زخمی بر قدیمی‌ترین خیابان ایران

نادر نینوایی- ایران کشوری است صاحب تمدن و بسیاری از شهرهای آن با برخورداری از محله‌های قدیمی و بافت‌های تاریخی، برشی از فرهنگ، هنر و گذشته آن را عرضه می‌کنند. اهمیت بافت‌های تاریخی ایران به حدی بوده که بافت تاریخی شهر یزد به ثبت جهانی رسیده و بافت تاریخی شیراز، ثبت ملی شده است.
خانه‌های قدیمی، کوچه و پس کوچه‌هایی که راوی اعصار گذشته هستند و ساباط‌ها و آب انبارها، هر یک راوی بخشی از فرهنگ، هنر و تاریخ سرزمین‌مان بوده و البته ظرفیتی بی‌بدیل در عرصه گردشگری دارند.
حفظ پویایی و تداوم زیست مردم در این محله‌ها می‌تواند زمینه‌ساز حفاظت از آنها باشد. خانه‌ای که ساکنی دارد، اگر از سقفش آب چکه کند، صاحب خانه به دادش می‌رسد و محله‌ای که مقیمی دارد، امن مانده و پاتوق خلافکاران نمی‌شود. در ایران اما از بافت تاریخی محله‌های تهران مثل سنگلج، عودلاجان و پامنار گرفته تا بافت قدیمی سایر شهرها، همه آرام‌آرام دارند از سکنه تهی می‌شوند. در سایه این وضعیت و با بالا رفتن قیمت زمین‌ها، مالکان به فکر فروش خانه‌های پدری افتاده و سوداگران خود را برای ساخت‌وسازهای جدید آماده می‌کنند. تیشه به ریشه تاریخ می‌کوبیم. نتیجه آنکه ۱۶۸شهر ایران که بافت تاریخی‌شان از سوی شورای‌عالی معماری و شهرسازی واجد ارزش تشخیص داده شده و دخل و تصرف در آنها ممنوع است، رو به اضمحلال می‌روند. این‌بار اما قرعه به نام قزوین خورده است و آنطور که فعالان میراث فرهنگی می‌گویند، مدیریت شهری قصد دارد خیابانی را از قلب بافت تاریخی پایتخت ۵۷ساله عصر صفوی رد کند؛ آخرین زخم با تخریب مغازه‌ای بر پیکر قدیمی‌ترین خیابان ایران وارد آمده است. تیشه بلند شده و نخستین ضربت فرود آمده و حالا فعالان میراث فرهنگی بیم آن دارند که این، آغاز جریان تخریب سریالی در بافت تاریخی قزوین باشد.
طرح ایجاد خیابان انصاری شرقی
مدیریت شهری قزوین مدت‌هاست که قصد ایجاد خیابانی به نام انصاری شرقی را دارد، خیابانی که به گفته فعالان میراث فرهنگی، هیچ ضرورتی برای ایجادش وجود ندارد و نقش چندانی هم در کاهش بار ترافیکی شهر نخواهد داشت. مدیرکل میراث فرهنگی قزوین هم در ماه‌های گذشته بارها گفته که در برابر هر اقدامی که مغایر با مصوبه شورای‌عالی معماری و شهرسازی باشد، مقاومت می‌کند؛ سمبه تخریب‌گران اما گویا پرزورتر است. نشانه‌اش هم همین تخریب مغازه‌ای در قدیمی‌ترین خیابان ایران.
خبرها حاکی از این است که تخریب این مغازه فعلا متوقف شده و اداره کل میراث فرهنگی قزوین هم درصدد پیگیری موضوع است، تجربه‌های تلخ پیشین اما موجب شده که فعالان میراث فرهنگی چندان خوشبین نباشند.
سعید زارع‌پور، فعال میراث ‌فرهنگی قزوین درخصوص پیشینه چالش‌های میراثی انصاری شرقی به «جهان‌صنعت» گفت: موضوع از این قرار بود که طرحی جامع به نام طرح انصاری در قزوین وجود داشت که فاز غربی آن با نام انصاری غربی در دهه‌های قبل اجرا و موجب شد بخشی از بافت تاریخی خیابان مولوی قزوین تخریب شود و خیابانی در امتداد انصاری مرکزی ایجاد شد. در حاشیه این خیابان هم مجتمع‌های تجاری ساخته شد و بخش بزرگی از بافت تاریخی از جمله خانه‌های قدیمی این بخش از بین رفت.
وی افزود: بخش شرقی این خیابان‌کشی قرار بود از محله بلاغی گذر کند. در همین رابطه طرحی تصویب شد اما در سال1393 با مخالفت اداره میراث فرهنگی وقت این طرح متوقف و جلوی شکافته شدن محله بلاغی گرفته شد. در ادامه مدیریت شهری طرح جایگزینی را ارائه داده و مسیر را تغییر دادند اما باز هم بافت تاریخی بلاغی در صورت اجرای طرح با مشکل مواجه شده و در آن گسست ایجاد می‌شد و خیابان باید از حریم درجه یک آثار فاخر تاریخی نظیر مسجد و مدرسه حیدریه و گرمابه بلاغی گذر می‌کرد بنابراین این طرح هم مورد مخالفت شورای‌عالی معماری و شهرسازی قرار گرفت.
این فعال میراث ‌فرهنگی قزوین ادامه داد: در سال1397 شورای‌عالی معماری و شهرسازی طرحی را مصوب کرد که انسان‌محور بود و یک مسیر گردشگری را براساس تخریب‌ها و تملک‌هایی که صورت گرفته بود معرفی کرده بودند. به موجب این طرح مسیر از کنار آثار تاریخی گذر می‌کرد و در جاهایی که تخریب‌ها گسترده بود، میدانگاه‌هایی در نظر گرفته شده بود تا بازارچه صنایع‌دستی ایجاد شود. با وجود تصویب این طرح از سوی شورای‌عالی معماری و شهرسازی اما مدیریت شهری هیچ‌گاه زیر بار اجرای آن نرفت چون شاید معتقد بودند تملک‌هایی را انجام داده‌اند و باید خیابان‌کشی صورت گیرد.
این فعال میراث فرهنگی درخصوص نگرانی‌های فعالان میراث فرهنگی گفت: «این نگرانی‌ها از آن جهت است که محله بلاغی در سالیان متمادی و از زمانی که نخستین تخریب‌ها در بافت تاریخی قزوین شکل گرفت، به نسبت کمتر آسیب دیده و این محله تنها محله‌ای است که دچار گسست نشده است. این محله، محله‌ای وسیعی‌ست که پیوستگی و انسجام اجتماعی در آن برقرار است و به تعبیری محله هنوز زنده است. اجرای پروژه اما افزون بر خطر تخریب آثار تاریخی، یا آسیب به حرایم آن برای خود محله نیز آسیب‌زاست و بیم آن می‌رود که تجربه تلخ انصاری غربی و محله‌های سمت خیابان مولوی تکرار شود.»
مغایرت خیابان‌کشی با مصوبه شورای‌عالی
محمدمهدی کلانتری، دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران هم در مورد نگرانی‌های موجود پیرامون بافت تاریخی قزوین گفت: باید در نظر داشت که خیابان انصاری غربی در سال‌های گذشته کشیده شده و بافت تاریخی را کاملا شکافته است. حال قرار بر این است که ادامه این خیابان با نام انصاری شرقی در محله بلاغی ایجاد شود. خیابان انصاری غربی و مرکزی در زمانی کشیده شده که هنوز بافت تاریخی شهر قزوین به همراه بافت ۱۶۷شهر دیگر در شورای‌عالی شهرسازی و معماری تعیین و مصوب نشده بود.
وی افزود: در سال۱۳۹۴ اما مصوبه ۱۶۸ دارای بافت تاریخی ارزشمند به تصویب نهایی رسید و به موجب این مصوبه هرگونه ایجاد یا تعریض معبر در محدوده بافت تاریخی این شهرها ممنوع است و به همین جهت خیابان انصاری شرقی هم نباید کشیده شود. شورای‌عالی شهرسازی و معماری با اجرای پروژه انصاری شرقی مخالفت کرده است. این شورا طرح قبلی را باطل اعلام و از سال۱۳۹۷ طرح جدیدی را مصوب کرده که صرفا گذری ۶متری در نظر گرفته شده است و این طرح موجب حفظ محله می‌شود.
دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران، ضمن تاکید بر اهمیت اجرای طرح شورای‌عالی و تاثیر آن بر ایجاد جریان گردشگری در محله بلاغی گفت: در این محله مسجد و مدرسه تاریخی حیدریه واقع شده است و گرمابه‌ای تاریخی و بناهای دارای ارزش هم وجود دارد، همچنین خیابان سپه که یکی از خیابان‌های تاریخی شهر قزوین و یکی از نخستین خیابان‌هایی است که در ایران احداث شده است، در نزدیکی محله بلاغی قرار دارد. دولتخانه صفوی قزوین نیز در نزدیکی محله بلاغی واقع شده است و باید بگویم که با یک محدوده‌ای مواجه هستیم که آثار تاریخی فراوانی دارد.
او افزود: «به نظرم قطعا برای ایجاد جریان گردشگری در این محدوده تاریخی جای کار وجود دارد و می‌توان با طرح‌های احیای بافت و پرهیز از مداخله و نوسازی شرایط را برای حضور گردشگران در این بافت ارزشمند فراهم کرد.»
در نهایت باید اذعان داشت آنچه پیش از این در بافت تاریخی قزوین اتفاق افتاده، مطرح شدن پروژه انصاری شرقی و در آخرین مورد تخریب یک مغازه در خیابان سپه، نگرانی‌ها در مورد بافت تاریخی این شهر را به نقطه اوج خود رسانده است و انتظار می‌رود به دور از بازی با کلمات و شعارهای معمول، اقدام موثری از سوی اداره کل میراث فرهنگی این شهر و وزارت میراث فرهنگی برای رفع خطر از بافت تاریخی ارزشمند قزوین انجام شود.