روسیه ۴۸ ساعت بعد از شوک بزرگ

گروه بین‌الملل- محمدرضا ستاری-ابعاد و تبعات حمله گروه واگنر به داخل خاک روسیه آنچنان اهمیت دارد که ۴۸ ساعت بعد از این واقعه و در حالی که در ظاهر همه چیز آرام به نظر می‌رسد، اما همچنان پیامدهای این موضوع به تیتر اصلی رسانه‌های خبری و محافل کارشناسی تبدیل شده است.
در تازه‌ترین تحولات رخ داده هنوز اطلاع دقیقی از یوگنی پریگوژین رهبر گروه واگنر در دست نیست. او عصر روز شنبه و بعد از تماس تلفنی الکساندر لوکاشنکو رییس‌جمهوری بلاروس فرمان عقب‌نشینی به نیروهایش را صادر کرده و گفته شد که قرار است به بلاروس رفته و نیروهای تحت فرمانش مورد عفو قرار گرفته و به جبهه اوکراین بازگردند، اما با گذشت ۴۸ ساعت از تحولات روسیه، هنوز هیچ گزارش یا خبری از حضور پریگوژین در بلاروس منتشر نشده و مشخص نیست که او به این کشور تبعید شده یا اینکه قرار است نقش خاصی را ایفا کند.
علاوه‌بر این، روز گذشته خبرگزاری اسپوتنیک روسیه به نقل از یک منبع در دادستانی کل اعلام کرد که پرونده رهبر گروه واگنر بسته نشده است. این موضوع نشان می‌دهد که گمانه‌زنی‌ها درخصوص عدم بخشش پریگوژین از جانب ولادیمیر پوتین، رنگ و بویی از واقعیت گرفته است، چراکه به گفته برخی کارشناسان ابعاد اقدام او و گروه تحت فرمانش در حمله به خاک روسیه و پیشروی تا ۲۰۰ کیلومتری مسکو آنچنان وسیع است که به‌طور کلی اقتدار پوتین را زیر سوال برده و با توجه به شناختی که از رییس‌جمهوری روسیه وجود دارد، او هیچ‌گاه چنین خیانتی را بی‌پاسخ نخواهد گذاشت؛ حتی زمانی که مجبور شود به صورت تاکتیکی و برای خروج از بحران وعده‌هایی مبنی بر عفو گروه واگنر و رهبر آن را صادر کند. حتی برخی معتقدند با توجه به نزدیکی لوکاشنکو رییس‌جمهوری بلاروس به ولادیمیر پوتین، ممکن است طی روزهای آینده پریگوژین در این کشور دستگیر‌شده و تحویل مقامات امنیتی روسیه داده شود یا اینکه در سناریویی بدبینانه در سکوت خبری سر به‌نیست شود.
شویگو ظاهر می‌شود
در اتفاقی دیگر روز گذشته وزارت دفاع روسیه با انتشار ویدیویی از سرگئی شویگو وزیر دفاع این کشور، وی را سوار بر هواپیما نشان داده و اعلام کرده که وزیر دفاع در حال گوش دادن به گزارش یوگنی نیکیفوروف فرمانده گروه نظامی غرب روسیه درباره خطوط مقدم جنگ با اوکراین است. این موضوع از آنجا حائز اهمیت است که یوگنی پریگوژین یکی از انگیزه‌های اصلی اقدام خود در حمله به خاک روسیه را برکناری سرگئی شویگو وزیر دفاع و والری گراسیموف رییس ستاد ارتش اعلام کرده بود. پس از این ماجرا در حالی که هنوز خبری از گراسیموف تا لحظه تنظیم این گزارش منتشر نشده، اما برخی محافل خبری مدعی بودند که پوتین حاضر شده وزیر دفاع را برکنار کند؛ امری که در صورت تحقق بسیار مهم و با اهمیت تلقی می‌شد، چراکه شویگو یکی از افراد نزدیک به پوتین است که از سال ۲۰۰۰ میلادی به این سو و از زمانی که پوتین به قدرت رسیده است، همواره یکی از افراد کلیدی در حلقه کرملین بوده است. در واقع اگر این اتفاق رخ بدهد، نشان می‌دهد که ابعاد حادثه آنچنان وسیع بوده که پوتین حاضر‌شده یکی از متحدان اصلی و نزدیک خود را بر سر آن قربانی کند.
مواجهه غرب با شورش پریگوژین
یکی از ابهامات و سوالات مهم درخصوص اقدام گروه واگنر این بود که چطور سرویس امنیتی روسیه از تحرکات پیش از حمله آنها با خبر نشده بود؟ همچنین مساله بعدی این است که چطور در مسیر پیشروی این گروه از روستوف به سمت مسکو، ارتش یا حتی نیروی هوایی روسیه اقدام به مقابله جدی با گروه واگنر نکرده و آنها توانستند تا ۲۰۰ کیلومتری پایتخت پیشروی کنند.
در همان ساعات اولیه حمله گروه واگنر به خاک روسیه، برخی محافل کارشناسی معتقد بودند که امکان دارد پریگوژین در هماهنگی با کشورهای غربی چنین اقدامی را صورت داده باشد، اما فارغ از مسائل پشت پرده که هنوز جزئیات آن مشخص نیست، انتشار اخبار رسمی و موضع‌گیری‌های آمریکا و اروپا نشان داد که آنها چندان علاقه‌ای به موفقیت کامل پریگوژین نداشته‌اند. به‌طور مثال روز یکشنبه محافل خبری آمریکا به نقل از برخی منابع آگاه مدعی شدند که ایالات‌متحده از روز چهارشنبه تحرکات گروه واگنر در مرزهای روسیه را رصد کرده و از اقدام آنها تا حدودی با خبر بوده است.
دیروز نیز آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا در نخستین اظهارنظر رسمی خود درخصوص این ماجرا در گفت‌وگو با «سی‌بی‌اس نیوز» گفت: این اتفاق مستقیما قدرت ولادیمیر پوتین رییس‌جمهوری روسیه را به چالش کشید و سوالاتی را مطرح کرد. این شورش نشان از شکاف‌هایی عمیق دارد. نمی‌توانیم تخمین بزنیم که نتیجه این شکاف‌ها چه خواهد شد، اما می‌دانیم که پوتین در هفته‌ها و ماه‌های آتی باید جواب خیلی سوالات را بدهد.
از سوی دیگر جوزف بورل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز پیش از نشست وزرای خارجه این اتحادیه به خبرنگاران در لوکزامبورگ گفت: این سیستم سیاسی در حال نشان دادن شکنندگی‌هاست و این قدرت نظامی در حال تضعیف است. بورل همچنین با بیان اینکه اکنون زمان آن است تا اتحادیه اروپا بیش از هر زمانی از اوکراین حمایت کند، افزود: این چیز خوبی نیست که ببینیم یک قدرت هسته‌ای مثل روسیه ممکن است وارد فاز بی‌ثباتی سیاسی شود.
در واقع آنچه از صحبت‌های مقامات و نیز تحلیلگران غربی تا امروز مشخص شده، هر چند آنها در ظاهر نسبت به تضعیف اقتدار پوتین خوشحال به نظر می‌رسند، اما سقوط او و ورود روسیه به یک هرج و مرج داخلی را به هیچ عنوان قبول نمی‌کنند، چراکه آنها معتقدند سرنوشت روسیه پس از پوتین مشخص نبوده و اگر این کشور دچار جنگ داخلی شود، به‌طور کلی صحنه ژئوپلیتیک جهانی دستخوش مناسبات و تهدیداتی جدی خواهد شد. به گفته یکی از کارشناسان آمریکایی، روسیه یک‌بار در ۱۹۱۷ درگیر جنگ داخلی شد و از دل آن اتحاد جماهیر شوروی بیرون آمد؛ حالا نیز مشخص نیست لزوماً بعد از سقوط پوتین چه سیستم یا فردی قرار است روی کار بیاید؟
چین و شوک واگنر
از سوی دیگر موضع چین درخصوص تحولات روسیه نیز بسیار مهم ارزیابی می‌شود. به گفته ناظران شورش گروه واگنر که برخی از آن حتی به عنوان کودتا یاد می‌کنند، اختلافات و شکاف‌هایی را آشکار کرد که به‌طور مستقیم تهدیدی برای ثبات و قدرت یکی از مهم‌ترین متحدان چین محسوب می‌شود.
طبق گزارشی که الجزیره در این خصوص منتشر کرده است: از زمان آغاز جنگ اوکراین، شی جین‌پینگ در حمایت از ولادیمیر پوتین کوتاهی نکرده است. هر چند شی به صراحت از حمله روسیه به اوکراین حمایت نکرده، اما حاضر به محکوم کردن آن نیز نشده است.
رییس‌جمهوری چین طی مقاله‌ای که در بهمن ماه سال گذشته منتشر کرده بود، به صراحت از بلوک‌بندی نظامی غرب انتقاد کرده و ناتو را عامل تحریک پوتین برای حمله به اوکراین دانسته بود. در همین راستا برخی کارشناسان معتقدند حمایت پکن از مسکو، مبتنی بر عمل‌گرایی و ایدئولوژی چینی‌هاست. از این رو مقامات چین سعی کرده‌اند اتفاق روز شنبه را کم‌اهمیت جلوه دهند، به‌طوری که وزارت خارجه چین در ابتدای امر اظهارنظری نکرده و روز یکشنبه نیز این مساله را موضوع داخلی روسیه دانسته و حمایت خود را از ثبات و امنیت دولت مستقر روسیه اعلام کرد.
همچنین رصد رسانه‌های چینی نشان می‌دهد که آنها به‌طور کلی موضوع حمله گروه واگنر به داخل خاک روسیه را کم‌اهمیت جلوه می‌دهند. به عنوان مثال، خبرگزاری دولتی شین هوا در گزارشی نوشت که پریگوژین به این علت ناچار به عقب‌‌نشینی شد که افکار عمومی روسیه به شدت با او مخالف است. چاینا دیلی نیز طی گزارشی از میدان سرخ مسکو، سعی داشت نشان دهد زندگی در این شهر مختل نشده و همه چیز به آرامی در جریان است. حال آنکه روز شنبه شاهد بودیم علاوه‌بر اعلام وضعیت فوق امنیتی، مقامات نظامی سعی در حفر خندق برای جلوگیری از پیشرفت گروه واگنر را داشته و شهردار مسکو هم تا روز دوشنبه در این شهر تعطیل اعلام کرده بود. حتی برخی ویدیوها نشان می‌دهد که در شهر روستوف تعدادی از مردم به استقبال گروه واگنر شتافته‌اند. در همین راستا شاهد هستیم که در محافل کارشناسی چین، قضیه تا حدود زیادی با موضع‌‌گیری رسمی دولت تفاوت دارد. به عنوان نمونه شن دینگلی، پژوهشگر روابط بین‌الملل مستقر در شانگهای به شبکه خبری الجزیره توضیح می‌دهد که شورش واگنر منجر به افزایش وابستگی روسیه به چین می‌شود و پکن هم ناچار است موضوع محتاطانه‌تری درخصوص مسکو اتخاذ کند. برخی دیگر نیز استدلال می‌کنند که شی ممکن است تحت تاثیر رفتار پوتین با شورش واگنر قرار بگیرد. در همین رابطه الکساندر کورولف، مدرس ارشد دانشگاه نیو ساوت ولز استرالیا که روی مسائل چین متمرکز است، توضیح می‌دهد: دیدگاه‌ها نسبت به پوتین این‌گونه است که وی قادر به مهار چالش‌های بزرگ برای مدیریت کشور است. بنابراین دولت چین نیز فکر می‌کند که شکاف‌های عظیمی در روسیه هنوز پدیدار نشده است. با این حال پیشروی سریع گروه واگنر به سمت مسکو، حاکی از آن است که برخی چهره‌های نظامی و امنیتی روسیه با این ماجرا همدلی داشته و حتی از آن حمایت کرده‌اند. به همین دلیل است که چینی‌ها امروز احساس می‌کنند تماس با نیروهای امنیتی روسیه ممکن است به صورت بالقوه برای آنها در روابط با پوتین آسیب‌زا باشد. از این رو به احتمال زیاد پایان یافتن شورش واگنر آن هم به سرعت برای پکن خوشایند بوده زیرا پوتین از متحدان اصلی شی محسوب می‌شود، اما این نکته را نیز نباید فراموش کرد که چین به صورت فزاینده‌ای نگران ثبات در روسیه پس از این ماجرا بوده و مشکل اصلی آنها نیز این است که ابزار چندانی برای تاثیرگذاری بر تحولات آتی ندارند زیرا مداخله یکجانبه به نفع هر یک از طرفین،حکم قماری پر هزینه را برای چین در قبال پوتین در پی خواهد داشت.