زن، صنعت و حقوق او از جهان تا ایران

سولماز علیپور*
زنان در تاریخ ایران همواره نقشی کلیدی در تحولات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی داشته‌اند. از دوران باستان تا عصر معاصر، زنان ایرانی در عرصه‌های مختلف، از سیاست و مدیریت گرفته تا علم و صنعت تاثیرگذار بوده‌اند. در دوران هخامنشیان و ساسانیان، زنان در دربار، مدیریت املاک و حتی در ارتش حضور داشتند. در دوره‌های بعد نیز با وجود موانع فرهنگی و اجتماعی، زنان ایرانی توانسته‌اند مسیر پیشرفت خود را هموار کنند. در صنعت ایران، زنان نه‌تنها در مشاغل سنتی چون فرش‌بافی، صنایع‌دستی و کشاورزی نقش پررنگی داشته‌اند بلکه در سال‌های اخیر با پیشرفت تحصیلات و مهارت‌آموزی، وارد حوزه‌هایی همچون مدیریت صنعتی، مهندسی، فناوری و کارآفرینی شده‌اند. امروزه زنان ایرانی در کارخانه‌ها، کارگاه‌های تولیدی، استارتاپ‌های نوآورانه و صنایع غذایی، معدنی و پتروشیمی حضور فعالی دارند. بسیاری از آنان به‌عنوان مدیران موفق، کارآفرینان و پژوهشگران، سهم بزرگی در توسعه اقتصادی کشور ایفا کرده‌اند. در عرصه صنعت، زنان توانسته‌اند با مهارت و توانایی‌های خود جایگاه‌های مهمی را کسب کنند. از مدیریت بنگاه‌های اقتصادی گرفته تا حضور در مشاغل فنی و مهندسی، آنان نقش کلیدی در پیشرفت جوامع دارند. با این ‌حال هنوز در بسیاری از کشورها، چالش‌هایی مانند نابرابری دستمزد، فرصت‌های نابرابر شغلی و موانع فرهنگی، مانع از حضور موثرتر زنان در صنعت می‌شود. حمایت قانونی، آموزش‌های تخصصی و فرهنگ‌سازی در محیط‌های کاری از جمله راهکارهایی است که می‌تواند به تقویت حضور زنان در این عرصه کمک کند.اسلام به عنوان دینی که بر عدالت و کرامت انسانی تاکید دارد، برای زن جایگاهی والا در نظر گرفته است. برخلاف برخی برداشت‌های نادرست، در متون اسلامی زن به عنوان رکن خانواده و جامعه مطرح شده و از حقوقی همچون مالکیت، تحصیل، اشتغال و مشارکت اجتماعی برخوردار است. زنان بزرگی چون حضرت خدیجه (س) و حضرت فاطمه زهرا (س) نمونه‌هایی از نقش‌آفرینی زنان در تاریخ اسلام هستند که نشان‌دهنده اهمیت آنان در عرصه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است.
حقوق زنان تنها محدود به حضور در صنعت و اقتصاد نیست. در بسیاری از جوامع، آنان همچنان برای برخورداری از حقوق اولیه خود، همچون امنیت شغلی، حمایت اجتماعی و عدالت جنسیتی تلاش می‌کنند. قوانین حمایتی و سیاست‌های اجتماعی عادلانه می‌تواند بستری مناسب برای بهره‌گیری کامل از ظرفیت‌های زنان در همه حوزه‌ها فراهم آورد.
با وجود پیشرفت‌های قابل‌توجه، زنان ایرانی همچنان با چالش‌هایی نظیر سقف شیشه‌ای در ارتقای شغلی، نابرابری‌های حقوقی در محیط کار و محدودیت‌های فرهنگی مواجه هستند. حمایت از زنان کارآفرین، ارائه تسهیلات شغلی، افزایش آموزش‌های مهارتی و تقویت قوانین حمایتی از جمله راهکارهایی است که می‌تواند مسیر رشد زنان در صنعت را هموارتر کند.
سهم زنان در جایگاه‌های مدیریتی کلان، کمتر از ۱۰‌درصد برآورد شده است. تبعیض دستمزدی نیز یکی دیگر از مشکلات اساسی زنان در صنعت محسوب می‌شود. طبق آمارهای رسمی، زنان در بسیاری از مشاغل صنعتی، به طور متوسط ۲۰ تا ۳۰‌درصد حقوق کمتری نسبت به مردان در موقعیت‌های شغلی مشابه دریافت می‌کنند. این شکاف درآمدی در برخی صنایع، به‌ویژه در بخش‌های تولیدی و فنی حتی بیشتر است،
همچنین موانع فرهنگی و نگرش‌های سنتی در برخی محیط‌های کاری، حضور زنان را محدود کرده است. بسیاری از زنان شاغل در صنایع مختلف با چالش‌هایی همچون ناامنی شغلی، نبود امکانات حمایتی مانند مرخصی زایمان و عدم تطبیق شرایط کار با مسوولیت‌های خانوادگی مواجه هستند. در برخی صنایع، نبود تسهیلاتی نظیر مهدکودک در محل کار باعث شده که زنان نتوانند به طور کامل از فرصت‌های شغلی بهره ببرند.
زنان کارآفرین و صاحبان کسب‌وکار نیز با مشکلات جدی روبه‌رو هستند. محدودیت در دریافت تسهیلات مالی، دسترسی دشوار به سرمایه‌گذاری و مشکلات اداری و بوروکراتیک از جمله موانعی است که رشد کسب‌وکارهای زنان را کند کرده است. طبق گزارش‌های اقتصادی، تنها ۱۲‌درصد از شرکت‌های کوچک و متوسط صنعتی در ایران توسط زنان مدیریت می‌شوند که این رقم در مقایسه با میانگین جهانی رقم پایینی است.
برای رفع این چالش‌ها، افزایش حمایت‌های قانونی و تدوین سیاست‌های مشوق برای حضور زنان در صنعت ضروری است. اجرای قوانین مربوط به برابری دستمزد، تقویت فرصت‌های آموزشی و مهارتی برای زنان، ایجاد تسهیلات حمایتی مانند مرخصی‌های زایمان و ارتقای فرهنگی در محیط‌های کاری از جمله اقداماتی است که می‌تواند مسیر پیشرفت زنان را هموار کند. حمایت از زنان کارآفرین با ارائه وام‌های کم‌بهره، تسهیل دسترسی به بازارهای داخلی و بین‌المللی و ایجاد شبکه‌های حمایتی نیز می‌تواند نقش آنان را در اقتصاد کشور پررنگ‌تر کند.
زنان ایرانی نه‌تنها حافظان فرهنگ و خانواده بوده‌اند بلکه نیرویی پویا و تاثیرگذار در صنعت و اقتصاد کشور محسوب می‌شوند. حمایت از آنان، نه یک انتخاب بلکه ضرورتی برای رشد و پیشرفت کشور است.
* رییس کمیسیون بانوان خانه صنعت، معدن و تجارت ایران و دبیرکل خانه صمت آذربایجان‌شرقی