زخم قدیمی در شبه‌قاره

گروه بین‌الملل- یک حمله مرگبار به گردشگران در بخش تحت کنترل هند در کشمیر، بار دیگر هند و پاکستان را به سوی جنگ سوق داده است. این دو رقیب با کاهش روابط دیپلماتیک و تجاری، بستن گذرگاه اصلی مرزی و لغو ویزا برای اتباع یکدیگر، تنش‌ها را تشدید کرده‌اند. پاکستان منکر شده است که پشت حمله سه‌شنبه هفته گذشته باشد که در آن ۲۶گردشگر عمدتا هندی در یک منطقه توریستی در هیمالیا کشته شدند اما یک گروه نظامی ناشناخته به نام مقاومت کشمیر مسوولیت این حمله را بر عهده گرفته است.
درگیری مرزی بین نیروهای هند و پاکستان
طبق گزارشی که مجله تایم در این خصوص منتشر کرده، هند و پاکستان دو جنگ از سه جنگ خود را بر سر کشمیر انجام داده‌اند. مقامات هندی اعلام کردند که نیروهای آنها با سربازان پاکستانی در مرز بسیار نظامی‌شده منطقه مورد مناقشه کشمیر درگیر تیراندازی مختصری شده‌اند. این درگیری در حالی رخ داده که دو طرف پس از حمله مرگبار به گردشگران، اقدامات تلافی‌جویانه دیپلماتیک را تشدید کرده‌اند.
این گزارش در حالی منتشر شده که تنش‌ها بین دهلی‌نو و اسلام‌آباد پس از کشته شدن ۲۶‌نفر توسط افراد مسلح در نزدیکی شهر توریستی پاهالگام در کشمیر، به شدت افزایش یافته است. هند بلافاصله این کشتار را یک حمله تروریستی توصیف کرده و پاکستان را به حمایت از آن متهم کرد. پاکستان هرگونه ارتباط با این حمله را رد کرده و می‌گوید که یک گروه نظامی ناشناخته به نام «مقاومت کشمیر» مسوولیت آن را بر عهده گرفته است.
سه مقام ارتش هند در این رابطه اعلام کرده‌اند که سربازان پاکستانی پنجشنبه شب با استفاده از سلاح‌های سبک به مواضع هند در کشمیر شلیک کرده‌اند. این مقامات که به دلیل سیاست‌های وزارتی نخواستند نام‌شان فاش شود، گفتند که سربازان هندی تلافی کردند و هیچ تلفاتی گزارش نشده است.
در پاکستان، وزارت امور خارجه روز جمعه از تایید یا تکذیب این گزارش خودداری کرد. سخنگوی وزارت خارجه پاکستان، شفقت علی‌خان، در یک کنفرانس خبری گفت: منتظر تایید رسمی ارتش خواهم ماند تا هرگونه اظهارنظری داشته باشم. او افزود که تاکنون هیچ تلاشی از سوی کشور دیگری برای میانجی‌گری انجام نشده است.
ریشه اختلاف چیست؟
روابط میان هند و پاکستان تحت ‌تاثیر درگیری‌ها، دیپلماسی تهاجمی و سوءظن متقابل بوده است، به ‌ویژه در ادعاهای رقابتی آنها درباره منطقه کشمیر. شورشیان مسلح در کشمیر دهه‌هاست که علیه دهلی‌نو مقاومت کرده‌اند و بسیاری از کشمیری‌های مسلمان از هدف آنها برای متحد کردن این منطقه تحت حاکمیت پاکستان یا به عنوان یک کشور مستقل حمایت می‌کنند. هند، پاکستان را به تحریک خشونت‌ها متهم می‌کند؛ اتهامی که اسلام‌آباد آن را رد می‌کند. با این حال ده‌ها هزار غیرنظامی، شورشی و نیروهای دولتی در طول سال‌ها در این درگیری کشته شده‌اند.
واکنش پاکستان به اقدامات تلافی‌جویانه هند
سه‌شنبه هفته گذشته، افراد مسلح ۲۶‌نفر از گردشگران هندی را در حمله‌ای نزدیک شهر دیدنی پاهالگام به ضرب گلوله کشتند. دهلی‌نو بلافاصله پاکستان را به این حمله مرتبط دانست، اگرچه هیچ مدرک عمومی ارائه نکرد. هند همچنین روابط دیپلماتیک را کاهش داد، یک معاهده مهم تقسیم آب را معلق و تمام ویزاهای صادرشده برای اتباع پاکستانی را لغو کرد. دهلی‌نو همزمان اعلام کرده که تعداد کارکنان خود در کمیسیون عالی این کشور در پاکستان را کاهش خواهد داد و تعداد دیپلمات‌های پاکستانی در دهلی‌نو را از ۵۵ به ۳۰‌نفر از اول می کاهش می‌دهد.
در این میان پاکستان اقدامات هند را غیرمسوولانه خواند و ویزاهای اتباع هندی را لغو کرد، تمام تجارت با هند از جمله از طریق کشورهای ثالث را متوقف و حریم هوایی خود را برای هواپیماهای هندی بست.
هشدار اسلام‌آباد درباره احتمال جنگ بر سر آب
تصمیم هند برای تعلیق معاهده آب می‌تواند نقطه عطفی در نحوه مدیریت این دو همسایه بر سر یک منبع مشترک ضروری باشد. پاکستان روز پنجشنبه هشدار داد که هرگونه تلاش هند برای توقف یا انحراف جریان آب بین آنها به عنوان عملی جنگی تلقی خواهد شد.
معاهده آب ایندوس که در سال ۱۹۶۰ توسط بانک جهانی میانجی‌گری شد، امکان تقسیم آب‌های یک سیستم رودخانه‌ای را فراهم می‌کند که برای هر دو کشور حیاتی است. این معاهده از دو جنگ بین این کشورها در سال‌های ۱۹۶۵ و ۱۹۷۱ و یک درگیری مرزی بزرگ در سال‌۱۹۹۹ جان سالم به در برده است.
این معاهده تقسیم آب از سیستم رودخانه ایندوس و انشعابات آن را تنظیم می‌کند. براساس این معاهده، هند کنترل رودخانه‌های شرقی راوی، سوتلج و بیاس را دارد و پاکستان کنترل رودخانه‌های غربی جهلم، چناب و ایندوس را که از منطقه کشمیر می‌گذرند، در اختیار دارد.
پاکستان می‌گوید که این معاهده الزام‌آور است و هیچ شرطی برای تعلیق یکجانبه ندارد. در واقع این کشور آن را یک منفعت حیاتی ملی توصیف کرده زیرا این معاهده برای حمایت از کشاورزی و نیروی برقابی در کشوری با ۲۴۰‌میلیون نفر جمعیت ضروری است و تعلیق آن می‌تواند منجر به کمبود آب در زمانی شود که بخش‌هایی از پاکستان در حال حاضر با خشکسالی و کاهش بارندگی دست و پنجه نرم می‌کنند.
در همین حال، اسلام‌آباد هشدار داده که می‌تواند موافقتنامه شیملا (یک معاهده مهم صلح که پس از جنگ ۱۹۷۱ هند و پاکستان امضا شد و به استقلال بنگلادش از پاکستان انجامید) را معلق کند.
براساس این موافقتنامه، هند و پاکستان خط کنترل که قبلا خط آتش‌بس نامیده می‌شد را به عنوان یک مرز دفاکتو بسیار نظامی‌شده که کشمیر مورد مناقشه را بین آنها تقسیم می‌کند، ایجاد کردند. آنها همچنین متعهد شدند که اختلافات خود را از طریق مذاکرات دوجانبه حل کنند.
با وجود روابط عمدتا پرتنش، این دو همسایه گاه‌به‌گاه تلاش‌هایی برای صلح انجام داده‌اند. با این حال درگیری‌های مرزی مکرر و حملات متعدد نظامی‌ها در کشمیر و هند، این تلاش‌ها را خدشه‌دار کرده زیرا دهلی‌نو موضع سختی علیه اسلام‌آباد گرفته و آن را به تروریسم متهم کرده است.
در سال ۱۹۹۹، شورشیان مورد حمایت پاکستان و سربازان پاکستانی پست‌های نظامی هند را در ارتفاعات یخ‌زده منطقه کارگیل تصرف کردند. نیروهای هند واکنش نشان دادند و یک درگیری ۱۰‌هفته‌ای منجر به کشته شدن حداقل ۱۰۰۰‌نظامی از هر دو طرف شد. این درگیری پس از میانجی‌گری ایالات‌متحده متوقف شد.
در سال ۲۰۰۸، نیز گروهی از مهاجمان مسلح گروه نظامی لشکر طیبه که در پاکستان مستقر است در بمبئی، پایتخت مالی هند، به کشتار پرداختند و ۱۶۶‌نفر را کشتند. دهلی‌نو سرویس اطلاعاتی پاکستان را به دلیل این حمله متهم کرد؛ اتهامی که اسلام‌آباد آن را رد کرد.
در سال ۲۰۱۹ هم یک حمله انتحاری ۴۰‌سرباز هندی را در کشمیر کشت و دو کشور را به جنگ نزدیک کرد. در پاسخ، هند گفت که نیروی هوایی آن یک اردوی آموزشی نظامی‌ها را در داخل پاکستان هدف قرار داده است. پاکستان نیز با حملات هوایی پاسخ داد که یک هواپیمای نظامی هند را سرنگون و یک خلبان هندی را اسیر کرد که بعدا آزاد شد.
ماه‌ها بعد دولت نارندرا مودی وضعیت نیمه‌خودمختار کشمیر را لغو و اقدامات امنیتی گسترده‌ای اعمال کرد. از آن زمان هند نظم را در این منطقه با حضور گسترده امنیتی برقرار کرده و به شدت مخالفت‌ها، آزادی‌های مدنی و آزادی رسانه‌ها را محدود کرده است.
نگرانی‌ها از رویارویی هسته‌ای
هند و پاکستان در طول سال‌ها ارتش و زرادخانه‌های هسته‌ای خود را گسترش داده‌اند. هند اولین آزمایش هسته‌ای خود را در سال ۱۹۷۴ انجام داد و پس از آن در سال۱۹۹۸ آزمایش دیگری انجام داد. پاکستان نیز چند هفته بعد آزمایش‌های هسته‌ای خود را انجام داد. از آن زمان، دو طرف خود را به صدها کلاهک هسته‌ای، سیستم‌های پرتاب موشکی، جنگنده‌های پیشرفته و سلاح‌های مدرن برای مقابله با یکدیگر مجهز کرده‌اند.