زیرساخت‌ها در بنادر خاک می‌خورند!

منیر حضوری- امروز به دلیل محدودیت‌هایی که در زیرساخت‌ها و تاسیسات حمل‌ونقل کشور وجود دارد، بخش معدن با چالش‌ روبه‌رو است. به طور خاص می‌توان به حمل‌ونقل دریایی اشاره کرد. با اینکه از حدود 5هزار و 800کیلومتر ساحل دریا در شمال و جنوب برخورداریم اما باید گفت که به سمت‌وسویی پیش نرفته‌ایم که اقتصاد دریامحور را توسعه دهیم! در این بین با مقایسه وضعیت بنادر ایران و کشورهای همسایه، اهمیت تمرکز بر اقتصاد دریامحور و توسعه زیرساخت‌ها هر چه بیشتر خود را نمایان می‌کند. موضوعی که نشان می‌دهد ما با اقداماتی که صورت می‌دهیم تنها در جهت حذف کریدورهای بین‌المللی گام برمی‌داریم. در حالی که به باور کارشناسان تنها راه نجات ایران توجه ویژه به توسعه زیرساخت‌های دریایی است.
یکی از موضوعاتی که در توسعه صادرات محصولات و صنایع معدنی همواره کلیدی بوده بحث حمل‌ونقل است. موضوع وقتی حیاتی می‌شود که بدانیم 40‌درصد قیمت تمام شده هر محصول را حمل‌ونقل تعیین می‌کند. حمل‌ونقل ریلی، جاده‌ای و دریایی از جمله موارد کلیدی هستند اما در هرکدام از این بخش‌ها هنوز چالش‌هایی وجود دارد و باعث شده که ظرفیت‌های ویژه در ایران مسدود باقی بماند. در این بین با تمرکز بر وضعیت بنادر کشور متوجه می‌شویم که این عرصه سال‌هاست فرسوده مانده و برایش هم تدبیری صورت نگرفته است! به طور مثال در حادثه بندر شهید رجایی تمام سوال‌ها به این سمت بود که چطور می‌شود یک بندر آن هم به این مهمی (‌‌با سهمی بیش از ۵۵‌درصد از واردات و صادرات کشور و ۷۰‌درصد از ترانزیت بنادر که به عنوان یکی از مهم‌‌ترین شریان‌های اقتصادی ایران به‌شمار می‌رود) قدمت 50‌ساله داشته باشد و بعد از گذر این همه سال، زیرساخت‌های آن تغییری نکرده باشد! این در حالی است که کشورهای منطقه در به‌روزرسانی بنادر خود سردمدار هستند. بی‌تدبیری‌ای که باعث شد روز شنبه ششم اردیبهشت ۱۴۰۴، انفجار مهیب در اسکله شهید رجایی بندرعباس رخ دهد و نزدیک به 46‌نفر از هموطنان‌مان جان خود را از دست بدهند.
از آنجایی که حمل‌ونقل در هزینه‌های تمام شده به شدت اثرگذار است، بنابراین هرچه زیرساخت‌ها تقویت شده و قوی باشد، زنجیره تولید نیز می‌تواند تکمیل شود و تولید توجیه اقتصادی بیشتری داشته باشد. به این ترتیب بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل و لجستیک می‌تواند به افزایش کارایی و کاهش هزینه‌های تولید کمک کند. مضوعی که انتظار می‌رود مورد توجه دولتمردان و مجلس قرار گرفته و تا دیر نشده چاره‌ای بیندیشند.
بهبود زیرساخت‌ها
امیر توکلی، عضو کمیسیون صنعت و معدن مجلس و نماینده ناظر بر شورای عالی معادن کشور در پاسخ به این سوال که برای بهبود زیرساخت‌ها چه باید کرد به جهان‌صنعت» گفت: دور از انصاف است که بگوییم زیرساخت‌های ما دچار مشکل است. امروز در حوزه جاده‌ای و ریلی شرایط مهیاست. از طرفی نیز واقع شدن ایران در محور کریدور شمال- جنوب، شرق – غرب شرایط استراتژیکی را ایجاد کرده است.
او با اشاره به ضعف زیرساخت‌ها در بنادر کشور گفت: با اینکه برخوردار از 5‌هزار و 800‌کیلومتر سواحل دریا در جنوب و شمال ایران هستیم و بنادر فعالی داریم اما باید گفت به سمتی نرفته‌ایم که اقتصاد دریامحور را پیش ببریم و به توسعه زیرساخت‌ها در بنادر تمرکز کنیم. مجلس و دولت باید نگاه ویژه‌ای به اقتصاد دریامحور داشته باشند و تلاش کنیم که زیرساخت‌ها را بهبود ببخشیم.
توکلی ادامه داد: حادثه‌ای که در بندر شهید رجایی شاهد بودیم، نشان می‌دهد که ما در عرصه بندر ضعیف عمل کرده‌ایم. زمانی که تمام ظرفیت‌ها در بندر شهید رجایی شکل می‌گیرد و ما براساس آمایش سرزمینی عمل نمی‌کنیم، به این ترتیب شاهد فرصت‌سوزی خواهیم بود.
نماینده ناظر بر شورای عالی معادن کشور وضعیت کشورهای دیگر در منطقه را بهتر از ایران دانست و گفت: شاید بندر بصره عراق در کل حدود 47کیلومتر ساحل دریایی داشته باشد اما کریدور ایران را دور می‌زند! در حالی که ما با 5‌هزار و 800‌کیلومتر ساحل از این عرصه غافل شده‌ایم. کشورهای حوزه خلیج‌فارس عمان، دوبی، امارات و ابوذبی همه بنادر خود را توسعه داده‌اند. این مساله تلنگری برای ماست که در حال حذف از کریدورهای بین‌المللی هستیم. باور دارم که تنها راه نجات ایران توجه ویژه به زیرساخت‌های دریایی است. بنابراین امیدواریم دولتمردان نگاه ویژه‌ای به اقتصاد دریامحور داشته باشند.
همکاری معدنی ایران و افغانستان
نماینده حوزه انتخابیه خواف و رشتخوار با اشاره به پهنه‌های مرزی ایران و افغانستان نیز گفت: در حوزه‌ای که بنده خدمت می‌کنم پهنه صنعتی معدنی سنگان خواف واقع شده است که یک‌سوم خوراک فولاد کشور را تامین می‌کند. همانطور که مستحضر هستید ادامه بخش عمده این ظرفیت معدنی وارد خاک افغانستان می‌شود و برای این کشور ظرفیت ویژه‌ای را فراهم کرده است. توکلی ادامه داد: با توجه به مجوزات 60‌میلیونی که ما در حوزه زنجیره تامین فولاد داریم و اینکه شدیدا در پنج سال آینده به تامین خوراک نیاز داریم و مشکل عدیده‌ای که برای تامین مواد اولیه داریم، یکی از فرصت‌هایی که نباید از آن غافل شد، فرصت سرمایه‌گذاری‌های مشترک در حوزه معادن کشور افغانستان است. البته چندین سال است که این موضوع مطرح شده و کنسرسیوم‌های مشترکی از دو کشور خیز برداشته‌اند که بتوانند مواد معدنی افغانستان را وارد کشور کنند.
نماینده ناظر بر شورای عالی معادن کشور با اشاره به مراودات دو کشور گفت: در حوزه خرید خاک روی و سرب موفق عمل کرده‌ایم اما در حوزه لیتیوم‌، سنگ‌آهن و مس همچنان مسیر طولانی‌ای داریم. چندی پیش به همراه فولاد مبارکه سفری را به افغانستان داشتم. ما با سران و سیاستگذاران طالبان جلساتی را برگزار کردیم. عملا نگاه‌ها بر این نکته متمرکز است که فرآِیند کامل در کشور افغانستان صورت گیرد و از هرگونه خام فروشی جلوگیری شود. سعی کردیم که دوستان را متقاعد کنیم که تکنولوژی و دانش امروز 50‌سال زمان برده است و اگر بخواهیم در قالب همگرایی با رویکرد کارکردگرایی پیش برویم باید گفت که ایران تجربیات ویژه‌ای دارد و در کنار آن معادن افغانستان می‌تواند شکوفایی بیشتری را برای کشور افغانستان به ارمغان آورد تا به سمت صنعتی شدن پیش برویم.
ماندن کالاها در گمرک
توکلی با اشاره به اهمیت توسعه حمل‌ونقل گفت: یکی از موضوعاتی که نباید از آن غفلت کرد بحث حمل‌ونقل و لجستیک است. 40‌درصد قیمت تمام شده هر محصول نهایی را حمل‌ونقل تعیین می‌کند. در این خصوص چهار سال بود که نگاه توسعه‌ای ظرفیت ریلی ایران و افغانستان شکل گرفته بود. خوشبختانه سرمایه‌گذاری‌های سنگینی صورت گرفته و ریل ایران وارد افغانستان شده بود اما به دلیل وجود اختلافات متعدد این ظرفیت ویژه مسدود باقی مانده بود. او تصریح کرد: در چند ماه اخیر تلاش کردیم که با همکاری راه‌آهن‌، وزارت خارجه و تجار رسما ترانزیت ریلی ایران و افغانستان را راه‌اندازی کنیم. امروز به طور متوسط بین یک تا 2 مسیر ریلی در این منطقه دیده می‌شود. عضو کمیسیون صنعت و معدن مجلس با بیان اینکه به طور قطع ترانزیت ریلی سرعت بالایی دارد، ادامه داد: در گذشته مبحث ماندگاری بار و ترخیص مطرح بود اما امروز ترانزیت ریلی یکی از آسان‌ترین راه‌ها برای حمل‌ونقل است. البته در تلاش هستیم که کریدورهای منتهی به افغانستان را هر روز گسترده‌تر کنیم. امروز رسما کریدور ترانزیتی افغاستان- ایران و ترکیه راه‌اندازی شده است و به دنبال آن هستیم که کریدور هند- ایران- افغانستان و روسیه- ایران- افغانستان را نیز راه اندازی کنیم.
معطلی محصولات در بنادر ایران!
علاوه بر اینکه بنادر کشور توسعه یافته نیستند، برخی از تجار خارجی از ماندن کالاهایشان در گمرک ایران گلایه دارند تاجایی که باید هزینه‌های زیادی بپردازند.
عبدالرحیم صدیقی، معاون اتاق کشاورزی و دامداری افغانستان و رییس هیات‌مدیره شرکت ارمغان پیشرو در این خصوص به «جهان‌صنعت» گفت: بنده یکی از صادرکنندگان سیفی‌جات از ایران به کشورهای تاجکستان، افغانستان، هندوستان و قزاقستان هستم. صدیقی با اشاره به اینکه ما در بنادر ایران مشکل داریم، اظهار کرد: گاهی محصولات ما در بنادر ایران تا چند روز معطل مانده‌اند. به طور مثال چند روز پیش 11‌تریلی گوجه‌فرنگی بار زدیم اما بار ما چند روز در تریلی‌ها ماند و در نتیجه خسارت هنگفتی را متقبل شدیم. همچنین بارهایی که از طرف بندرعباس قرار است صادر شود با مشکلات جدی در کشتیرانی روبه‌رو هستند. گاهی بار ما تا 45‌روز در کشتی‌ها می‌مانند!
او تصریح کرد: امروز افغانستان رتبه اول سرمایه‌گذاری در ایران را دارد. در نتیجه انتظار می‌رود که تجار ایران و افغانستان با یکدیگر مراودات بیشتری داشته باشند.