روزگار ناخوش املاک مصادره‌ای

اشکان نظام‌آبادی- مهسا حسین- ماجرای ساختمان‌های قدیمی مصادره شده توسط نهادهای دولتی به همان تلخی خرابه‌هایی است که امروز از ساختمان پلاسکو باقی مانده است. یادگارهای دوران گذار شهر تهران از سنت به مدرنیته که در سایه مدیریت دولتی این روزها یا به تعطیلی کشیده شده‌اند یا کم‌کم فراموش می‌شوند. برخی از بزرگ‌ترین و معروف‌ترین ساختمان‌های تهران که روزگاری بار نوسازی صنعت و تجارت ایران را به دوش می‌کشیدند پس از انقلاب مشمول بند «ب» قانون حفاظت و توسعه صنایع شدند و هریک به یک سازمان یا نهاد دولتی سپرده شدند اما برخلاف آنچه تصور می‌شد این واگذاری‌ها نه تنها کمکی به رونق این ساختمان‌ها نکرد بلکه باعث بروز مشکلات زیادی در آنها شد. در میان فهرست ساختمان‌های مصادره شده طی این مدت نام چند ساختمان شاخص مانند ساختمان آلومینیوم، سینما لاله، فروشگاه کوروش و هتل هما به چشم می‌خورد که همگی بخشی از خاطرات تهران قدیم را در خود جای داده‌اند. ساختمان پلاسکو نیز یکی از مهم‌ترین مراکز تجاری در مرکز تهران بود که به مالکیت بنیاد مستضعفان درآمد و اخیرا به دلیلی عدم رسیدگی و بی‌توجهی به تجهیزات ایمنی پس از حدود چهار ساعت آتش‌سوزی به‌طور کامل فرو ریخت.
به غیر از پلاسکو، ساختمان آلومینیوم نیز از دیگر دارایی‌هایی است که در مالکیت بنیاد مستضعفان قرار دارد. این بنیاد بخشی از اموال و دارایی‌هایش را در فعالیت‌های عمرانی و ساختمانی متمرکز کرده است. در روایت محسن رفیق‌دوست، رییس پیشین بنیاد مستضعفان و یکی از افرادی که در ساماندهی این اموال نقش داشته است، آمده: در آن زمان بنیاد را به چند سازمان تقسیم کردم. سازمان کشاورزی، صنایع و معادن، ‌بازرگانی، ‌عمران و ساختمانی و اموال و دارایی‌ها و سیاحتی و زیارتی که بعد از ما تبدیل شدند به شرکت‌های مادرتخصصی از نظر مدیریت روز‌به‌روز بهتر اداره می‌شود در حال حاضر بنده عضو هیات امنا هستم بنیاد به سمت کارهای بزرگ مثل کارخانه‌های برق و نبرد حرکت کرده است.
جمع‌آوری و فروش کالاهای متروکه و قاچاق که پیش از انقلاب اسلامی از وظایف گمرک بود اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، این وظایف با تصویب یک لایحه به کمیته‌ای متشکل از نمایندگان بنیاد مستضعفان، جهاد سازندگی، بنیاد مسکن و دادستانی کل کشور واگذار شد. پس از آن و در اواخر سال ۷۱ به دلیل حجم ساختمان‌های بلاتکلیف و بدون صاحب لایحه تشکیل «سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی» به تصویب مجلس رسید. پس از آن وظیفه تمرکز کلیه امور مربوط به جمع‌آوری، نگهداری، اداره و فروش اموالی که به موجب قانون به تملک، تصرف، تحت توقیف یا مدیریت دولت در آمده بود به این سازمان سپرده شد. از سوی دیگر امور مشابهی که تا پیش از سال ۷۱ توسط دستگاه‌ها و سازمان‌های اجرایی یا دادگستری انجام می‌شد به این سازمان واگذار شد. طی مدتی که ساختمان‌های توقیف شده توسط تهاد‌های دولتی مصادره می‌شد این سازمان وظیفه ساماندهی و تخصیص این اموال را به عهده داشت تا اینکه در مرداد ماه ۱۳۹۲ طبق مصوبه شورای عالی اداری این سازمان منحل و به‌جای آن سازمان اموال دولتی تشکیل شد اما با روی کار آمدن دولت یازدهم حسن روحانی این مصوبه لغو شد. ساختمان‌های اینچنینی در سایه مدیریت دولتی طی این مدت همواره از عدم رسیدگی به موقع، عدم بهره‌وری اقتصادی، فرسودگی و سوء‌مدیریت رنج می‌برند. در حالی که این ساختمان‌ها در صورت بازیابی رونق گذشته می‌توانند به عنوان نمادهای شهری تهران مطرح شوند، بی‌سلیقگی و سوء مدیریت در نگهداری از آنها باعث شده تا شمارش معکوس برای نابودی آنها آغاز شود. از آتش‌سوزی ساختمان آلومینیوم گرفته تا نابودی کامل پلاسکو طی روزهای گذشته، زنگ خطر نابودی کامل ساختمان‌های تاریخی تهران را به صدر در آورده است.
فروشگاه کوروش؛ نامی در کتاب تاریخ
فروشگاه کوروش که بعد از انقلاب اسلامی برای مدتی با نام فروشگاه قدس شناخته شد، یکی از نخستین فروشگاه‌های زنجیره‌ای ایران بود. ساختار این فروشگاه شبیه فروشگاه‌های مارکس‌اند اسپنسر بود و در روزهای اوج، رونق خوبی داشت اما پس از انقلاب برخی از شعبه‌های آن به آتش کشیده شد. سایر شعبه‌های این فروشگاه نیز یا تخریب شد یا به طور کامل تعطیل شد. یکی از بزرگ‌ترین شعبه‌های این فروشگاه اکنون در خیابان ولیعصر قرار دارد که شکوه گذشته را از دست داده و در مقایسه با پاساژ‌های تازه تاسیس تهران حرفی برای گفتن ندارد. فروشگاه‌های زنجیره‌ای قدس در اواخر دهه ۷۰ برای همیشه تعطیل شدند و در سال ۸۸ با عنوان فروشگاه‌‌های زنجیره‌ای کوروش فعالیت خود را آغاز کردند.
واگذاری ۱۰ هزار متری هتل‌های هما به زنی خانه‌دار
مالک پیشین مجموعه هتل‌های هما، هواپیمایی ایران‌ایر بود، با این حال پس از سال ۱۳۵۷ دولت ایران اداره مجموعه‌ای از هتل‌های مصادره‌ای از جمله هتل همای تهران، مشهد، شیراز و بندر عباس را برعهده گرفت. اگرچه هتل‌های هما همچنان به فعالیت مشغول هستند و جزو ساختمان‌های نسبتا سالم محسوب می‌شوند، با این حال این هتل‌ها نیز اشکالات اساسی بسیاری دارند که به نظر نمی‌رسد هیچ نهادی تاکنون رسیدگی به آنها را بر‌عهده گرفته باشد، از جمله اینکه برای برخی زمین‌های این هتل‌ها پارکینگی در نظر گرفته نشده است و این موضوع با توجه به محل قرار گرفتن هتل در منطقه شلوغ شهر تهران و تعداد بالای اتاق و سوئیت‌ها می‌تواند مشکلات بسیاری ایجاد کند. افزون بر این به دلیل عدم شفافیت در تهاترهای دولت حواشی مبهم بسیاری نیز در رابطه با این هتل‌ها وجود دارد، کمااینکه در سال ۱۳۹۰ محمود احمدی‌نژاد، رییس‌جمهور وقت ۱۰ هزار متر از زمین‌های این هتل‌ها در تهران را به زنی خانه‌دار واگذار کرد که همسر یکی از سهامداران ایران‌ایر بود. گفته می‌شود این زمین‌ها در حالی به قیمت ۴۷ میلیارد تومان واگذار شدند که قیمت اصلی آنها ۳۰۰ میلیارد تومان برآورد می‌شد.
همچنین دولت در آن زمان بخشی از زمین‌های این هتل‌ها را بدون اعلام و به عنوان رد دیون به سازمان تامین اجتماعی واگذار کرد.
سرنوشت پلاسکو در انتظارساختمان آلومینیوم
سازنده و مالک اسبق ساختمان‌های پلاسکو و آلومینیوم در حالی یک نفر بودند که این ساختمان نیز مانند پلاسکو در معرض خطر جدی قرار دارد و در صورتی که اقدامات فوری در راستای حفظ امنیت آن انجام نشود به زودی به سرنوشت برادر خود دچار خواهد شد. این ساختمان ۱۳ طبقه در خیابان جمهوری، هنگامی که ساخته شد یکی از زیبا‌ترین و بلند‌ترین ساختمان‌های شهر به شمار می‌رفت اما اکنون در حالی که بیش از ۵۲ سال از عمر آن می‌گذرد، بدون بازسازی، بدون توجه و بدون رسیدگی به حال خود رها شده است تا هر روز بیش از روز پیش فرسوده و یک قدم به سقوط خود نزدیک‌تر شود.
این ساختمان پیش از این هم یک بار در سال ۹۴ دچار حریق شد که آتش‌نشانان پس از سه ساعت و نیم تلاش موفق به اطفای آن شدند و حادثه بدون فوتی یا مصدومی پایان یافت. با این وجود، این مساله درس عبرتی برای آینده نشد و پس از آن تلاشی مبنی بر جلوگیری از چنین حوادثی در این ساختمان صورت نگرفت.
سکوت ۲۳ ساله سینما لاله
در میان لیست بلند سینماهای تعطیل شده یا آن دسته از سینماهایی که به مدیریت دولت درآمدند سینما لاله معروف‌ترین نام است. این سینما که قبلا «رکس» نام داشت، یکی از سینماهای تهران است که در خیابان لاله‌زار قرار دارد. پس از انقلاب این سینما توسط بنیاد مستضعفان مصادره شد و نام آن به «سینما لاله» تغییر یافت. بعدها مالکیت این سینما از بنیاد مستضعفان به حوزه هنری انتقال یافت و در نهایت این سینما در پایان سال ۱۳۷۲ تعطیل شد. این سینما مانند کسانی که از تماشای فیلم در آن خاطرات زیادی دارند در حال فرسودگی و نابودی است و در حالی که در صورت بازگشایی یا استفاده از کاربری محل می‌تواند محل درآمدزایی و برگزاری رخدادهای فرهنگی باشد همچنان بلااستفاده مانده است.
ashkan.nezamabadi@gmail.com