روی نبض بهره

گروه بورس- در سال‌های اخیر، بازار بدهی و سرمایه‌گذاری در ایران به دلیل شرایط اقتصادی و نوسانات ارزی، تغییرات گسترده‌ای را تجربه کرده است. یکی از شاخص‌های مهم در ارزیابی وضعیت بازار مالی، مقایسه رشد بازار بدهی و بازار سهام است. آمارها نشان می‌دهد که در سال منتهی به مهرماه ۱۴۰۳، حجم بازار بدهی ایران که شامل تسهیلات بانکی و اوراق بدهی است، با ۳۸‌درصد رشد همراه بوده، این در حالی است که ارزش بازار سهام، متشکل از بورس تهران و فرابورس، در همین بازه زمانی با کاهش 3/11‌درصدی مواجه شده است. این تغییرات نشان‌دهنده جابه‌جایی سرمایه به سمت بازار بدهی است که به ‌عنوان یکی از ابزارهای اصلی تامین مالی برای دولت و بخش خصوصی نقش ایفا می‌کند.
تا پایان مهر ۱۴۰۳، مانده اوراق بدهی کشور با رشد ۱۳‌درصدی نسبت به ابتدای سال، به ۱۰۷۳‌هزار‌ میلیارد تومان رسیده که از این میان، بخش عمده‌ای یعنی ۸۶۰‌هزار‌‌ میلیارد تومان متعلق به اوراق دولتی است. این افزایش حجم اوراق بدهی نشان‌دهنده تامین مالی گسترده از طریق انتشار اوراق بدهی توسط دولت برای پوشش بخشی از کسری بودجه در سال جاری است.
حجم بازار بدهی ایران که شامل تسهیلات بانکی و اوراق بدهی بوده، طی یک سال منتهی به ۳۰مهر ۱۴۰۳ حدود ۳۸‌درصد رشد کرده است، در حالی که ارزش بازار سهام که شامل بورس تهران و فرابورس می‌شود، در همین مدت حدود 3/11‌درصد کاهش یافته است.
در انتهای مهر ۱۴۰۳، مانده اوراق بدهی کشور با ۱۳‌درصد رشد نسبت به ابتدای سال به رقم ۱۰۷۳‌هزار ‌‌میلیارد تومان رسیده که از این میزان، مبلغ ۸۶۰‌هزار ‌‌میلیارد تومان مربوط به اوراق دولتی است. از ابتدای سال ۱۴۰۳، دولت توانسته از محل انتشار اوراق بدهی، مبلغی معادل ۱۴۲‌هزار ‌‌میلیارد تومان به‌ صورت خالص تامین مالی کند. از سال ۱۴۰۰ تا انتهای مهر سال ۱۴۰۳، سهم تامین مالی بخش خصوصی از محل انتشار اوراق در کل تامین مالی اوراق از ۱۳‌درصد به ۱۸‌درصد افزایش یافته است. متوسط رشد سالانه ارزش اوراق بدهی بخش خصوصی در سال‌های ۱۴۰۰ تا انتهای ۱۴۰۲ معادل ۵۴‌درصد بوده است. در هفت ماه ابتدایی سال ۱۴۰۳، مانده اوراق بدهی بخش خصوصی با ۱۸‌درصد رشد به ۱۹۳‌هزار ‌‌میلیارد تومان رسیده و در این مدت، خالص تامین مالی بخش خصوصی ۲۸‌هزار ‌‌میلیارد تومان بوده است.
در مهرماه ۱۴۰۳، خالص انتشار اوراق بدهی به مبلغ ۶۱‌هزار ‌‌میلیارد تومان رسیده است. دولت و بخش خصوصی در این ماه به ترتیب 6/85‌هزار ‌‌میلیارد تومان و 6/3هزار ‌‌میلیارد تومان اوراق جدید منتشر کردند. حجم انتشار اوراق جدید دولت و بخش خصوصی نیز در هفت ماه نخست سال جاری به ترتیب ۲۵۵ و ۳۴‌هزار ‌‌میلیارد تومان بوده است.
در مهرماه ۱۴۰۳، دولت با فروش ۵۰‌هزار‌‌ میلیارد تومان اوراق، بزرگ‌ترین فروشنده بازار بود، در حالی که بانک‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری به ترتیب با خرید 3/42 و 2/36‌هزار‌‌ میلیارد تومان، بزرگ‌ترین خریداران اوراق در بازار فرابورس ایران بودند. برخلاف ماه‌های گذشته، بانک مرکزی در این ماه در جایگاه فروشنده اوراق بدهی قرار گرفته است.
طی یک سال گذشته، حجم خالص خرید اوراق بدهی توسط بانک مرکزی در بازار فرابورس معادل ۱۴۹‌هزار‌‌ میلیارد تومان بوده است. صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیز در این مدت به صورت خالص ۱۳۱‌هزار ‌‌میلیارد تومان اوراق بدهی خریداری کرده‌اند.
در ۱۲ماه آینده، مبلغ ۲۶۶‌هزار ‌‌میلیارد تومان از اصل اوراق دولت، 5/30‌هزار ‌‌میلیارد تومان از اصل اوراق بخش خصوصی و ۷‌هزار‌ ‌میلیارد تومان از اصل اوراق شهرداری‌ها سررسید خواهد شد. در ماه‌های مهر و شهریور، بر خلاف پنج ماه ابتدایی سال جاری، بانک مرکزی بخشی از سفارش‌های قرارداد توافق بازخرید (ریپو) بانک‌ها را نپذیرفته است. با وجود افزایش مازاد تقاضا در مهر نسبت به شهریور، نرخ بهره بین‌بانکی تغییر محسوسی نداشته و در حدود 7/23‌درصد باقی مانده است. در آخرین حراج مهرماه ۱۴۰۳، مانده ریپو نسبت به پایان شهریور 5/20‌هزار ‌‌میلیارد تومان (معادل 6/7درصد) کاهش یافت و به حدود ۲۵۰‌هزار ‌‌میلیارد تومان رسید. این کاهش به دلیل عدم پذیرش کل سفارش‌های ریپو ارسال‌شده توسط بانک‌ها از سوی بانک مرکزی بوده است.
نرخ بهره بدون ریسک اوراق خزانه اسلامی در تمام سررسیدها افزایش یافته و منحنی نرخ بهره مسطح شده است. نرخ اوراق خزانه اسلامی (اخزا) که در خرداد سال جاری به سقف 8/35‌درصد رسیده بود، در پایان مهر به 9/29‌درصد کاهش یافت. متوسط نرخ اخزا در این ماه 3/31‌درصد بوده که نسبت به ماه قبل 2/1واحد ‌درصد افزایش داشته است.
نرخ موثر وام مسکن که در اواخر سال ۱۴۰۲ به حدود ۴۰‌درصد رسیده بود، در پایان مهرماه به 3/34‌درصد کاهش یافت. میانگین نرخ موثر وام مسکن در مهرماه نسبت به ماه قبل 7/0‌درصد کاهش داشته و به 6/34‌درصد رسیده است.
ارزش دارایی‌های تحت مدیریت صندوق‌های درآمد ثابت در مهرماه با رشد ۶‌درصدی به ۷۴۱‌هزار ‌‌میلیارد تومان رسیده است. متوسط وزن اوراق مشارکت در سبد دارایی‌های صندوق‌های درآمد ثابت از 1/48‌درصد به 6/50‌درصد افزایش یافته، در حالی که وزن سپرده‌های بانکی از 3/442‌درصد به 6/40‌درصد کاهش یافته است. در این ماه به طور خالص 2/36‌هزار‌‌ میلیارد تومان پول وارد صندوق‌های درآمد ثابت شده است.
آمار سررسید اوراق بدهی در 12 ماه آینده
در ۱۲ماه آینده، حجم سررسید اوراق بدهی به تفکیک ناشران نشان‌دهنده رشد و تغییرات قابل ‌توجهی در بازار است. براساس آمار ارائه‌شده، در تاریخ ۷آبان ۱۴۰۳، حجم سررسید اوراق دولتی به 7/27‌هزار‌‌ میلیارد تومان و اوراق بخش خصوصی به 3/1‌هزار ‌‌میلیارد تومان می‌رسد که مجموعا برابر با 0/29‌هزار‌‌ میلیارد تومان است. در ماه آذر نیز سررسید اوراق دولتی به 8/30‌هزار ‌‌میلیارد تومان و اوراق بخش خصوصی به 7/5‌هزار ‌‌میلیارد تومان می‌رسد که در مجموع، سررسید این اوراق به 5/36‌هزار ‌‌میلیارد تومان می‌رسد. در دی‌ماه، حجم سررسید اوراق دولتی به 3/19‌هزار‌‌ میلیارد تومان و اوراق بخش خصوصی به 0/8‌هزار ‌‌میلیارد تومان می‌رسد و مجموع اوراق سررسید در این ماه به 3/27‌هزار‌‌ میلیارد تومان خواهد رسید. در بهمن‌ماه، میزان اوراق دولتی سررسید شده به 5/29‌هزار‌‌ میلیارد تومان و بخش خصوصی به 5/1‌هزار ‌‌میلیارد تومان می‌رسد و مجموع اوراق سررسید به 0/31‌هزار ‌‌میلیارد تومان خواهد رسید.
در فروردین ۱۴۰۴، حجم سررسید اوراق دولتی به 5/42‌هزار ‌‌میلیارد تومان و اوراق بخش خصوصی به 7/2‌هزار ‌‌میلیارد تومان می‌رسد که مجموع اوراق سررسید این ماه به 2/45‌هزار ‌‌میلیارد تومان خواهد رسید. در اردیبهشت‌ماه، اوراق دولتی سررسید شده به 5/30‌هزار ‌‌میلیارد تومان می‌رسد و اوراق بخش خصوصی و شهرداری‌ها به ترتیب به 7/0 و 1/0‌هزار ‌‌میلیارد تومان می‌رسند که مجموع این سررسیدها در اردیبهشت‌ماه به 4/32‌هزار ‌‌میلیارد تومان خواهد رسید.
در خرداد، حجم سررسید اوراق دولتی به 4/38‌هزار ‌‌میلیارد تومان و اوراق بخش خصوصی به 4/0‌هزار‌‌ میلیارد تومان می‌رسد و مجموع سررسید این اوراق به 8/38‌هزار ‌‌میلیارد تومان خواهد رسید. در تیرماه، اوراق دولتی سررسید شده به 3/31‌هزار‌‌ میلیارد تومان می‌رسد و اوراق بخش خصوصی و شهرداری‌ها نیز به ترتیب به 7/0 و 1/0‌هزار‌‌ میلیارد تومان خواهند رسید که مجموع این اوراق سررسید به 1/32‌هزار ‌‌میلیارد تومان می‌رسد. در مردادماه، سررسید اوراق دولتی به 6/40‌هزار‌‌ میلیارد تومان و اوراق بخش خصوصی به 9/0‌هزار‌‌ میلیارد تومان می‌رسد که مجموعا به 5/41‌هزار‌‌ میلیارد تومان خواهد رسید. در شهریور، حجم سررسید اوراق دولتی به 0/30‌هزار ‌‌میلیارد تومان و اوراق بخش خصوصی به 3/0‌هزار ‌‌میلیارد تومان می‌رسد و مجموع سررسید این اوراق به 3/30‌هزار ‌‌میلیارد تومان خواهد رسید.
در نهایت، در مهرماه ۱۴۰۴، حجم سررسید اوراق دولتی به 0/27‌هزار ‌‌میلیارد تومان و اوراق بخش خصوصی به 3/0‌هزار ‌‌میلیارد تومان و اوراق شهرداری‌ها به 1/0‌هزار ‌‌میلیارد تومان می‌رسد که در مجموع به 5/27‌هزار ‌‌میلیارد تومان خواهد رسید. مجموع کل سررسید اوراق بدهی در این دوره زمانی، 9/340‌هزار ‌‌میلیارد تومان است که شامل 9/266‌هزار ‌‌میلیارد تومان اوراق دولتی، 5/70‌هزار ‌‌میلیارد تومان اوراق بخش خصوصی و 5/3‌هزار ‌‌میلیارد تومان اوراق شهرداری‌ها می‌شود.
این آمار نشان‌دهنده افزایش 5/13‌درصدی در سررسیدهای اوراق بدهی طی ۱۲ماه آینده نسبت به دوره مشابه قبلی است.
اوراق منتشرشده از سوی دولت
در مهر 1403
در مهرماه ۱۴۰۳، دولت اقدام به انتشار 6/85‌هزار‌‌ میلیارد تومان اوراق بدهی در قالب اوراق دولتی کرده است. این اوراق در بازار فرابورس عرضه شده‌اند و تحت نظارت وزارت امور اقتصادی و دارایی به صورت سبزه دولتی به بازار آمده‌اند. این اوراق با هدف تامین منابع مالی دولت و ایجاد نقدینگی در بازار به فروش رسیده‌اند و تاریخ‌های سررسید متفاوتی برای هر کدام از این اوراق تعیین شده است. به طور مثال، اوراقی با نماد «اراد ۱۷۶» به ارزش 000/8‌میلیارد تومان در تاریخ ۳مهر ۱۴۰۳ منتشر شده و تاریخ سررسید آن ۵مرداد ۱۴۰۵ است. اوراق دیگری با نماد «اراد ۱۸۷» با مبلغ 000/4‌میلیارد تومان در تاریخ ۱۰مهر ۱۴۰۳ منتشر شده و سررسید آن ۱۰دی ۱۴۰۴ تعیین شده است. در همین راستا، اوراقی مانند «اراد ۱۸۸» با مبلغ انتشار 500/5‌میلیارد تومان و تاریخ سررسید ۱۷اسفند ۱۴۰۴ و اوراقی با نماد «اراد ۱۸۹» به مبلغ 000/8‌میلیارد تومان و سررسید ۲۴دی ۱۴۰۴ نیز در فهرست این اوراق قرار دارند. به این ترتیب، هر یک از این اوراق دارای سررسیدهای خاصی هستند که از چند ماه تا چند سال را شامل می‌شود. علاوه بر این، از میان این اوراق، حدود ۴۵‌درصد از کل مبلغ واگذار شده که نشان‌دهنده استقبال نسبی بازار از اوراق دولتی در این مدت است. با توجه به اینکه بخش زیادی از این اوراق دارای سررسیدهای میان‌مدت و کوتاه‌مدت هستند، استقبال بیشتری از این اوراق صورت گرفته است.
اوراق منتشرشده از سوی بخش خصوصی در مهر 1403
در مهرماه ۱۴۰۳، بخش خصوصی ایران اقدام به انتشار 600/2‌میلیارد تومان اوراق بدهی کرده است که شامل شرکت‌های مختلفی در صنایع گوناگون می‌شود. این اوراق که با تکیه بر تعهدات پذیره‌نویسی توسط موسسات مالی معتبر و با رتبه اعتباری صادر شده‌اند، به دو صورت اوراق اجاره و مرابحه و همچنین اوراق سلف عرضه شده‌اند. در این میان، شرکت انرژی‌های تجدیدپذیر مپنا به عنوان یکی از شرکت‌های پیشرو در حوزه انرژی‌های پاک، اقدام به انتشار اوراق اجاره‌ای با مبلغ ۵۰۰‌میلیارد تومان کرده است. مدت این اوراق دو ساله است و مسوولیت تعهد پذیره‌نویسی آن به عهده گروه مالی دانایان بوده که با حمایت مالی خود، فرآیند انتشار این اوراق را تضمین کرده است. شرکت دیگری نیز به نام سیمیناب در همین ماه، اوراق اجاره‌ای به ارزش ۳۵۰‌میلیارد تومان و با همان مدت دو سال منتشر کرده که پذیره‌نویسی آن توسط شرکت سرمایه‌گذاری تامین سرمایه کاردان صورت پذیرفته است.
در ادامه، شرکت سپید ماکیان که از فعالان صنعت غذایی کشور بوده، برای تامین مالی خود اقدام به انتشار ۱۰۰‌میلیارد تومان اوراق مرابحه کرده است. این اوراق با مدت سه سال طراحی شده‌اند و مسوولیت تعهد پذیره‌نویسی آنها را تامین سرمایه تمدن بر عهده گرفته که به این ترتیب از حمایت مالی و پشتوانه‌ای قوی برخوردار هستند. شرکت توسعه صنایع و معادن غدیر نیز به منظور افزایش منابع مالی و بهبود پروژه‌های توسعه‌ای خود، اقدام به انتشار ۱۰۰‌میلیارد تومان اوراق مرابحه کرده است که این اوراق نیز به مدت سه سال اعتبار دارد. در بازار فرابورس، شرکت افق قلعه پارسیان اوراق مرابحه‌ای به ارزش ۱۵۰‌میلیارد تومان منتشر کرده که این اوراق نیز از پشتوانه تعهد پذیره‌نویسی از سوی موسسات معتبر بهره‌مند شده‌ است. این اوراق به نحوی طراحی شده‌اند که بتوانند نیازهای مالی شرکت را در دوره‌های زمانی تعیین‌شده تامین کنند و به رشد و توسعه فعالیت‌های اقتصادی آن کمک نمایند. از سوی دیگر، در بورس کالا دو شرکت کرمان باری آرگ و فولاد صنعت صنایع تبریز به منظور تنوع‌بخشی به منابع مالی خود و جلب سرمایه‌گذاران جدید، اقدام به انتشار اوراق سلف هر یک به ارزش ۱۰۰‌میلیارد تومان کرده‌اند. مدت اعتبار این اوراق دو سال بوده و تعهدات پذیره‌نویسی آنها نیز توسط موسسات مالی متعهد به انجام رسیده است. به طور کلی، جمع کل اوراق بدهی منتشرشده از سوی بخش خصوصی در مهرماه ۱۴۰۳ به مبلغ 600/2‌میلیارد تومان می‌رسد. در این میان، شرکت سپید ماکیان و شرکت توسعه صنایع و معادن غدیر به طور خاص، با تکیه بر رتبه اعتباری و پشتوانه‌های مالی خود، جمعا مبلغ 500/2‌میلیارد تومان اوراق بدهی را منتشر کرده‌اند که این نشان از اعتماد بالای بازار به این شرکت‌ها و ظرفیت بالای آنها برای جذب سرمایه دارد. این اوراق که برای دوره‌های زمانی دو و سه ساله منتشر شده‌اند، نقشی کلیدی در تامین مالی شرکت‌های خصوصی ایفا می‌کنند و به آنها امکان می‌دهند تا پروژه‌های خود را توسعه دهند و به رشد اقتصادی کشور کمک کنند.