زخم‌کاری پل تاریخی بابل

نادر نینوایی- پل تاریخی محمد حسن‌خان یکی از آثار قدیمی شهر بابل و استان مازندران است که از روی رودخانه بابلرود می‌گذرد. چندین نسل از مردم بابل با این پل خاطره دارند و به تعبیری پل مذکور یکی از نمادهای شهر بابل نیز محسوب می‌شود.
این یادگار دوران گذشته بابل اما امروز حال و روز خوشی ندارد، عبور خودروهای سنگین از زیر پل و زخمی شدن طاق‌های آن بر اثر این عبور و مرورها، هر بار زخمی بر پیکر این اثر تاریخی به جا می‌گذارد؛ گویی که کارد را در گوشت اثر فرو برده و دور خود می‌گردانند.
موضع‌گیری مسوولان میراث فرهنگی شهرستان، نصب مانع و‌… هم مانع تداوم دشمنی‌ها با این اثر تاریخی نشده است و این بار گروهی از مردم و دوستداران میراث فرهنگی با انتشار کارزاری در فضای مجازی خواستار رسیدگی مسوولان امر به این زخم مدام بابل شده‌اند.
کارزاری برای نجات پل محمد‌حسن خان
مدتی است که کارزاری به نام «‌درخواست نجات پل محمدحسن خان بابل» انتشار یافته است و نویسندگان و امضاکنندگان آن از رییس‌جمهور، وزیر میراث فرهنگی، فرماندار بابل و نیز مدیر کل میراث فرهنگی مازندران درخواست داشته‌اند که به داد این اثر تاریخی برسند. در متن منتشر شده در این کارزار آمده است: «‌تردد وسایل‌نقلیه سبک در دو دهانه پل تاریخی محمدحسن بابل و برخورد خودروهای سنگین با طاق این پل منجر به آسیب جدی به بنیان این بنای با ارزش شده و با نشانه‌هایی که موجود است، این بنای تاریخی در آستانه فروپاشی قرار دارد و اگر اقدامی فوری صورت نگیرد، از این اثر چیزی باقی نخواهد ماند.»
نویسندگان این کارزار در بخشی دیگر از متن خود آورده‌اند: «با توجه به اهمیت بزرگ‌ترین پل آجری شمال ایران و جلوگیری از هرگونه حوادث احتمالی و غیرقابل جبران، خواهشمندیم تا هماهنگی‌های لازم را نسبت به ممانعت از تردد هرگونه وسایل نقلیه در زیر پل خاطره‌انگیز بابلی‌ها به عمل آورید.»
بی‌اثر بودن تلاش‌های پیشین برای حفاظت از پل
پیش از این اقداماتی برای جلوگیری از آسیب خودروهای عبوری از زیر پل تاریخی بابل انجام گرفته اما این اقدامات بی نتیجه بوده است. نصب علائم راهنمایی و رانندگی برای هشدار به رانندگان جهت اطلاع‌رسانی ممنوعیت عبور و مرور چاره‌ساز نشده است. هربار هم که مانعی جهت جلوگیری از عبور خودرو نصب می‌شود، رانندگان با برداشتن نیوجرسی به راحتی از زیر این پل عبور کرده و خواسته یا ناخواسته ضربه دیگری به دهانه‌های پل و پیکر نیمه جان این اثر تاریخی وارد می‌کنند.
در سالیان گذشته فعالان میراث فرهنگی و دوستداران بابل تلاش داشته‌اند از این پل تاریخی به‌عنوان میراث فرهنگی و گردشگری مازندران حفاظت کنند و با قراردادن نماد تندیس کوچ دامداران این پل را برای جذب گردشگر آذین کرده‌اند اما اقدامات نمادین و فرهنگی هم راه به جایی نبرده است.
پیش از این رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری بابل در این خصوص گفته بود : عبور خودروهای سنگین از زیر پل قصه تکراری اسفبار پل محمدحسن خان است.
مهران فلاح افزود: هر از گاهی رانندگان کامیون با بیل مکانیکی یا وسایل دیگر نیوجرسی‌ها را جابه‌جا کرده و مسیر را برای آمدوشد کامیون‌ها باز می‌کنند.
وی تصریح کرد: تا زمانی که تصور بر این باشد که حفاظت و نگهداری از این بنا و دیگر بناهای تاریخی ارزشمند صرفا برعهده اداره میراث فرهنگی است، این مسائل و مشکلات ادامه خواهد داشت.
محمد دهسانی، کارشناس میراث فرهنگی نیز قبل‌تر خبر داده بود که قسمتی از دهنه پل با اصابت ماشین سنگین فرو ریخته است و با وجود مکاتبات و نامه‌نگاری‌های متعدد و مستمر با استانداری، شهرداری و دیگر ارگان‌های متولی اما مصوبه شورای ترافیک برای ممانعت از عبور و مرور خودروهای سنگین اجرایی نشده است.
وی افزود: رانندگان علت این تخطی را وجود این پل به‌عنوان شاهراه ارتباطی بین روستاهای اطراف و تلاش برای طی کردن مسافت کمتر با وجود داشتن بار سنگین عنوان می‌کنند. درواقع متخلفان با برداشتن نیوجرسی بدون توجه به علائم نصب شده از قانون تخطی می‌کنند.
نگاهی به تاریخچه پل
آنطور که در پورتال کتابخانه دیجیتال سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری آمده، پل محمد‌حسن‌خان در جنوب شهر بابل‌، بر سر راه قديم بابل به آمل واقع شده و به جاي پل قديمي‌تري ساخته شده است.
به نوشته «‌تاريخ بيهقي‌»‌، در دوره غزنوي در اين محل پلي چوبي وجود داشته است که بعدها به نوشته «‌تاريخ طبرستان ابن اسفنديار‌»‌، به دستور نصيرالدوله شاه غازي (558-536 ه.ق) «زر به خروارها ريخته شد و پارو در ميان زد و‌… پلي از «خشت و آهک » بنا کردند.»
در نيمه دوم قرن دوازدهم هجري‌، محمدحسن خان قاجار – جد آغا محمدخان – با صرف 12هزار تومان‌، پل کنوني را به طول حدود 100 و عرض 6 و ارتفاع 8متر‌، با هشت چشمه بنا کرد. رابينو که در سال1327 ه.ق از اين پل را دیده است‌، مي‌نويسد‌: «دو تا از طاق‌هاي آن به واسطه زلزله در حدود سال 1820 (1236 ه.ق) خراب شد و بعد از چندي‌، آن را تعمير کردند. در سال1907 (1325 ه.ق) نيز دو تا از 9 طاق پل را سيل برد و يکي از تجار بار فروش (بابل) که فرزندي نداشت‌، قسمت زيادي از دارايي خود را صرف تعمير اين پل کرد که اکنون در کمال درستي است.»
اين پل در حال حاضر حدود 140‌متر طول و هشت دهانه دارد. شش چشمه اصلي آن بزرگ‌تر و عرض هر يک 55/7‌متر است. دو چشمه در دو طرف اين شش چشمه کوچک‌تر بوده و پهناي هر يک از آنها 10/4متر است. عرض گذر پل حدود 6متر است و در طرفين داراي جان پناه‌هايي است. در جلو پايه‌هاي پل‌، آب برهاي مثلثي شکل‌ و بر بالاي طاق‌هاي کوچک‌تري ساخته‌اند. سطح خارجي جان پناه‌ها و پايين‌تر از آن داراي تزئينات ساده آجري است. قوس طاق‌ها جناغي بوده و داراي خيز نسبتا تندي است. اين پل در زمان پهلوي اول تعمير و مرمت شده و به شماره1414 به ثبت ملی رسيده است.