روسیه و چین فاصله خود با ایران را حفظ می‌کنند

نادر کریمی‌جونی- آیا چین و روسیه متحد راهبردی ایران محسوب می‌شوند. دست‌کم رهبران ایرانی از اینکه متحد چین و روسیه محسوب شوند خوشحال هستند و وقتی کشورهای غربی، تهران را متحد چین و روسیه می‌خوانند، با شعف لبخند می‌زنند و احساس رضایت می‌کنند. البته این نقل‌قول دیپلماتیک و قدیمی که متحد یا دشمن دائمی برای هیچ کشوری وجود ندارد، همواره از زبان سیاستمداران شنیده می‌شود، اما بعید به نظر می‌رسد که همان سیاستمدارانی که این جمله را می‌گویند و اضافه می‌کنندکه دوست دائمی کشورها، منافع ملی آن کشور است، به‌طور عملی آن‌را باور کرده باشند و به آن اعتقاد داشته باشند. در همین جنگ اوکراین با همه حمایت‌های غرب از کی‌یف، اروپا و آمریکا مانع از ورود اوکراین به ناتو شدند که نشان داد در نهایت منافع و مصالح بر اتحاد و دوستی برتری دارد.
برخی مقامات ارشد که در مورد همه مسائل ریز و درشت موضع می‌گیرند و سخن می‌گویند، در مورد این مسائل که به‌طور مستقیم به منافع ملی ایران مربوط می‌شود، سکوت کرده‌اند. مقامات جمهوری اسلامی ایران به مردم توضیح نمی‌دهند که وقتی حق حاکمیت ملی و جغرافیایی کشورمان از طرف برادران بزرگ‌تر نادیده گرفته یا حتی بدتر، انکار می‌شود چگونه جرات- و یا به عبارت بهتر- حماقت کرده و تخم‌مرغ‌هایشان را در سبد این به اصطلاح برادران گذاشته‌اند؟
خبر بدتر در این‌باره آن است که خبر فروش هواپیماهای جنگنده سوخو ۳۵ در ابهام است. این خبر رفتار روسیه در مورد موشک‌های ۳۰۰- S را تداعی می‌کند؛ در آن ماجرا هم روس‌ها به‌طور متوالی اجرای تعهدات خود درباره دادن موشک‌های ۳۰۰- S که پولش را هم گرفته بودند، به تعویق انداختند و سرانجام سال‌ها بعد از آنکه ایران این موشک‌های دفاع هوایی را نمونه‌سازی کرد و نیازش به دریافت این سامانه‌های دفاعی برطرف شد، روس‌ها تعداد معدودی از این موشک‌ها را به ایران تحویل دادند. روس‌ها نمی‌خواهند در خلیج‌فارس توازن قدرت به نفع تهران سنگین‌تر شود. مسکو بر این باور است که افزایش قدرت راهبردی ایران در منازعات هوایی و حمله به نقاط دوردست به وسیله جنگنده حتما اعراب را ناخشنود می‌کند و ممکن است در نهایت منافع روسیه را به مخاطره بیندازد، این در حالی است که روسیه با به‌کارگیری پهپادهای ایرانی علیه اهداف نظامی و غیرنظامی اوکراین نه‌تنها تهران را در این جنگ شریک کرده که باعث بدنامی کشورمان هم شده است و همه آنچه مقامات ارشد کشورمان درباره ضدیت با جنگ و بی‌طرفی می‌گویند را بی‌اثر و نابود کرده است. در حالی که چینی‌ها هم از فروش سلاح به روسیه خودداری کردند، ایران تجهیزات نظامی در اختیار روسیه گذاشت و متوجه نبود پولی که بابت این تجهیزات دریافت می‌کند- اگر دریافت کرده باشد- در حقیقت پول آبرو و حیثیت ایران و ایرانی بوده است.
خبر تکمیلی ناراحت‌کننده آن است که پکن هم مانند روسیه، فاصله ایمنی از ایران را رعایت می‌کند، در هفته‌های گذشته برخی اعضای اتاق بازرگانی و صنایع و معادن و کشاورزی ایران که با رادیو گفت‌وگو یا سایر رادیوهای جمهوری اسلامی ایران مصاحبه کرده‌اند، از اینکه چین برای‌شان روادید صادر نکرده یا در داخل چین دلارهای ایرانیان از سوی بانک‌های چینی مبادله نشده، گلایه کرده‌اند. این بازرگانان توضیح داده‌اند که حتی برای حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی که در شهرهایی مانند شانگهای برگزار می‌شود، سفارت چین به بازرگانان ایرانی روادید نداده است. آنان اضافه کرده‌اند که مقامات بانکی چین می‌گویند از آنجا که شماره سریال دلارهایی که در ایران وجود دارد، از سوی وزارت خزانه‌داری ایالات متحده رهگیری می‌شود، پذیرفتن و مبادله این ارز ممکن است باعث اعمال تحریم‌های ایالات متحده شود و به همین دلیل بانک‌های چینی نمی‌توانند دلار ایرانیان را قبول کنند. این ادعا حتی اگر درست هم باشد، نشان می‌دهد که چینی‌ها نمی‌خواهند منافع خود را به خطر بیندازند و ترجیح می‌دهند روابط خود با واشنگتن را پیچیده نکنند.
این امر بدین معنی است که برخلاف نگاه خوشبینانه‌ای که از سوی تهران ترویج می‌شود، پکن کاملا حساب‌شده از منافعش حفاظت می‌کند و حاضر نیست حتی به خاطر روسیه، این منافع به مخاطره بیفتد. روشن است که با این حساب، تهران جایگاه چندان تاثیرگذار و تعیین‌کننده‌ای در راهبردهای دیپلماتیک پکن نخواهد داشت.
با این حال واقعیت‌های غیرقابل انکار و میدانی، هنوز هم در کشورمان عده‌ای با امید به اینکه مسکو و پکن از ایران دفاع کنند و منافع ایرانی‌ها را همچون منافع خودشان بدانند سخن می‌گویند. هنوز هم کسانی هستند که از شروع جنگ روسیه علیه اوکراین دفاع و از مسکو جرم‌زدایی می‌کنند. اکنون آشکار شده که در پدید آمدن این جنگ دست‌کم روسیه نیز به اندازه غرب و شاید بیشتر، مسوولیت داشته است. برخلاف آنچه مقامات ارشد ایرانی امیدوار بودند، جنگ روسیه علیه اوکراین، کوتاه‌مدت نبود و گمان نمی‌رود در چشم‌انداز مشخصی پیروز قطعی‌ داشته باشد.