8 - 10 - 2023
زمین نامطمئن سرمایهگذاری
گروه اقتصادی- اقتصاد علمی بسیار پیچیده با ظرایف و دقایق بسیار است، اما بسیاری از اقتصاددانان معتقدند که اگر بخواهند خلاصهای از این علم به دست بدهند، خواهند گفت که اقتصاد علم شناسایی مکانیسمهای ثبات و جذب سرمایه است. به عبارت دیگر آنگونه که از این جمله برمیآید، چنین پیداست که اقتصاددانان بسیار زیادی، عملکرد سیاستهای اقتصادی را در نسبت این سیاستها با امکان ایجاد یا سلب امنیت برای سرمایهگذاری ارزیابی میکنند و از این رو سیاستها را به دو دسته ثباتآفرین و ثباتزدا تقسیم میکنند. براساس آخرین گزارش منتشر شده توسط آنکتاد، ایران در زمینه جذب سرمایهگذاری در میان ۱۰ کشور از خاورمیانه و شمال آفریقا، رتبه ۹ را به خود اختصاص داده و تنها ۵/۱ میلیارد دلار سرمایه خارجی جذب کرده است. بسیاری از پژوهشگران در این زمینه معتقدند که بعد از سیاستهای اقتصادی و ارزیابی میزان کارایی آنها، باید به سراغ کیفیت و عمق رویکردهای دیپلماتیک کشور رفت و همچنان به توانایی یک دولت در حلوفصل دعاوی حقوقی و سیاسی در داخل نگریست و سپس باید به سراغ سنجش آثار سیاستهای اقتصادی رفت.
دولتهای موفق در جذب سرمایه
به معنای دیگر سخن، دولتها باید در وهله نخست، توانایی مرتفع کردن ابهامات و نارضایتیهای داخلی را داشته باشند و کارآفرینان و نیروهای اقتصادی داخلی را به شکل غیررانتیر راضی نگاه دارند و سپس اقدام به تسهیل شرایط برای جذب سرمایه و تکنولوژی خارجی کنند. در این رویکرد نظری، کیفیت و اثربخشی نهادها، بسیار مورد پایش و ارزیابی واقع میشود. وجود نهادهای غیرمولد و واجد رویکردهای مخرب در واقع به مثابه سیگنالهایی برای کاهش تشکیل سرمایه ناخالص داخلی و سپس خارجی ارزیابی میشود.
بر اساس گزارش آنکتاد ایالاتمتحده موفق به جذب ۲۸۵ میلیارد دلار سرمایه خارجی در طی یک سال گذشته شد که البته همین میزان عظیم، ۱۰۰ میلیارد دلار کمتر از مقدار جذب سرمایه آمریکا در سال ۲۰۲۱ است. با این حال همچنان نخستین کشور جذاب جهان برای جذب سرمایه خارجی آمریکاست و کارشناسان علت اصلی کاهش سرمایهگذاری خارجی در این سرزمین را نخست به تورم نزدیک به ۱۰ درصدی ایالاتمتحده در سال گذشته و سپس به کاهش نرخ بازده خالص سرمایه سالانه به دلیل افزایش شدید مالیاتها مرتبط میدانند که شایان ذکر است هر دو مورد به دلیل نزدیکی به انتخابات، تعدیل شدهاند و به سرعت روند نزولی خود را تداوم بخشیدهاند. چین که به علت سیاستهای زیستمحیطی و مالیاتی ایالاتمتحده توانسته بود به جذب سرمایه هنگفتی دست یابد، اکنون در مدار نزول سرمایهگذاری و خروج سرمایههای پیشین قرار گرفته و فرآورده نهایی این رویه را باید در پایان سال جاری میلادی مورد ارزیابی قرار داد. با این حال چین در سال گذشته و بر پایه گزارش آنکتاد، ۱۸۹ میلیارد دلار سرمایه خارجی به کشور خود جذب کرده است. نکته جالب توجه گزارش آنکتاد مربوط به کشور سنگاپور- مجمعالجزایری به وسعت تهران- بوده که ۱۴۱ میلیارد دلار سرمایه را به خود جذب کرده است. عمده این سرمایهها ماهیت خام و با فریزشوندگی بسیار بالا دارند و در بازارهای مالی سنگاپور به ودیعه گذاشته شدهاند.
ساختار حساب سرمایه در ایران
به طور مشخص در هر مملکتی حساب سرمایه نشان میدهد نوسان سرمایهگذاری چگونه است. رشد در عوامل تشکیلدهنده تولید ملی میتواند نشاندهنده این باشد که یک کشور چقدر برای سرمایهگذاران خارجی جذاب است یا اساسا هیچگونه جذابیتی ندارد. در حسابهای ملی، بخشی توسط مردم و دولت مصرف و مقداری هم سرمایهگذاری میشود، اگر تراز پرداختها منفی نباشد. یکی از مسائلی که درباره اقتصاد ایران بارها مورد اشاره واقع شده، این است که رشد اقتصادی و سرمایهگذاری در کشور مبتنی بر بهرهوری نیست و سرچشمه اصلی آن سرمایهگذاریهای دولت است که به صورت عمده از محل درآمدهای نفت و گاز صورت میپذیرد. چرخه کار هم اینگونه است که دولت نفت را میفروشد و به ازای آن دلار میگیرد که این دلار وارد حسابهای بانک مرکزی شده و پس از تبدیل شدن دلارهای یادشده به ریال، به اقتصاد تزریق میشود. جدا از آنکه گردش درآمدهای نفت و گاز، ساختار تورم را در اقتصاد ما شکل داده، محرک رشد اقتصاد نیز بوده است. به این شکل که درآمد نفت توسط دولت به پروژههای عمرانی تبدیل شده و چرخ اقتصاد را به گردش درمیآورد. برنامههای توسعه کشور نیز با همین فرمان نوشته شده است.
آزمونهای سرشکستگی سرمایهگذاری در ایران
استیفن دیکینگ اقتصاددان بریتانیایی و نویسنده اثر گرانسنگ نظریههای تورم، چهار آزمون را برای پیشبینی شرایط به نفع سرمایهگذاری یا به سود تورم پیشنهاد میدهد: نخست اینکه آیا تغییرات نهادی به سمت سوگیریهای تورمی میل میکند؟ شوربختانه پاسخ این پرسش در ایران مثبت است و تغییرات نهادی مستمرا به نفع افزایش تورم در ایران عمل کرده و موجبات گریز سرمایه از کشور را فراهم ساخته است.
آزمون دوم این متفکر بر پایه متغیرهای رشد مازاد پول (M2) است. اگر متغیرهای مازاد پول یعنی میزان پول نقد، داراییهای قابل تبدیل با سرعت بالا و سپردهها چکی افزایش یافتهاند، پاشنههای یک اقتصاد به سوی تورم چرخیده و از سرمایهگذاری روی گردانده است. شوربختانه میانگین M2 در اقتصاد ایران سالها در کانال ۴۰ تا ۴۵ درصد حرکت کرده و در برخی سالها تا ۵۵ درصد نیز رسیده است. دو آزمون بعدی معطوف به سطح پساندازی ملی و چالشهای مرتبط با سمت عرضه است که شوربختانه هر دو در اقتصاد ایران با وضعیت بدی دستوپنجه نرم میکنند. در بحث پسانداز، تورم منجر به تولید رفتارهای رمهای (herdical behave) در اقتصاد کشور شده و منجر به شکلگیری صفوف طولانی خرید و فروش داراییهای پساندازی اعم از طلا و سهام و اوراق میشود و اعتماد دوسویهای میان مردم و مسوولان برای طراحی ساختار توزیعی غیرتورمی و مشارکتی وجود ندارد. در بحث عرضه نیز کشور در تمامی سالهای گذشته با چالشهای متعددی از قبیل تحریم، ایجاد لنگر ارزی دولتی و گره زدن آن به قیمت کالاهای اساسی، قیمتگذاری و انبارسازی و توزیع کالاها توسط دولت بحران عرضه را در کشور نهادینه کرده و به یک چالش نسبتا ۷ ساله بدل ساخته است.
راهی برای افقگشایی سرمایهگذاری
افقهای یادشده البته نباید و نمیتوانند تا ابد تیره بمانند و در نهایت دولت باید بتواند با آزادسازی تدریجی اقتصاد و تعرفهزدایی از تجارت و وضع قوانین سفت و سخت در حوزه نقض مالکیت، همراه با مقرراتزدایی گسترده از اقتصاد و به طور مشخص حوزه کسبوکارها، این عفونتهای چرکین ضدسرمایهگذاری را از اقتصاد مملکت بزداید. البته به همین میزان، عبور از تولید و صادرات رانتی کالا نیز باید محدود شود و دولت به تدریج سیاستهای حمایتی خود را از بخشهای تولید و مصرف در اقتصاد، کنار بنهد. تسهیل در شیوههای تامین مالی برای بنگاهها به شکل غیررانتیر نیز، نکته دیگری است که سیاستگذاران ایرانی نباید از آن غفلت بورزند. اقتصاد ایران به ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ میلیارد دلار سرمایه برای بقا و پایداری رشد نیاز دارد و جذب تنها یکدهم درصد از میزان سرمایه مورد نیاز در شرایطی که نرخ تشکیل سرمایه در یک دهه گذشته منفی بوده، به این معناست که جذب سرمایه داخلی و خارجی هنوز به اولویت سیاستگذاران وطنی تبدیل نشده. وجود عدم قطعیتهای بسیار زیاد در اقتصاد ایران از دیگر عواملی است که ریسک سرمایهگذاری در کشور را با افزایش همراه ساخته است.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد