رمضان فرصتی برای تغییر

آدمی در طول تاریخ شاهد تجربه‌های دینی و عرفانی بسیار زیادی بوده است؛ تجربه‌هایی که در تمام سنت‌های اصیل دینی جایگاه رفیعی را به خود اختصاص داده و به‌طور ویژه به حیات آدمیان معنا بخشیده است. اگرچه فهم فحوای این حالات زیبای معنوی برای ناظران بسیار سخت و زبان از بیان پیچ و خم آن قاصر است اما تمام متدینانی که این حالات زیبا را تجربه کرده‌اند به تمثیل و نماد چنگ می‌زنند تا مگر بتوانند شمه‌ای از آن لحظات زیبا و دلنشین را برای مخاطبان خود ترسیم کنند. از این رو سرمایه‌های ادبی فوق‌العاده‌ای برای تبیین این لحظات ناب و نایاب در تمدن بشری شکل گرفته است. برای مثال می‌توان به مشاهدات آگوستینوس قدیس، از متالهان مسیحی قرن پنجم میلادی و رویای شاه ولی‌الله دهلوی از عرفا و مصلحان دینی قرن هجدهم میلادی در جهان اسلام اشاره کرد. آگوستین قدیس تجربه دینی خود را به این شکل بیان می‌دارد: «این پرسش‌ها را از خویش می‌پرسیدم که چرا در این دم بر گناهان زشتم مهر خاتمی نمی‌نهند؟ سراپا می‌گریستم و اندوهی جانکاه در سینه داشتم تا آنکه به ناگاه آوای صدای کودکی را در منزلگاه مجاور شنیدم. نمی‌توانم گفت که صدای دخترکی بود یا پسرکی اما دوباره و دوباره این ترجیع بند را باز می‌گفت: «برگیر و بخوان ، برگیر و بخوان.» در این هنگام به جست‌وجو برآمدم و سخت اندیشیدم که آیا بازی‌ای هست که کودکان در سرودهای آن عباراتی اینچنین به کار برند اما حتی نتوانستم به یاد آورم که پیشتر این عبارات را شنیده باشم. سیل اشک‌هایم را مانع شدم و بر پای ایستادم و به خویشتن گفتم این ندا فقط می‌تواند فرمان الهی باشد تا کتاب مقدس را بگشایم و نخستین صفحه‌ای را که چشمانم بر آن می‌افتد، بخوانم.»(۱)
شاه ولی‌الله دهلوی نیز از رویایی سخن می‌گوید که در آن از طریق حسنین (علیهما السلام) مورد عنایت نبی مکرم اسلام (ص) قرار گرفته و الگوی اصلی زندگی‌اش را پیدا کرده است.وی می‌نویسد: حسن (ع) قلمی نئین به دست داشت که نوکش شکسته بود. او دست خود را دراز کرد تا قلم را به من دهد و گفت: «این قلم جدم رسول‌الله (ص) است.» آنگاه دست خود را واپس کشید و فرمود: «بگذار نخست حسین (ع) آن را بتراشد چون به خوبی آن وقتی نیست که حسین (ع) اول بار آن را تراشیده است.» پس، حسین (ع) قلم را گرفت و مرمت کرد و به من داد. در ادامه شاه ولی‌الله دهلوی می‌گوید که سیدالشهدا(ع) عبای پیامبر اکرم (ص) را به او داده‌اند.(۲)همین رویا سبب اصلی حرکت اصلاحی- عرفانی ولی‌الله دهلوی در هندوستان شد. از این موارد بسیار می‌توان برشمرد که در آن متدینان از تجربه عرفانی و دینی و تاثیر آن در زندگی شخصی خویش سخن می‌گویند. اگرچه در سنت دینی ما معنویت در همه جای زندگی از پست‌ترین امور تا والاترین آنها از طریق شریعت جاری و ساری است و شرایط ویژه برای توجه به امور معنوی وجود ندارد اما خداوند زمان‌ها و مکان‌هایی را قرار داده تا انسان در آن لحظات و در آن امکنه احساس قرب بیشتری با ذات اقدس الهی کند و تمام جوارح و اعضایش مستعد پذیرش واقعیات قدسی و تجربه‌های معنوی شود. این مساله صرفا مربوط به اسلام نیست و تمام سنت‌های اصیل دینی زمان‌ها و مکان‌های خاصی را در نظر می‌گیرند که آدمیان در آن شرایط خاص توجه و عنایت بیشتری به امور الوهی داشته باشند.

اگرچه این شرایط از ویژگی‌های زمانی و مکانی برخوردارند اما در عالم ناسوت و دنیا روزنه و منافذی هستند برای رهایی و وصال. در واقع همین امکنه و ازمنه به علت عنایت خداوند دارای استعدادهایی می‌شوند که می‌توانند تمام نیروهای بالقوه انسان را بالفعل سازند و در مسیر کمال او را راهبری کنند. به هر ترتیب در این میان اسراری وجود دارد که عقل با تمام سرکشی و گردن‌فرازی نمی‌تواند پس پرده آن را رصد کند. ماه مبارک رمضان و فریضه روزه یکی از آن زمان‌های قدسی در پهنه تاریخ است که هر سال با عنایت باری تعالی سر می‌زند و مسلمانان بار دیگر جان خویش را در آن شست‌وشو می‌دهند تا برای حرکت و اصلاح ره توشه‌ای فراهم آورند. اصلاح خویش از استبداد نفسانی، تکبر شیطانی و اصلاح جامعه خویش ار آثار ظلم، استبداد و بی‌عدالتی تا هم نفس خویش و هم جامعه خویش را به نسیم روح‌افزای آزادی معطر سازند. رهایی از بند نفس اماره و رهایی از بند ظلم.
خداوند در قرآن مجید می‌فرماید: «یا ایهاالذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی‌الذین من قبلکم لعلکم تتقون» «ای کسانی که ایمان آورده‌اید روزه بر شما واجب شد همان‌طور که بر پیشینیان شما واجب گشته بود تا تقوا پیشه کنید.»(بقره/۱۸۳)
همان‌طور که روشن است خداوند در این آیه کریمه هدف اصلی روزه‌داری را رشد تقوا در جان و دل مومنان بر می‌شمارد و آنان را برای رسیدن به این هدف والا و ارزشمند به روزه‌داری دعوت می‌کند. اگرچه در برخی روایات از حضرات معصومین (علیهم السلام) نقل شده که ایشان اغراض دیگری را مثل سلامتی و… برای روزه ذکر کرده‌اند اما آنچه غرض اصلی و غایت نهایی روزه در نزد شارع مقدس است، همچون دیگر آداب و مناسک اسلامی، رشد تقوا و پرهیزگاری در وجود مومنان است. نا گفته پیداست که انسانی که از خوردن و آشامیدن و کارهای دیگری که البته حلال هستند در یک زمان معین و مشخص به فرمان الهی چشم می‌پوشد تا اوامر الهی را جامه عمل بپوشاند نخستین و مهم‌ترین گام را در راستای توحید برداشته است. از این جهت است که امیر المومنان علی ابن ابیطالب (ع) می‌فرمایند: «والصیام ابتلاء لاخلاص العمل» «خداوند روزه را واجب ساخت تا اخلاص خلق را بیازماید.» (نهج‌البلاغه حکمت ۲۵۲) ماه رمضان فرصتی است که انسان به‌واسطه روزه و عبادت الهی بتواند تجربه‌های دل‌افزای معنوی و دینی را تجربه کند و جان خویش را منغمر و منجذب در الطاف خفیه و جلیه الهی کند و این حاصل نخواهد شد الا اینکه آدمی در رسیدن به سر منزل مقصود خالص و مخلص حرکت کند و از رحمت الهی هیچ‌گاه، العیاذ بالله، ناامید نشود که ناامیدی بزرگ‌ترین گناه است.
۱- به نقل از «عقل و اعتقاد دینی» / مایکل پترسون، ویلیام هاسکر و…
۲- ر.ک به «صوفیان و ضد صوفیان» / الیزابت سریه