زردی من از تو، سرخی تو از من

ضیاء مصباح- در شب آخرین چهارشنبه‌ اسفند ماه هر سال (سه‌شنبه شب) ایرانیان همه با هم با شادی تمام و خوشحالی جشن می‌گیرند و آداب و رسوم زیبا و خاصی برگزار می‌کنند که امسال با اول غروب تا پاسی از شامگاهان سه‌شنبه ۲۴ اسفند مقارن است.
این مراسم ریشه در آیین‌های ملی و باستانی سرزمین پاک و بزرگ ما دارد و از قدیمی‌ترین زمان‌های تاریخ تاکنون پایدار مانده و حوادث روزگار نتوانسته خللی بر آن وارد کند، به این دلیل که ایرانیان با تمام وجود از این گونه مراسم به خوبی مراقبت کرده‌اند و می‌کنند.
آیین این شب بین تمام ایرانیان چه کرد و چه ترک، بلوچ و فارس، لر و ترکمن، عرب زبانان ایرانی و همه و همه‌ اقلیت‌های باهوش و با همت مذهبی و در نهایت تمامی ایران‌تباران معمول است.
چهارشنبه‌سوری از سیستان و کرمان تا آذربایجان‌ها، از خراسان‌شمالی تا خوزستان، از گیلان و مازندران تا فارس و بوشهر و تمام این دشت وسیع که ایرانش می‌نامیم با شوق فراوان و دلبستگی خاص آشکار می‌شود، همچنان که ایرانیان دورافتاده‌ از دیار نیز آن را فراموش نکرده و هر کجا هستند آن را برپا می‌دارند. این یادواره تشریفاتی گوناگون دارد: بخشی از آن عمومی و مشترک میان تمام مردم ایران و ملل دیگر آریایی‌ است و بخشی دیگر اختصاص به سرزمین خودمان دارد.
زیباترین و قدیمی‌ترین آداب این شب آتش افروختن و پریدن از روی آن و شادی کردن در کنار آتش است، زن و مرد، پیر و جوان در صحن‌خانه، در سر چهارراه‌ها و خیابان‌های شهر و روستا از روی این اخگرهای افروخته یکی پس از دیگری جستن می‌کنند و هر بار می‌گویند، زردی من از تو سرخی تو از من، یعنی زردی بیماری و ناتوانی را از من بستان و سرخی، شادابی و تندرستی را که در خود داری به من ببخش.
چنانچه آتش افروزی درون خانه باشد پس از سوخته شدن، خاکستری را که از آتش می‌ماند در خاک‌اندازی جمع و از خانه بیرون می‌برند، آن کس که آن را بیرون برده در بازگشت در می‌زند و از درون خانه از او می‌پرسند کیستی؟ از کجا آمدی و چه آورده‌ای؟ پاسخ می‌دهد که منم، از عروسی آمده و تندرستی آورد‌ه‌ام، امروز با زندگی آپارتمانی این مراسم محدودتر شده است.
از آیین‌های خاص چهارشنبه‌سوری می‌توان به کوزه‌ شکستن، آجیل خوردن، فال گوش ایستادن، گره‌گشایی، آش بیمار، فال گرفتن و … که در نقاط مختلف کشور هم چنان انجام می‌شود، اشاره کرد.کوزه شکستن در بسیاری از نقاط ایران معمول است و عقیده‌ بر این است که بلاها و قضاهای بد را که در کوزه ریخته‌اند بعد از شکستن آن دفع می‌شود. آجیل خوردن در شب چهارشنبه‌سوری هم از رسوم و آداب مخصوص این جشن است و باید آجیل شور و شیرین باشد.
فال‌گوش ایستادن در واقع مربوط به کسانی است که حاجتی دارند و در این شب نیت می‌کنند و بر سر رهگذری به فالگوش می‌ایستند، نخستین عابری که گذشت به سخن او توجه می‌کنند و آن گفته را در استجابت مقصود به فال نیک یا بد می‌گیرند.
گره‌گشایی هم یکی از آداب چنین شبی است، در واقع کسانی که بخت ایشان گره خورده و مشکلی در کارشان رخ داده گوشه پارچه‌ای را گره زده بر سر راهی می‌ایستند و از اولین کسی که گذشت می‌خواهند آن گره را بگشاید و عقیده دارند گره از کار فرو بسته به این ترتیب باز می‌شود.
سرانجام یکی از شیرین‌ترین آداب چهارشنبه‌سوری که بیشتر جنبه بازی و تفریح دارد فال گرفتن با بولوئی (کوزه‌ کوچک دهان گشاد) است، دختران جوان چیزی را که نشانه‌ای از خود آنها باشد در کوزه می‌اندازند و اشعار مختلفی که بتوان با آن تفال کرد بر قطعه کاغذی نوشته و تا کرده در آن کوزه می‌ریزند و از دختر کوچکی می‌خواهند دست در کوزه کرده، کاغذی را بیرون آورد و یکی از حاضران آن شعر را می‌خواند و سپس همان دختر یکی از اشیا را بیرون می‌آورد، آن شعر فالی است در حق صاحب آن نشانه.
ناگفته نماند این جشن مانند بیشتر جشن‌های ایرانی به ستاره‌شناسی بستگی دارد که مبدا همه‌ آنها حساب‌های علمی تقویمی است. در ۱۷۳۴سال پیش از میلاد (۳۷۵۱سال قبل) زرتشت پیامبر باستانی ایرانی وحدانیت را برای اولین بار در جهان در جامعه‌ آن روز سر داد و پندار، گفتار و کردار نیک را که بنیاد سعادت انسان‌ها و همه‌ ادیان بر آن استوار است به عنوان رمز بقا مطرح کرد.
ایرانیان بزرگ‌ترین گاه‌‌شماری جهان را در آن زمان بنیاد نهاده و کبیسه را پدید آوردند (چهار سال یک‌بار ماه اسفند ۳۰ روز است – مانند امسال) و تاریخ‌های کهن را درست و منظم نمودند. براساس منابع مختلف جشن چهارشنبه‌سوری در سال ۱۳۳۱ برای ۳۶۸۳ مرتبه و امسال برای ۳۷۴۷ بار برگزار می‌شود. امید که همه ایرانیان عزیز و عاشق این سنت پایدار، جشن چهارشنبه‌سوری را با آرامش و شادی و بدون رفتارهای خطر آفرین برگزار کنند.