26 - 01 - 2025
رنج عروس‌های کوچک
گروه جامعه- موضوع کودک‌همسری، یکی از چالش‌های فرهنگی و اجتماعی است که همچنان در کشور تداوم دارد. اخیرا زهرا بهروزآذر، معاون رییس‌جمهور در امور زنان و خانواده، گفته است که این پدیده در دو یا سه استان کشور رخ می‌دهد اما استان‌های درگیر با چالش کودک‌همسری درگیر مشکلات اقتصادی نیز هستند. براساس آمارهای غیررسمی بیشترین بحث در کودک‌همسری در استان خراسان‌رضوی است و کمترین آن در ایلام رخ می‌دهد. با این حال کودک‌همسری یا ازدواج در سنین کمتر از ۱۸ سال، پدیده‌ای است که به گواه پژوهش‌ها و نظرات کارشناسان، تبعات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی دارد و می‌تواند علاوه بر خود فرد درگیر با موضوع، بر زندگی فرزندان او نیز اثر بگذارد. هر چند پسران نیز ممکن است در سنین قبل از بلوغ کامل جسمی و فکری، ناچار به ازدواج شوند اما قربانیان کودک‌همسری معمولا دختران هستند. عدم برخورداری کافی فرد از دوران کودکی، نبود بلوغ اجتماعی و فکری و افزایش طلاق، محرومیت‌های تحصیلی، آسیب‌های روانی، خطرات جسمی در زمان زایمان‌های احتمالی و افزایش امکان درگیری فرد با خشونت خانگی از جمله تبعاتی است که این پدیده می‌تواند در پی داشته باشد. در این میان، تداوم احتمالی چرخه فقر و ناآگاهی مادر درباره مسائل مربوط به تربیت کودکان از جمله مواردی هستند که تبعات کودک‌همسری را به نسل بعد نیز تسری می‌دهد.
سن ازدواج در ایران
قانون مدنی ایران، سن ازدواج در ایران را ۱۳ سال برای دختران و ۱۵ سال برای پسران در نظر گرفته است؛ البته در سنین پایین‌تر نیز با اجازه ولی و «به شرط مصلحت با تشخیص دادگاه صالح»، امکان ازدواج وجود دارد اما بسیاری از کارشناسان پرسشی را در این مورد مطرح می‌کنند؛ چگونه است که کودکان زیر ۱۸ سال در کشور، امکان انجام بسیاری از امور از جمله اخذ گواهینامه رانندگی یا انعقاد قراردادهای تجاری را ندارند اما می‌توانند متأهل شوند؟
معاون رییس‌جمهور: کودک‌همسری در کشور رواج ندارد
در این میان، زهرا بهروزآذر، معاون رییس‌جمهور در امور زنان و خانواده در جریان سفر هفته اخیر هیات‌دولت به خوزستان، گفته است که کودک‌همسری در دو یا سه استان کشور مشاهده می‌شود. بهروزآذر در عین حال گفته است که این پدیده در کشور رواج ندارد اما «حتی یک مورد وقوع کودک‌همسری نیز زیاد است.»
عدم اعلام آمار کودک‌همسری
در عین حال، منابع رسمی آمار کودک‌همسری را از بهار ۱۴۰۲ تاکنون، به درستی و منظم اعلام نکرده‌اند و رواج یا عدم رواج آن در کشور از این لحاظ، چندان مشخص نیست. در «گزارش وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایران» ویژه تابستان سال جاری، تنها به میانگین سن ازدواج و طلاق در کشور اشاره شده است. در متن آن آمده است: در تابستان ۱۴۰۳ میانگین سن در اولین ازدواج در مردان 2/28 سال و در زنان 0/24 سال بوده. همچنین میانگین سن در زمان ازدواج در مردان 3/31 سال و در زنان 4/26 سال بوده است. البته با این توضیح که «میانگین سن در اولین ازدواج در مناطق شهری همواره بالاتر از مناطق روستایی» قرار دارد.
استان‌هایی که بیشترین و کمترین آمار کودک‌همسری را دارند
هر چند آمارها در این زمینه به‌روز نیست اما براساس گزارش‌هایی که رسانه‌ها در دو سال اخیر عمدتا به نقل از معاونت رییس‌جمهور در امور زنان و خانواده در دوره‌های پیشین اعلام کرده‌اند، خراسان‌رضوی، آذربایجان‌شرقی و سیستان‌وبلوچستان بیشترین آمار کودک‌همسری را دارند. در مقابل کمترین تعداد ازدواج کودکان زیر ۱۸ سال در دو استان ایلام و سمنان رخ می‌دهد. کودک‌همسری فقط به خاطر فقر فرهنگی اتفاق نمی‌افتد؛ فقر اقتصادی هم در آن نقش تعیین‌کننده دارد.
شرایط اقتصادی ۵ استان
کارشناسان علاوه بر مسائل فرهنگی و اجتماعی، چالش‌های اقتصادی را نیز در موضوع کودک‌همسری دخیل می‌دانند. بر این اساس، شرایط اقتصادی پنج استان مورد اشاره را با توجه به دو شاخص نرخ تورم و نرخ بیکاری و همچنین گزارش‌های رسمی بررسی کرده است. خراسان‌رضوی بیشترین آمار کودک‌همسری را دارد، نرخ تورم سالانه این استان هم در بهمن‌ماه ۱۴۰۱ و هم در جدیدترین گزارش مرکز آمار، بیشتر از میانگین کشوری بوده است. در عین حال، نرخ بیکاری این استان در زمانی که آخرین گزارش مربوط به آمار کودک‌همسری منتشر شد، بالاتر از نرخ بیکاری کل کشور قرار داشت. همچنین سایت تحلیل بازار سال گذشته گزارش داد که نزدیک به ۳۰درصد از خانوارها در خراسان‌رضوی دچار «فقر قطعی» هستند که این رقم بالاتر از متوسط کشوری است. در عین حال، مرکژ پژوهش‌های مجلس تاکنون دو پژوهش را با عنوان «فقر چندبُعدی» منتشر کرده؛ تاریخ انتشار دومین مورد، شهریورماه ۱۴۰۳ است اما آمارهای آن به سال ۱۴۰۰ و پیش از آن مربوط می‌شود. براساس این گزارش، تعداد خانوارهای درگیر با «محرومیت شدید» در خراسان‌رضوی، کمتر از ۱۰درصد است و این استان در جایگاه هشتم استان‌هایی با «کمترین محرومیت شدید» قرار می‌گیرد.
دومین استان آذربایجان‌شرقی است. این استان در زمان انتشار آخرین آمارها از کودک‌همسری، تورمی بالاتر و نرخ بیکاری کمتر از متوسط کشوری داشت. آذربایجان‌شرقی، در گزارش «پایش فقر ۱۴۰۰»، چهاردهمین استان محروم کشور بود. در عین حال، براساس پژوهش «فقر چندبُعدی»، در جایگاه پنجمین استان کشور با «کمترین خانوارهای درگیر با محرومیت شدید» قرار داشت. همچنین براساس گزارش سایت تحلیل بازار اندکی بیشتر از ۲۰درصد از خانوارها در آذربایجان‌شرقی با «فقر قطعی» درگیر هستند؛ با این که این رقم قابل‌توجه است، پایین‌تر از متوسط کشوری قرار دارد. سیستان‌وبلوچستان نیز از دیگر استان‌های ضعیف است. نرخ تورم سالانه این استان در بهمن‌ماه ۱۴۰۱، بالاتر از میانگین کشوری بود و نرخ بیکاری سیستان‌وبلوچستان نیز در زمستان همان سال، شرایط مشابهی داشت. این استان براساس گزارش وزارت کار از پایش فقر ۱۴۰۰، محروم‌ترین استان کشور محسوب می‌شد. سیستان‌وبلوچستان همچنین در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس از «فقر چندبُعدی»، در صدر استان‌هایی با «بیشترین محرومیت شدید» قرار داشت؛ به گونه‌ای که تعداد خانوارهای دارای این شرایط در استان به بیش از ۳۰درصد می‌رسید. از سوی دیگر در گزارش سایت تحلیل بازار آمده است که بیش از نیمی از خانوارهای این استان درگیر فقر قطعی هستند و سیستان‌وبلوچستان از این نظر نیز در صدر قرار دارد. در این میان، وزارت کار در دی‌ماه امسال متنی آماری و تحلیلی را در مورد «فقر مسکن» منتشر کرد؛ این گزارش از جمله به تعداد خانوارهای مستاجری می‌پرداخت که در کشور و استان‌های مختلف درگیر درجات مختلفی از فقر هستند. براساس متن منتشر شده، نرخ محرومیت مسکونی در سیستان‌وبلوچستان در سال ۱۴۰۱، حدود ۵۸درصد بوده است. از سوی دیگر بیشترین نرخ محرومیت مسکونی شدید و بیشترین تعداد خانوارهای درگیر با این موضوع نیز در استان سیستان‌وبلوچستان بوده‌اند که شامل 31/8درصد خانوارها، معادل ۲۴۹هزار مورد می‌شود.
استان‌هایی با کمترین آمار کودک‌همسری
ایلام از آن دسته استان‌هایی است که کمترین آمار کودک‌همسری را دارد. این استان در بهمن‌ماه ۱۴۰۱ تورمی بالاتر از متوسط کشوری داشت اما در زمستان همان سال، نرخ بیکاری ایلام پایین‌تر از شاخص کل بود. این استان در گزارش پایش فقر ۱۴۰۰، نهمین استان محروم کشور محسوب می‌شد. در عین حال، از نظر پژوهش «فقر چندبعدی» در جایگاه هفتمین استان کشور با «کمترین خانوارهای درگیر با محرومیت شدید» قرار داشت. همچنین براساس گزارش سایت تحلیل بازار، حدود ۲۰درصد از خانوارهای ایلام درگیر فقر قطعی هستند که این رقم کمتر از متوسط کشوری محسوب می‌شود. از سوی دیگر در گزارش وزارت کار از «فقر مسکن»، ایلام از برخی جهات، نسبت به بسیاری از استان‌های دیگر شرایط بهتری دارد. برای مثال، کمترین تعداد خانوارهای مستاجر درگیر فقر مطلق(پنج‌هزار خانوار)، متعلق به این استان است؛ البته کمترین نرخ فقر به استان زنجان (۱۸ درصد) تعلق دارد.
سمنان دومین استان در این لیست است. دو شاخص تورم و بیکاری این استان در بازه‌های مورد بررسی، کمتر از نرخ کل کشور قرار داشتند. سمنان در گزارش پایش فقر ۱۴۰۰، بیست‌وچهارمین استان محروم کشور بود؛ همچنین در پژوهش فقر چندبعدی، سومین استان از نظر «کمترین محرومیت شدید» محسوب می‌شد. این استان در گزارش تحلیل بازار نیز چهارمین استان با کمترین درصد خانوارهای درگیر با فقر قطعی بود و در میان استان‌هایی قرار داشت که این آمار در آنها به کمتر از ۱۵درصد می‌رسید. همچنین سمنان در گزارش وزارت کار از «فقر مسکن»، کمترین نرخ محرومیت مسکونی(۱ درصد) و کمترین تعداد خانوارهای درگیر با این نوع از محرومیت (۱۷۱ خانوار) را دارد. برخی نتایج این بررسی، تاثیر وضعیت اقتصادی استان‌ها در میزان شیوع کودک‌همسری را تا حدودی نشان می‌دهد.
تجربه ۳ ازدواج در آستانه ۲۸ سالگی
منیره با ۲۸ سال سن تجربه دو ازدواج ناموفق و در مجموع ۳ بار ازدواج را در کارنامه سیاه زندگی‌اش دارد. دختری که می‌گوید در ۱۳ سالگی ازدواج کرد و هنوز دو سال نشده طلاق گرفت، برای بار دوم، دوونیم سال بعد دوباره به عقد برادر شوهر خواهرش درآمد، وی با این حال که ازدواج دوم را هم پشت‌سر گذاشت اما آرزوی پوشیدن رخت سپید عروسی به دلش ماند و همسر دومش هم آن قدر او را کتک زد و تحقیرش کرد که خانواده‌اش مجبور شدند، طلاقش را بگیرند.
دختری که در سن نزدیک به ۱۶ سالگی با دو ازدواج عقدی ناموفق عنوان دردناک بیوه را یدک می‌کشید.
به گفته خودش؛ دیگر از ازدواج می‌ترسید اما پدر و مادرش از حرف مردم می‌ترسیدند، آنان آرزوهای دختر کم‌سن‌و‌سال‌شان را پشت‌سر گذاشتند تا حرف مردم پشت‌سرشان نباشد و با همین طرز فکر دوباره دختر ۲۲ ساله خود را به چاه انداختند، چاهی به نام زندگی اجباری.
منیره حالا و در آستانه ۲۸ سالگی، ۶ سالی است که سومین ازدواج را هم از سر گذرانده و حاصل این ازدواج دختری به نام سِود است که ۵ ساله است. او در ۲۲ سالگی به خاطر اجبار والدین و فرار از حرف‌های مردم برای بار سوم همسر دوم مردی ۴۵ساله شد.
منیره گفت: هر روز تجربه تلخ دو طلاق گذشته‌اش برسرش کوبیده می‌شود و تحقیر جزئی جدا نشدنی از روزگار به گِل نشسته اوست، با نوک انگشتش قطره اشک سمج گوشه چشمش را پاک می‌کند و می‌گوید: آرزوهایش قد نکشیده پژمرده‌اند و امیدهایش برای ادامه تحصیل قربانی سنت‌های موطنش شد.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد