روایت یک قتل

نادر نینوایی- روز گذشته نمایشگاه روایت قتل ناصرالدین‌شاه با نمایش آثاری از گنجینه کاخ گلستان، افتتاح شده و آغاز به فعالیت کرد.
آثار به نمایش درآمده در نمایشگاه، قتل ناصرالدین‌شاه را روایت می‌کند. در عمارت چادرخانه کاخ گلستان اشیایی که مرتبط به واقعه قتل ناصرالدین‌شاه بوده‌اند از جمله صندلی خونی، دستمال آغشته به خون، دفترچه خاطرات و چند جلد قرآنی که روی مقبره شاه مقتول قرار داشته، به نمایش در آمده است.
۳۸ کتیبه مربوط به مقبره ناصرالدین‌شاه نیز در این نمایشگاه به نمایش عموم درآمده‌اند. این کتیبه‌ها در توصیف واقعه روز قتل چهارمین شاه قاجاری و پنج شیء مرتبط با ساعات پایانی زندگی او است.
باتوجه به جایگاه ویژه قتل ناصرالدین‌شاه در تاریخ معاصر ایران و نیز با نظر به ابعاد پنهان این واقعه، نمایش این آثار می‌تواند برای محققان و دوستداران تاریخ و میراث فرهنگی کشور جالب توجه باشد.
علت شکل‌گیری نمایشگاه
به گزارش «جهان‌صنعت» در مراسم افتتاحیه نمایشگاه «روایت قتل ناصرالدین‌شاه» آفرین امامی- مدیر کاخ گلستان- در خصوص علت شکل‌گیری این نمایشگاه ابراز کرد: در بازدید از موزه آستان مقدس حضرت عبدالعظیم متوجه قرابت اشیای آن و کاخ گلستان شدیم. در راستای ایجاد ارتباط بین این اشیا پیشنهاد برگزاری نمایشگاه مطرح شد و مورد موافقت تولیت قرار گرفت.
وی افزود: پس از طرح توسعه حرم ۴۶ قطعه این کتیبه به مخزن موزه حرم منتقل و پس از آن نیز ۱۶ قطعه به نمایش عموم گذاشته شد که امروز برای اولین‌بار این کتیبه در کامل‌ترین شکل در کاخ گلستان به نمایش درآمده است.
امامی افزود: نمایشگاه‌ها و برگزاری چنین رویدادهایی شبیه به کتاب هستند. همان‌طور که کلمه‌ها نمی‌توانند به تنهایی روایتگر موضوعی باشند و مفهومی را انتقال دهند اشیای تاریخی نیز به تنهایی معنایی را منتقل نمی‌کنند.
او با بیان اینکه آثاری که در کنار کتیبه‌ به نمایش گذاشته شده‌اند تکمیل‌کننده روایت این قتل هستند، ادامه داد: اشیا مانند کلمات کنار هم قرار داده می‌شوند و موجب ماندگاری روایتی در ذهن بازدیدکننده می‌شوند که محال است فراموش شوند.
مدیر مجموعه میراث جهانی گلستان بر این موضوع تاکید کرد که موزه‌ها به جای شیء‌محوری باید به سمت قصه‌سازی و روایتگری بروند و آثار را در قالب روایت به معرض نمایش بگذارند.
مشخصات کتیبه‌های به نمایش گذاشته‌شده
به گزارش «جهان‌صنعت» محمدرضا بهزادی دبیر علمی و اجرایی نمایشگاه در توضیح آثار به نمایش گذاشته‌شده، گفت: کتیبه به نمایش گذاشته‌شده شامل روایتی منظوم مشتمل بر ۴۰ بیت است. این روایت منظوم در ۴۳ قطعه توسط سید‌علی حکیم‌معیری متخلص به شمس‌المعالی سروده شده و واقعه روز قتل ناصرالدین‌شاه را با جزئیات تاریخی روایت می‌کند. جزئیات روایت‌شده در خصوص این قتل شامل ورود شاه به حرم مطهر، نیایش و مناجات شاه، معرفی قاتل، اشاره به نقش علی‌اصغر‌خان امین‌السلطان در انتقال جنازه شاه از «زاویه مقدسه» تا تهران است. همچنین کفن و دفن جنازه شاه و به امانت گذاشتن آن در تکیه دولت، انتقال پیکر شاه به حرم و دفن او تا حرکت مظفرالدین شاه از تبریز به تهران و تاجگذاری او در ابیاتی ساده و موجز روایت شده‌اند.
او تاریخ سرودن این اشعار را ۱۳۱۷ ه. ق. چهار سال پس از قتل ناصرالدین‌شاه عنوان کرد و ادامه داد: این کتیبه سبک نگارشی خاصی دارد و شبیه به کتیبه‌های دوره صفویه است که روایت مشخصی را بیان می‌کند و از این لحاظ ارزشمند است.
دبیر علمی همایش درباره چرایی و چگونگی برگزاری این نمایشگاه بیان کرد: تعداد زیادی از کتیبه‌های مقبره ناصرالدین‌شاه در تحولات پس از انقلاب به موزه و خزانه حرم عبدالعظیم انتقال داده شده که با همکاری تولیت توانستیم ۳۸ قطعه از کتیبه‌ها را با رعایت پروتکل‌ها به کاخ گلستان منتقل کنیم.
بهزادی همچنین در ارتباط با سایر اشیای به نمایش گذاشته‌شده در این نمایشگاه گفت: دفترچه خاطرات ناصرالدین‌شاه تا ۱۵ ذی‌القعده دو روز قبل از قتل، دستمال خونی که زمان قتل در محل گلوله قرار داده شده، مبل با رویه آغشته به خون ناصرالدین‌شاه که پس از مضروب شدن روی آن نشسته، جعبه خاتم‌کاری قرار داده شده روی مزار شامل ۵۸ کتابچه (جزءقرآن)، همچنین جعبه چوبی قرار داده‌شده روی مزار شامل ۱۴ کتابچه (جزء قرآن) پنج شیئی هستند که آخرین ساعات زندگی ناصرالدین‌شاه را روایت می‌کنند.
اهمیت مشارکت موزه‌ها
یکی از موضوعات معمول بین موزه‌های جهان مشارکت و تعامل آنها با یکدیگر است. درواقع مشارکت موزه‌ها در زمینه نمایش آثار مرتبط در قالب نمایشگاه، امکان بهره‌مندی حداکثری بازدیدکنندگان از اشیای تاریخی و مفاهیم آنها را فراهم می‌کند. در همین زمینه در جریان افتتاح نمایشگاه روایت قتل ناصرالدین‌شاه، محمد محیط‌طباطبایی رییس کمیته ملی موزه‌های ایران (ایکوم) برگزاری نمایشگاه مشترک بین دو موزه را اتفاق مبارکی دانست و گفت: موزه‌ها فضاهای فرهنگی هستند که می‌توانند موضوعات تاریخی را معرفی و روایت کنند. او برگزاری نمایشگاه‌های مشترک بین موزه‌ها را در راستای روشنگری، بیان حوادثی که دستخوش تغییر شده‌اند و همچنین ارتباط با جامعه مفید دانست.
علیرضا اودران مدیر موزه آستان قدس حضرت عبدالعظیم نیز با ابراز رضایت از این همکاری بیان کرد: در بازدید خانم امامی از موزه آستان قدس حضرت عبدالعظیم طرحی برای برگزاری چنین نمایشگاهی مطرح شد و مورد موافقت تولیت قرار گرفت که اتفاق خجسته‌ای است و امیدوارم با توجه به اشتراکات دو موزه‌ای همکاری ادامه‌دار باشد.
گفتنی است ناصرالدین‌شاه قاجار در روز پنجشنبه ۱۱ اردیبهشت‌ماه ۱۲۷۵ شمسی مصادف با ۱۷ ذی‌القعده ۱۳۱۳ قمری برابر با ۳۰ آوریل ۱۸۹۶ میلادی در آستانه پنجاهمین سالگرد سلطنتش به زیارت حرم عبدالعظیم در شهر ری رفته بود که توسط میرزا‌رضا کرمانی ترور شد. پس از مرگ شاه قاجار، پیکر او را غسل داده، ‌ کفن کرده و حدود یک سال در تکیه دولت نگه داشتند تا مقبره‌اش در حرم عبدالعظیم حسنی آماده شد.
اتاق مقبره ناصرالدین‌شاه در ضلع غربی حرم، بنا شد؛ جایی که مقبره همسر محبوبش فروغ‌السلطنه (جیران تجریشی) و پسرش قاسم‌میرزا قرار داشت. پس از خاکسپاری ناصرالدین‌شاه در همان اتاق، نام آن را مقبره شاه شهید گذاشتند و صحن ورودی حرم نیز صحن ناصری یا ایوان ناصری نام داشت. پس از انقلاب و با اجرای طرح توسعه، این بخش از حرم تغییر کرد؛ سنگ مزار ناصرالدین‌شاه به کاخ گلستان منتقل شد و قبر او اکنون در بخش مردانه حرم عبدالعظیم قرار دارد.
نمایشگاه روایت قتل ناصرالدین‌شاه به مدت دو هفته در عمارت چادرخانه کاخ گلستان برپاست. همچنین روز نهم مرداد نیز نشست علمی پیرامون این موضوع برگزار خواهد شد.