روابطی به نفع اردوغان

نادر کریمی‌جونی- سیدابراهیم رییسی در سفر به ترکیه از مواضع رجب طیب اردوغان در مورد نوار غزه قدردانی کرده و این مواضع را ستوده است. پرسش اصلی آن است که رییس‌جمهوری ایران که علی‌القاعده باید از مواضع گفتاری و عملی همه کشورها اطلاع داشته باشد، چگونه این مواضع آنکارا را به سود فلسطین دانسته و آن را می‌ستاید. جالب آن است که رییس‌جمهوری کشورمان در برهه‌های گوناگون خود را مطیع و پیرو رهبری می‌داند  و از این بابت اگر مواضع گفتاری و رفتاری اردوغان در راستای مواضع رسمی و اعلام‌شده جمهوری اسلامی ایران و مقام معظم رهبری نباشد، نباید ستودنی باشد و استقبال از آن، آن هم از زبان بالاترین مقام اجرایی جمهوری اسلامی ایران، کاری نادرست است.
در بعد عملی، ترکیه هیچ یا تقریبا هیچ کمکی به گروه‌های مقاومت فلسطینی انجام نداده است. کمک‌های این کشور که البته بسیار محدود و با تبلیغات و بزرگنمایی زیاد انجام می‌شود تنها به ارائه برخی کمک‌های انسان‌دوستانه آن هم در اموری مانند پزشکی، غذا و دارو است. در سرزمین‌های اشغالی بالاخص نواحی فلسطینی‌نشین، ترکیه مبادرت به توزیع یا کمک و خدمات پزشکی کرده که در همه موارد این کمک‌ها به نام و با هویت ترک به مردم بوده و از این بابت فلسطینی‌ها می‌دانند که این کمک‌ها از جانب چه کشوری ارائه می‌شود. ترکیه در همان حال تجارت قابل اعتنایی با اسرائیل دارد و سود خوبی از این تجارت کسب می‌کند. اتفاقا تجارتی که ترکیه با اسرائیل دارد شامل کالاها و محصولاتی است که می‌تواند در جنگ نیز استفاده شود مانند بطری‌های آب، غذاهای آماده و انواع کنسرو. این به آن معنی است که ترکیه مستقیم در جنگ اسرائیل علیه حماس مشارکت دارد و نیازمندی‌های سربازان اسرائیلی را تامین می‌کند. از این رو است که برخی روزنامه‌های منطقه به آنکارا هشدار داده‌اند که پول‌های تجارت با اسرائیل بوی خون می‌دهد.
در حالی که جمهوری اسلامی ایران گاهی رهبران گروه‌های جهادی فلسطینی را میزبانی می‌کند و مقامات ایران در بالاترین سطوح با این رهبران ملاقات و از عملکرد آنها دفاع می‌کنند، دولت ترکیه نه فقط هیچ دیداری با رهبران مقاومت ترتیب نمی‌دهد و از ایشان میزبانی نمی‌کند، بلکه دفاتر گروه‌های جهادی در آنکارا و استانبول را هم تعطیل و اعضای آن را از کشورش اخراج کرده است. یعنی در نمایش حمایت نیز هم‌سویی میان ایران و ترکیه مشاهده نمی‌شود. در عین حال ایران بارها خواستار قطع همکاری‌های تجاری و اقتصادی با اسرائیل شده که آنکارا نه فقط این خواست ایران را تکرار یا پیگیری نکرده، بلکه در سطح ملی و داخلی نیز حاضر به کاهش سطحی حجم تجارت با تل‌آویو نشده است.
در بعد حمایت لفظی هم مواضع ترکیه با ایران تفاوت آشکاری دارد. در حالی که ترکیه طرح دو دولت و دو کشور همسایه اسرائیلی و فلسطینی را به رسمیت می‌شناسد و از آن دفاع می‌کند، جمهوری اسلامی ایران هر گونه طرحی که متضمن شناخت موجودیت اسرائیل باشد را رد می‌کند و از این بابت حاضر نیست تشکیل دو کشور همسایه فلسطینی- اسرائیلی را بپذیرد. در چنین حالتی میان دیدگاه ایران و ترکیه چه قرابتی وجود دارد که رییس‌جمهوری کشورمان به تمجید از رفتار اردوغان روی آورده است. این در حالی است که در همین مذاکرات و در بیانیه پایانی، ترکیه به طور ضمنی به حملات ایران و متحدانش در منطقه اعتراض کرده و خواستار کاهش اقدامات بی‌ثبات‌کننده در منطقه خاورمیانه شده است.
روشن نیست که چرا اعضای هیات ایرانی منظور مستقیم این بند از بیانیه پایانی را درک نکرده‌اند و به آن واکنش نشان نداده‌اند. در واقع آنچه در این بیانیه اقدامات بی‌ثبات‌کننده خوانده شده، به فعالیت‌های نظامی آمریکا و متحدانش مربوط نیست، چراکه آغازکننده این اقدامات، آمریکا یا همکارانش نبوده‌اند، بلکه آنها به اقدامات دیگران پاسخ داده‌‌اند. از این بابت هدف ترک‌ها از گنجاندن این بند در بیانیه پایانی ملاقات‌های اردوغان و رییسی، فعالیت‌هایی از گروه‌های شبه‌نظامی در یمن، عراق، لبنان و سوریه و حملات ایران علیه مواضعی در سوریه، عراق و پاکستان است که از سوی برخی کشورها، بی‌ثبات‌کننده و آسیب‌زا خوانده شده است.
نیازهای واقعی ایران به ترکیه برای برطرف کردن یا دست‌کم کاهش تحریم‌ها، فروش برخی کالاها و تامین برخی نیازمندی‌ها، کوتاه آمدن ایران و شیرین‌زبانی مقامات کشورمان در قبال ترک‌ها را توجیه می‌کند. در همین تبادل اقتصادی اجباری نیز ترکیه بیش از رساندن منفعت به ایران، از بازار کشورمان برای کسب حداکثر سود استفاده می‌کند. در واقع ایران بیش از آنکه از تبادل و همکاری اقتصادی با ترک‌ها منفعت ببرد، منافع قابل ملاحظه‌ای را عاید این کشور می‌کند. مشکل بزرگ آن است که ایران گزینه‌های زیادی برای انتخاب ندارد و مجبور است کفه‌ ترازو را به نفع ترک‌ها تغییر دهد.