26 - 02 - 2018
ساخت ۲۰ سد متوقف شد
گروه انرژی- زنگ خطر منابع آبی ایران از مدت‌ها پیش نواخته شده و حتی مسوولان رده بالای کشور بارها نسبت به بروز خشکسالی و جنگ آب در سطح منطقه هشدار داده‌اند.
وضعیت نگران‌کننده منابع آبی کشور که برخی از آن با عنوان «ورشکستگی » نام می‌برند، در زمان حاضر مهم‌ترین چالش این روزهای محیط‌زیست ایران محسوب می‌شود . براساس هشدار رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست، ۷۰ درصد مشکلات کشور از آب است و بی‌‌توجهی به بحران آب ایران را نابود خواهد ساخت.
به گفته کارشناسان محیط‌زیست، تغییرات اقلیم جهانی و مدیریت نادرست انسان بر طبیعت، دو عامل تهدید‌کننده منابع و ذخایر آبی ایران به شمار می‌روند. افزایش جمعیت، توسعه ناپایدار کشاورزی و صنایع، عدم مدیریت آب‌های سطحی، هدررفت بالای آب در شبکه‌های انتقال به دلیل فرسودگی تاسیسات، الگوی نادرست مصرف خانگی و مدیریت ناصحیح سدسازی، مهم‌ترین دلایل انسانی بحران در منابع آبی ایران هستند.
این در حالی است که در حال حاضر ۱۳۳۰ سد در کشور ساخته شده و این سدها بدون توجه به اثرات زیست‌محیطی احداث شده که منجر به خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌ها و زیر آب رفتن روستاها و آثار تاریخی کشور شده‌اند.
سدسازی در اصل، بد نیست بلکه مدیریت نامناسب سد باعث شده شرایط این‌گونه شود. برای نمونه سد زاینده‌رود باعث نشد که تالاب گاوخونی خشک شود بلکه این مدیریت نادرست بود که این بلا را سر زاینده‌رود آورد.
در دو دهه گذشته ایران نیز از جمله کشورهایی بود که ساخت سد در آن به جنبش عظیم تبدیل شد؛ سدسازی‌هایی که به جرات می‌توان برخی از آنها را بی‌حساب و کتاب و بدون ارزیابی اثرات دانست و البته در این میان هستند کسانی که سدها را عامل اصلی تنش‌های آبی در ایران می‌دانند. سدهایی که امروز بیش از هر چیز به محلی برای ذخیره آب برای کلانشهرها تبدیل شده و از کارکردهای اصلی دیگرش بازمانده است.
اما اینکه سدها را عامل اصلی مشکلات کنونی آبی در ایران بدانیم را بسیاری از کارشناسان قبول ندارند. کاوه مدنی یکی از آنهاست که از نظر او مقوله سدسازی منتفی نیست و اگر سدسازی با مطالعه و ارزیابی اثرات آن باشد مسلما در توسعه نقش دارد.
«اگرچه سدسازی مشکلاتی را ایجاد کرده اما به‌طور قطع، سدها به‌وجود آورنده بحران آب در ایران نیستند، بلکه مدیریت غلط و عدم آینده‌نگری عامل اصلی این بحران است. »
دانشیار مدیریت آب و محیط‌زیست امپریال کالج لندن معتقد است سدسازی‌ها در ایران با قصد توسعه بود، افرادی که هم‌اکنون سیاست سدسازی را قبول ندارند هشت سال پیش طرفدار این روش بودند و از اینکه سدسازی باعث رونق اقتصادی و ایجاد اشتغال در منطقه‌شان می‌شود خوشحال بودند.
مدنی معتقد است همان بلایی که با چاه‌ها بر سر ما آمد، در سدسازی‌ها نیز تکرار شد. «با توجه به طبیعت ایران، بهترین سیستم برای تامین آب، قنات بوده و هست اما چون حفر قنات‌ها زحمت داشت و تکنولوژی حفر چاه نیز به سرعت توسعه پیدا کرد چاه‌های عمیق به وجود آمد و نتیجه آن کاهش بی‌سابقه ذخایر آب زیر زمینی و به دنبال آن فرونشست دشت‌ها بود که اکنون روزبه‌روز بیشتر از پیش اثرات و خطراتش را نشان می‌دهد. »
فرهاد یزدان‌دوست دانشیار مهندسی آب دانشگاه خواجه نصیر نیز معتقد است که یکی از اشتباهات در موضوع سدسازی این است که ما سدها را ساختیم اما به دلیل نبود برنامه صحیح، بهره‌برداری درست را از آنها انجام ندادیم، زیرا از یک نگاه واقع‌بینانه بی‌بهره بودیم.
در سال‌های اخیر ساخت بسیاری از سدها در کشور با حاشیه روبه‌رو بوده و ساخت و آبگیری آنها انتقاد فعالان محیط‌زیست را با خود همراه کرده است. انتقادها هیچ گاه شنیده نشده و این درحالی بوده که برخی از سدهای ساخته شده، تبدیل به یک معضل شده‌اند؛ همچون سد گتوند که میلیون‌ها مترمکعب آبی که در آن ذخیره شده بود را شور کرد و آبی شور را روی دست محیط‌زیست کشور گذاشت یا سد داریان که تهدیدی جدی برای چشمه تاریخی بل محسوب می‌شود و می‌گویند چشمه بل در دریاچه سد غرق خواهد شد.
نمونه دیگری که نشان می‌دهد سدها به تهدید جدی برای میراث طبیعی و میراث فرهنگی کشور تبدیل شده‌اند، ماجرای سد سیلوه است که با آبگیری آن یادگارهای پنج‌هزار ساله اشکانیان زیر آب غرق می‌شوند. به گفته مسوول بخش نجات‌بخشی پژوهشکده باستان‌شناسی «با آبگیری سد سیلوه، حداقل پنج اثر در مخزن سد و هشت اثر در خط انتقال کانال کاملا در معرض نابودی قرار می‌گیرد که این آثار متعلق به حدود پنج هزار سال پیش یعنی عصر مفرغ و دوران تاریخی عصر اشکانیان است. »
کاهش ۵۰ درصدی ورودی آب کرخه
حالا پس از مدت‌ها اعتراض و انتقاد به سیاست سدسازی، معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا از حذف و توقف ساخت ۲۰ سد در کشور خبر داد و گفت: در بازنگری سدها از ساخت یک میلیون هکتار شبکه آبیاری و زهکشی جلوگیری شد. رحیم میدانی در گفت و گو با فارس در پاسخ به این سوال که در طرح بازنگری سدها چه تعداد سد متوقف شد گفت: تجلی این برنامه را عمدتا در شبکه آبیاری و زهکشی خواهید دید چرا که برخی از سدها ساخته شده بود، اما بحث این بود که آیا شبکه آبیاری و زهکشی را به اندازه آبی که قبلا مهندسان مشاور پیش‌بینی کرده بودند بسازیم یا خیر، جمع‌بندی و نتیجه این شد که حدود یک میلیون هکتار سطح شبکه آبیاری که می‌خواستیم بسازیم را کاهش دادیم.
وی با خودداری از بردن نام سدهایی که ساخت‌شان متوقف شده است، افزود: در طرح بازنگری سدها برخی سدها را بازنگری کردیم و سدهایی که حذف کردیم حدود ۲۰ مورد بود، اما غالبا بازنگری شد که اثر آن در یک میلیون هکتار دیده شد.
میدانی خاطرنشان کرد:اگر برای ساخت این یک میلیون هکتار شبکه آبیاری ۱۰ هزار مترمکعب آب درنظر بگیریم، باید برای این میزان آب نداشته شبکه آبیاری احداث می‌شد که هم پول از دست داده بودیم و هم اینکه وقتی شبکه احداث می‌شود مردم امیدوار می‌شوند و کشاورز دائم در انتظار آب می‌ماند.
معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا با اشاره به اینکه امروز با یک کم‌آبی در خوزستان مشکلاتی ایجاد شده است، تاکید کرد: در طرح بازنگری سدها و برخی شبکه‌های آبیاری، شبکه آبیاری سد کرخه بود که ۲۰۰ هزار هکتار کم شد، چون ورودی سد کرخه بسیار کاهش یافته است و برخی از سال‌ها به اندازه آن ۵۰ درصد آبی که مشاور پیش‌بینی کرده بود نمی‌رسد، بنابراین این بازنگری رخ داد.
از اوایل سال ۹۰ با ۱۵۸ پروژه سدسازی که از مصوبات دولت بوده و ردیف اجرایی داشتند مواجه بودیم و چند دلیل باعث شد تا بازنگری و غربالگری برای این سدها آغاز شود. یکی از این دلایل نبود بودجه و مهم‌تر از همه آنها تغییر اقلیم و مسایل زیست‌محیطی بود.
حاج رسولی‌ها مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران گفته بود بحث مهمی که باعث شد تا غربالگری سدها جدی گرفته شود تغییر شرایط اقلیمی بود. مطالعات این سدها به دهه ۷۰ برمی‌گشت و آن موقع مسایل زیست‌محیطی تا این حد مطرح نبود، بنابراین قطعا باید ابعاد این پروژه‌های سدسازی تغییر می‌کرد.
وی خاطرنشان کرد: مطالعات چندین پروژه سدسازی کامل نبود و باید مطالعات تکمیلی فاز ۲ انجام می‌شد، بنابراین با مباحث مرتبط با تخصیص این سدها و اولویت‌بندی‌ای که انجام شده بود، شاید لازم بود بعد از آب شرب، مسایل زیست‌محیطی را اولویت خود قرار دهیم که بازنگری تخصیص آب نیز بازنگری ابعاد پروژه را به همراه داشت.
حاج رسولی‌ها ادامه داد: با بازنگری‌های صورت گرفته متوجه شدیم که برخی از طرح‌های سدسازی باید با سرعت کار کنند، ابعاد برخی از طرح‌ها باید بازنگری شوند و یک سری از پروژه‌ها نیز راکد باقی بماند، بنابراین چون تغییرات آنها تغییرات بنیادی بر روی ابعاد و مهندسی طرح بود، یک سری از طرح‌های سدسازی متوقف یا راکد ماند.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد