رنج مضاعف کمبود دارو

گروه جامعه- بلوای تولید، واردات و از آن مهم‌تر کمبود دارو در کشور تازه نیست؛ دست‌کم در دو، سه‌ سال اخیر جلوه و نمود بیشتری داشته و روزی نیست که جسته‌و‌گریخته در محافل خصوصی و حتی شبکه‌های اجتماعی حرفی از کمبود دارو نباشد. این موضوع مدت‌هاست که برای بیماران و پزشکان دردسرهای زیادی درست کرده است؛ کمبودهایی که یکی، دو سال پیش ناباورانه گفته شده بود بیشتر ناشی از به‌صرفه‌نبودن سود اقتصادی برای تولیدکنندگان است؛ آن‌هم در شرایطی که چند سالی است وزارت بهداشت، واردات بسیاری از داروها را ممنوع کرده بود. گرچه مسوولان دولتی از آماده‌بودن زیرساخت‌های تولید دارو در کشور می‌گویند اما آنچه در روی دیگر این سکه دیده می‌شود، همچنان دست خالی بیماران در تهیه دارو است. از قیمت گران دارو تا اساسا نبودن برخی داروها در مراکز درمانی و داروخانه‌ها. فرامرز اختراعی عضو هیات‌مدیره سندیکای تولیدکنندگان مواد دارویی کشور روز دوشنبه در یک نشست خبری که در پژوهشکده گیاهان دارویی دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد، گفته بود: «ایران در منطقه به لحاظ زیرساخت‌های تهیه مواد اولیه دارویی و بسته‌بندی منحصر‌به‌فرد است و در این شرایط چرا باید داروی خارجی زیاد وارد شود. تمام داروهای ژنریک آزمایش می‌شوند و از لحاظ کیفیت با داروهای خارجی برند برابری می‌کنند. همچنین مواد اولیه داروهای ضد سرطان در کشور تولید می‌شود. مواد دارویی به دلیل استراتژیک ‌بودن و اهمیت آن در بخش درمان باید مورد توجه قرار گیرد زیرا در دنیا ظرفیت‌های تولید مواد مؤثره دارویی وجود دارد که می‌توانیم با کمک شرکت‌های دانش‌بنیان و داروسازان این مواد را با کیفیت و قیمت پایین تولید کنیم و در بازارهای بین‌المللی رقابت داشته باشیم.
او تاکید کرده بود که ارزش فنی تولید مواد دارویی موثره در کشور ما در صنعت داروسازی باید مورد توجه قرار گیرد زیرا ویروس کرونا نشان داد مواد مؤثره دارویی در بهبود بیماری‌ها تاثیرگذار است و در این زمینه در میان کشورهای مختلف خوش درخشیدیم.» آذر سال گذشته هم او از افزایش تولید مواد مؤثره دارویی از ۴۳۰ قلم در دو سال اخیر به ۵۲۱ قلم خبر داده و گفته بود: ۶۵۰میلیون دلار صرفه‌جویی ارزی هر سال در حوزه مواد مؤثره دارویی در کشور داریم.
بهرام عین‌اللهی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفته است: «با وجود تمام مشکلات و تحریم‌ها، ما ۹۹درصد داروی مصرفی کشور را تولید می‌کنیم البته در زمینه مواد اولیه کار بیشتری داریم. ما در تولید مواد اولیه خوب کار کردیم ولی لازم است پیشرفت این بخش بیشتر باشد.» اما منظور از تولید ۹۷درصدی یا ۹۹درصدی داروی مصرفی چیست؟ آن‌هم در شرایطی که بیماران از کمبود دارو در بازار گلایه دارند. چند روز پیش حسن شکوهی پزشک و فعال حوزه دارو در این زمینه به ایرنا گفته بود: «وقتی گفته می‌شود ۹۷درصد دارو در داخل کشور تولید می‌شود یعنی اگر ۱۰۰واحد دارو در کشور مصرف می‌شود، ۹۷ واحد آن از لحاظ کمّی در داخل کشور تولید می‌شود. بخشی از مواداولیه داروها در داخل کشور تولید می‌شود و عمده آن از کشورهایی مانند هند یا چین وارد شده و سپس دارو تولید می‌شود که این داروهای تولیدی را تولید داخل می‌نامند.» بابک مصباحی مدیرعامل شرکت داروسازی کوثر و عضو هیات‌مدیره انجمن داروسازان تهران نیز در این زمینه به ایرنا گفته: «منظور از تولید ۹۷‌درصد دارو در کشور، تولید عددی است. در حدود ۱۰ تا ۱۵سال گذشته، تولید داروی داخل از نظر عددی همین ۹۷‌درصد بود اما میزان ریالی آن بسیار تفاوت داشت. آن ۹۷‌درصد عددی تولید داخل در سال‌های گذشته حدود ۴۵درصد ریالی را شامل می‌شد و ۵۵‌درصد بودجه ریالی به واردات مربوط می‌شد. با گذشت سال‌ها و تغییرات نظام سلامت، عدد ریالی تغییر کرد و شاید الان بتوان گفت بیش از ۷۰‌درصد ریالی دارو در داخل تولید می‌شود.»
زنجیره کمبود دارو
سال ۱۴۰۰، همشهری در گزارشی از زنجیره نبود شفافیت در حوزه تولید دارو در ایران نوشته بود. در این گزارش منشادی بازرس انجمن رادیوتراپی انکولوژی ایران گفته بود که مشکل کمبود داروی گران‌قیمت با داروی ارزان‌قیمت متفاوت است: «داروی ارزان‌قیمتی که ۲۰سال است در این مملکت تولید می‌شود، نیست. شاید دلیلش این باشد که در تولید این داروها سودی وجود ندارد! شرکت‌های ایرانی به سمت تولید داروهایی می‌روند که سود خوبی برای‌شان داشته باشد. اگر سود خوبی نداشته باشد، شرکت‌های ایرانی به سمت ساخت آنها حرکت نمی‌کنند ضمن اینکه این داروها تا پیش از این وارد هم می‌شدند اما مدتی است که معلوم نیست چه اتفاقی افتاده، مشکل تامین ارز پیدا کرده‌اند یا پولی جابه‌جا نشده یا در گمرک گیر کرده‌اند یا هر چیز دیگر. به‌ هر حال تمایل شرکت‌های دارویی، ساخت داروهای گران‌قیمت است چون سود بیشتری برای آنها دارد.» به‌ گفته این انکولوژیست، داروها به دو گروه داروهای سودده و بدون سود تقسیم می‌شوند «روند تولید داروهای سودده کج‌ دار و مریز ادامه پیدا کرده اما داروهای بدون سود، یکی‌یکی از زنجیره تولید خط می‌‎خورند.»
اسفند سال گذشته هم وحید محلاتی نایب‌رییس هیات‌مدیره انجمن شرکت‌های پخش دارو و مکمل در گفت‌وگو با فرارو عنوان کرده بود که مشکل مزمن نقدینگی در بخش دارو ریشه دوانده است: «شرکت‌ها، ریال و نقدینگی لازم برای خرید دارو را ندارند و برخی شرکت‌ها تا ۳۰درصد، بیشتر نتوانسته‌اند حواله‌های خود را تبدیل به نقدینگی کرده و کار خرید را انجام دهند. هر‌چند برخی نیز توانسته‌اند و این کار را انجام داده‌اند. به‌همین‌دلیل وقتی ارز دیر تخصیص پیدا می‌کند یا شرکت دیر بتواند پول (ریال) را پرداخت کند و دارو دیرتر خریداری شود، با کمبود مواجه می‌شویم و وقتی کمبود رخ می‌دهد، بیمارانی که به بیماری‌های مزمن مبتلا هستند، به‌طور طبیعی به یک مکانیسم ذخیره دارو پناه می‌برند.»
به گفته او در واقع، دو الی سه جعبه دارو می‌خرند تا در کمبود‌های آتی ضربه نخورند. تجربه نشان داده که دست‌کم وقتی یک دارو کمیاب می‌شود، در دوره زمانی بعدی باید دست‌کم سه برابر دوره، تامین کالا شود که خیال مردم راحت شود که کمبود دارو وجود نخواهد داشت. «وقتی کالا کمیاب می‌شود، تا این میزان بیشتر دارو تامین نشود، آن حس‌و‌حال کمبود از بین نمی‌رود اما مشکلی که گاهی مشاهده می‌شود، این است که شاید شرکت‌ها، به آن میزانی سرمایه نداشته باشند یا مایل نباشند سه برابر ارز تخصیص دهند که مشکل را به‌سرعت حل کنند. در نتیجه مشکل کمبود دارو به قوت خود باقی می‌ماند.»