4 - 12 - 2024
ساده اما گرانبها
دیبا حاجیها- کشورهای خاورمیانه به دلیل دسترسی به منابع گازی غنی، توان بالایی برای تولید محصولات پتروشیمی با خوراک گاز دارند. ایران در حال حاضر یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان اوره در جهان است. افزایش جمعیت و مصرف بیشتر محصولات کشاورزی، به‌خصوص اوره، باعث افزایش تقاضا در سال‌های اخیر شده است اما در ایران، زنجیره تولید اوره تکمیل نشده و بخش عمده‌ای از اوره تولیدی به خارج صادر شده که مانع استفاده کامل از ارزش‌افزوده داخلی می‌شود. یکی از چالش‌های اساسی این صنعت، قطع گاز در ماه‌های سرد سال است که به دلیل کاهش تولید، افزایش تقاضا و عدم تعادل در ذخایر گازی ایجاد می‌شود. این مشکل منجر به کاهش تولید اوره و عدم دستیابی به ظرفیت اسمی کارخانه‌ها می‌شود. علاوه بر این، مطالبات حاصل از فروش اوره به جهاد کشاورزی، جریان نقدی شرکت‌ها را تحت تاثیر منفی قرار داده است.
سفر اوره از آزمایشگاه به مزرعه
اوره یا کاربامید یک ترکیب آلی است که از آمونیاک با فرمول شیمیایی تولید می‌شود. این ماده برای اولین بار در سال 1773 میلادی توسط یک شیمیدان فرانسوی به نام هیاری رول در ادرار کشف شد. اوره یک ماده سخت، بی‌رنگ، بی‌بو و بسیار محلول در آب است. یکی از اصلی‌ترین کاربردهای اوره در کشاورزی به عنوان کود شیمیایی است. اوره در خاک ابتدا هیدرولیز شده و به آمونیاک و دی‌اکسیدکربن تبدیل می‌شود، سپس آمونیاک تولید شده توسط باکتری‌های موجود در خاک به نیترات اکسیده تبدیل می‌شود و گیاه از آن بهره‌برداری می‌کند. اوره در دو شکل گرانول و پریل موجود است. تفاوت این دو در اندازه و ساختار دانه‌ها، پایداری و مقاومت در برابر عوامل محیطی، سرعت و روش حل شدن در خاک، قیمت، هزینه تولید و کاربرد آنها در کشاورزی است.
تولید اوره از ترکیب آمونیاک و دی‌اکسیدکربن آغاز می‌شود. در مرحله اول، این دو ماده اولیه به یکدیگر واکنش داده و کاربامات آمونیوم را تشکیل می‌دهند، سپس این ترکیب در دما و فشار بالا تجزیه شده و اوره تولید می‌شود. در مرحله دوم که به جداسازی و خالص‌سازی معروف است، اوره از سایر ترکیبات مانند آب و مواد باقی‌مانده مثل کاربامات آمونیوم و آمونیاک جدا می‌شود و به صورت خالص درمی‌آید. در مرحله سوم، اوره باقی‌مانده در فرآیند تبخیر و تغلیظ آب، به محلول غلیظ تبدیل می‌شود که این امر موجب افزایش غلظت اوره و تبدیل آن به شکل جامد می‌شود. در مرحله آخر، اوره مایع غلیظ به برج‌های دانه‌بندی هدایت می‌شود. بسته به نوع محصول نهایی، اوره به دو شکل مختلف تولید می‌شود که عبارت است از اوره پریل که به دانه‌های کوچک و کروی شکل تبدیل می‌شود و اوره گرانول که در اندازه‌های بزرگ‌تر و مقاوم‌تر از طریق فرآیند گرانول‌سازی تولید می‌شود.
ردپای موثر اوره در کشاورزی و صنایع پتروشیمی
بیشترین مصرف اوره در جهان در بخش کشاورزی و تحت عنوان کود شیمیایی است. علاوه بر کشاورزی، اوره در تولید رزین‌ها و کریستال مِمین نیز کاربرد دارد. در مقادیر کمتری، این ماده در صنایع دیگر مانند داروسازی، محصولات بهداشتی، خوراک دام و طیور، نساجی، دباغی و دیگر صنایع نیز استفاده می‌شود. در ایران، سه مجتمع عمده در زنجیره تولید اوره فعال هستند. پتروشیمی اهواز که با ظرفیت 48هزار تن اوره فرمالدهید فعالیت می‌کند و برای تولیدات خود به 12هزار تن اوره در سال به عنوان خوراک نیاز دارد، پتروشیمی خراسان که با ظرفیت 40هزار تن کریستال مِمین فعالیت دارد و از اوره تولیدی خود به عنوان خوراک برای این واحد استفاده می‌کند و پتروشیمی ارومیه که آخرین مجتمع فعال در این زنجیره است و با ظرفیت 4هزار تن کریستال مِمین و نیاز به حدود 15هزار تن اوره به عنوان خوراک فعالیت می‌کند، سه مجتمع مذکور هستند.
ایران و صادرات اوره: از مازاد تولید تا غول‌های تولیدی کشور
روسیه با سهم ۱۳درصدی از صادرات اوره جهانی به عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده این محصول شناخته می‌شود. پس از آن، چین و عربستان هرکدام با ۱۰درصد و ایران با ۹درصد در جمع بزرگ‌ترین صادرکنندگان اوره جهان قرار دارند. در ایران، به دلیل برخورداری از منابع گاز طبیعی، تولید اوره از نظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه است اما از آنجا که ایران طرح‌های پایین‌دستی برای این محصول را در اختیار ندارد، با مازاد تولید روبه‌رو بوده و در سال‌های اخیر عمده اوره تولیدی کشور صادر شده است. این وضعیت موجب شده ایران جزو بزرگ‌ترین صادرکنندگان اوره در جهان باشد. در زمینه واردات، در پنج سال اخیر، برزیل به عنوان بزرگ‌ترین واردکننده اوره در جهان شناخته شده است.
در حال حاضر، ظرفیت اسمی تولید اوره در کشور به 8691500تن رسیده است. نخستین واحد تولید اوره در کشور، پتروشیمی رازی بوده که با ظرفیت اسمی ۵۹۴هزار تن در سال فعالیت خود را آغاز کرده است. پس از آن، واحدهای شیراز، خراسان، کرمانشاه، پردیس، لردگان و مسجد‌سلیمان به بهره‌برداری رسیدند. علاوه بر این، سه واحد پتروشیمی هنگام، فاز دوم کرمانشاه و صنایع کشاورزی و اوره زنجان به ترتیب با ظرفیت‌های ۶۶۰هزار تن، 073/1هزار تن و 073/1هزار تن تا سال ۱۴۰۶ به ظرفیت تولید اوره کشور اضافه خواهند شد. این افزایش ظرفیت، تولید اوره کشور را به نزدیک 5/11میلیون تن خواهد رساند.طبق آخرین گزارش‌ها، طرح پتروشیمی همت نیز با ظرفیت 073/1هزار تن تا سال ۱۴۰۸ به بهره‌برداری خواهد رسید و پس از آن، ظرفیت تولید اوره کشور به 5/12میلیون تن خواهد رسید. مهم‌ترین مقصد صادرات اوره ایران، کشور ترکیه است. ترکیه یکی از ۱۰تولیدکننده بزرگ محصولات کشاورزی در جهان بوده و به همین دلیل نیاز زیادی به اوره به عنوان پرمصرف‌ترین کود شیمیایی دارد. عرضه اضافی اوره در ایران و نزدیکی جغرافیایی این دو کشور که موجب کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل برای تامین‌کنندگان می‌شود، ایران را به بهترین گزینه برای تامین کمبود اوره در ترکیه تبدیل کرده است، به همین دلیل، حدود ۳۲درصد از اوره صادراتی ایران به ترکیه ارسال می‌شود.
قیمت‌گذاری اوره: از مناقصه تا بورس کالا
قیمت فروش اوره به دو دسته صادراتی و داخلی تقسیم می‌شود که هر یک مدل‌های مختلفی دارند. در بخش صادراتی، قیمت‌ها به دو روش ثابت و فرمولی تعیین می‌شوند و در بخش داخلی نیز دو مدل بورس کالا و کشاورزی برای فروش استفاده می‌شود. روش قیمت‌گذاری ثابت برای فروش در مناقصات به کار می‌رود. در این روش، کف قیمت توسط کارگروه اوره تعیین شده و شرکت‌ها باید محصول خود را با این قیمت یا بالاتر به فروش برسانند. قیمت فرمولی نیز برای قراردادهای بلندمدت استفاده می‌شود. معمولا قیمت ثابت یک منطقه به عنوان مبنای فروش قرار گرفته و با کسر آلفا قیمت نهایی محاسبه می‌شود. بورس کالا روش دیگر قیمت‌گذاری اوره است و قیمت پایه بورس کالا از ۹۵درصد قیمت فوب به دست می‌آید. در مدل قیمت‌گذاری مبتنی بر کشاورزی، قیمت‌ها به طور خاص برای نیازهای کشاورزی تعیین می‌شوند. لازم به ذکر است قیمت فروش صادراتی معمولا کمتر از قیمت فوب خلیج‌فارس ثبت می‌شود. مهم‌ترین دلایل این اختلاف شامل نحوه فروش (فله یا کیسه)، نوع اوره عرضه‌شده (گرانول یا پریل) و شرایط قراردادهای فروش است. در سال 1400، دلیل اصلی این اختلاف، نکول قراردادهایی بوده که به علت تغییرات قیمت اوره توسط خریداران به وجود آمده است.
پتروشیمی‌ها در سرمای دیرکرد مطالبات
در مهرماه سال 1397، با توجه به تغییرات نرخ ارز و قیمت خوراک صنایع پتروشیمی و براساس مصوبه هیات وزیران مورخ 11/07/1397 مبنی بر آزادسازی نرخ ارز خوراک پتروشیمی‌ها، اعمال نرخ تکلیفی برای اوره در شرایط افزایش قیمت خوراک دیگر توجیه‌پذیر نبود. این موضوع منجر به زیان‌دهی این بخش از فروش شد. در نهایت پس از برگزاری جلسات متعدد در خصوص این موضوع، نرخ‌گذاری جدید در 7مهر 1398 مصوب و در 18مهر 1398 ابلاغ شد. براساس این مصوبه، نرخ فروش کود اوره به جهاد کشاورزی از 612500تومان به 896300تومان برای هر تن افزایش یافت که در آن زمان درصدی از قیمت تمام شده اوره تولیدی بود. سازمان برنامه و بودجه موظف شد مابه‌التفاوت حداقل قیمت کشف‌شده در بورس کالا در شش ماه گذشته با قیمت فروش نقدی به بخش کشاورزی را پس از حسابرسی یارانه‌ها در لوایح بودجه سنواتی پیش‌بینی و پس از تصویب و تخصیص اعتبار، پرداخت کند. با این حال، دولت‌های وقت طی این سال‌ها هیچ اقدام خاصی برای پرداخت مابه‌التفاوت‌ها انجام ندادند که همین موضوع تاثیر منفی قابل توجهی بر جریان نقدینگی شرکت‌ها داشت. در نتیجه تقسیم سود شرکت‌ها نیز به دلیل کمبود نقدینگی کاهش یافت. با توجه به تورم مداوم در اقتصاد کشور، انباشته شدن این مطالبات از سال 1397 تا 1402 زیان مضاعفی را به شرکت‌ها تحمیل کرد. علاوه بر این، کمبود نقدینگی مناسب نیز مانع از اجرای طرح‌های توسعه‌ای شرکت‌ها شد. شرکت‌ها بر این باور بودند که با توجه به آزادسازی نرخ ارز خوراک از ابتدای مهرماه 1397، مصوبه مربوطه نیز باید از همان تاریخ اعمال شود اما سازمان برنامه و بودجه تنها مطالباتی که پس از ابلاغ مصوبه در 18 مهر 1398 ایجاد شده بود را تایید و حسابرسی کرد. در نهایت، در مرداد 1403، قیمت نقدی هر کیسه اوره 50کیلویی تحویلی به جهاد کشاورزی به 240000تومان رسید، به عبارت دیگر، هر کیلوگرم اوره به قیمت 4800 تومان تغییر یافت. مطابق با مصوبه، این قیمت هر سال در ابتدای خردادماه به میزان درصدی معین از میانگین موزون قیمت معاملات آن در بورس کالا در دو ماه ابتدایی سال افزایش می‌یابد. در مصوبه جدید، سازمان برنامه و بودجه کشور موظف است با هماهنگی وزارت جهاد کشاورزی، هر ساله در سقفی که توسط این سازمان تعیین می‌شود، مابه‌التفاوت میان قیمت پایه در بورس کالا (با بسته‌بندی کیسه) در سه ماهه گذشته و قیمت فروش شرکت‌های پتروشیمی به بخش کشاورزی را در لوایح بودجه پیش‌بینی کرده و پس از حسابرسی یارانه‌ها نسبت به پرداخت آن اقدام کند.
معرفی شرکت پتروشیمی خراسان
شرکت پتروشیمی خراسان در سال 1369 به عنوان یک شرکت سهامی خاص تاسیس و در اسفند 1386 به شرکت سهامی عام تبدیل شد. این شرکت در بهمن‌ماه 1391 با نماد «خراسان» وارد بازار دوم فرابورس شد و در بهمن1397 به بازار دوم بورس منتقل گردید. ظرفیت اسمی تولید شرکت در حال حاضر 911هزار تن بوده که شامل330هزار تن آمونیاک، 20هزار تن ممین و561هزار تن اوره است. لازم به ذکر است این شرکت نزدیک بـه 41هزار تن اوره موجودی انبار داشته که اگر نسبت بـه فروش آن اقدام شود سودی بالغ بر 400میلیارد تومان می‌تواند کسب کند.
معرفی شرکت پتروشیمی پردیس
شرکت صنایع پتروشیمی پردیس ابتدا با نام «اوره و آمونیاک غدیر» در سال 1383 به صورت سهامی خاص تاسیس شد. در سال 1387 نام خود را تغییر داد و در سال 1389 به شرکت سهامی عام تبدیل شد. این شرکت در سال 1390 با نماد «شپدیس» وارد بورس اوراق بهادار شد و در حال حاضر یکی از واحدهای فرعی گروه نفت و گاز پارسیان است. پتروشیمی همت، زیرمجموعه‌ای از پتروشیمی پردیس، قرار است با افزایش ظرفیت تولید 073/1هزار تن، ظرفیت اوره کشور را گسترش دهد. در ابتدا، هزینه تکمیل این طرح 280میلیون یورو برآورد شده بود اما پس از بازبینی مطالعات امکان‌سنجی، این مبلغ در سال 1403 به 3/379میلیون یورو افزایش یافت. با توجه به تامین اعتبارات لازم، پیش‌بینی می‌شود این طرح از سال 1403 به مدت چهار سال ادامه یابد و راه‌اندازی آن به طول انجامد.
معرفی شرکت پتروشیمی شیراز
پتروشیمی شیراز در 18اسفند 1343 به صورت سهامی خاص تاسیس شد. این شرکت در سال 1383 با نماد «شیراز» در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شد. در حال حاضر، پتروشیمی شیراز یکی از واحدهای فرعی گروه نفت و گاز پارسیان است. ظرفیت اسمی تولید این شرکت مجموعا 318/3هزار تن بوده که شامل 1568هزار تن اوره، 84هزار تن متانول، 1073هزار تن آمونیاک، 341هزار تن اسید نیتریک، 33هزار تن کود مایع ازته، 5هزار تن و 2هزار تن نیترات آمونیوم است.
لازم به ذکر است پتروشیمی شیراز عایدی ناشی از ابطال گاز را به صورت سنواتی در سود سال 1402 تعدیل کرده است. سایر درآمدهای شرکت شامل سود تسعیر ارز بوده که برای سال 1404 برابر با صفر در نظر گرفته شده است. این شرکت نزدیک به 328هزار تن اوره موجودی انبار دارد که اگر نسبت به فروش آن اقدام شود، می‌تواند سودی بالغ بر 3هزار میلیارد تومان کسب کند.
فرصت‌های صادراتی اوره ایران زیر سایه چالش‌های داخلی
صنعت اوره در ایران با برخورداری از منابع غنی گاز طبیعی، ظرفیت بالایی در تولید و صادرات این محصول دارد. ایران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان اوره در جهان، نقش حیاتی در تامین نیازهای کشاورزی و صنایع پتروشیمی داخلی و خارجی ایفا می‌کند. با این حال، چالش‌های مهمی همچون تکمیل نشدن زنجیره تولید، قطع گاز در ماه‌های سرد سال و عدم تسویه مطالبات به موقع، مانع بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های موجود شده است. تاخیر در پرداخت مابه‌التفاوت‌های یارانه‌ای و مشکلات نقدینگی شرکت‌های پتروشیمی، تاثیر منفی قابل توجهی بر سودآوری و توسعه طرح‌های جدید گذاشته است. در این راستا، بهبود فرآیندهای قیمت‌گذاری، پرداخت یارانه‌ها و افزایش ظرفیت‌های تولید در کنار تکمیل زنجیره ارزش اوره، می‌تواند موجب رشد پایدار این صنعت و استفاده بیشتر از ارزش‌افزوده داخلی شود. در نهایت، با توجه به وضعیت صادرات و تقاضای جهانی ایران قادر است با بهره‌گیری از فرصت‌های موجود، جایگاه خود را در بازار جهانی اوره تقویت کرده و چالش‌های داخلی را برطرف کند.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد