سازش در مذاکرات آستانه

گروه سیاسی- با نزدیک شدن به روزهای برگزاری نشست آستانه در قزاقستان که به صورت رسمی و در تاریخ چهارم و پنجم بهمن ماه برگزار می‌شود هیات جمهوری اسلامی ایران به سرپرستی حسین جابری‌انصاری معاون عربی و آفریقای وزارت امور خارجه وارد شهر آستانه پایتخت قزاقستان شد. این هیات بلافاصله پس از ورود به آستانه رایزنی‌های خود را با هیات‌های اعزامی از سوی روسیه و ترکیه به اجلاس سوریه آغاز کرد. هدف از رایزنی‌ها بین سه کشور فراهم کردن مقدمات برگزاری موفق‌تر اجلاس آستانه است. اهدافی چون تثبیت آتش‌بس، رویارویی موثر با تروریسم و انجام گفت‌وگوهای سوری- سوری بین دولت و معارضه سوریه برای فراهم کردن مقدمات وصول به یک راه‌حل سیاسی برای بحران سوریه را در دستورکار خود دارد.
پیش از برگزاری نشست سه جانبه ایران و روسیه و ترکیه تاکنون
نشست های ایران با ترکیه و ایران با روسیه به صورت جداگانه برگزار
شده است.
اما آنچه این روزها با توجه به عملکرد و موضع‌گیری کشورهای همسایه و ذی نفع بحران سوریه به چشم می‌خورد تغییر موضع و انعطاف سیاسی کشورهای ذی‌نفع در این بحران است و از بین این کشورها می‌توان به تغییر موضع ترکیه اشاره کرد که گویا مقامات سیاسی این کشور به این واقعیت رسیده‌اند که صلح و ثبات در سوریه با پا فشاری بر کناره‌گیری بشار اسد از قدرت به دست نخواهد آمد. این به معنی یک چرخش بزرگ از سوی دولت اردوغان در خصوص بحران سوریه است. ردپای این تغییر موضع را می‌توان در صحبت‌های معاون نخست‌وزیر ترکیه دید که به صراحت بیان کرد با توجه به تغییر وضعیت روی زمین به شکلی اساسی دیگر نمی‌توان برای به دست دادن یک راه‌حل نهایی برای بحران سوریه بدون دخالت دادن دولت بشار اسد پافشاری و تأکید کرد و این در حالی است که تا پیش از این مقامات سیاسی ترکیه همواره بر این موضوع تاکید کرده بودند که تنها راه به دست آوردن یک راه‌حل نهایی و سیاسی برای سوریه کناره‌گیری بشار اسد در قدرت است. موضوعی که شش سال از سوی سیاستمداران ترک بر آن پافشاری شد اما اکنون با توجه به همراهی ترکیه با روسیه از حامیان دولت بشار اسد و در آستانه برگزاری مذاکرات صلح در سوریه، واقعیت دیگری پیش پای دولت ترکیه و تصمیم سازان آن قرار گرفته است. تا جایی که محمت شیمشک معاون نخست‌وزیر ترکیه در حاشیه اجلاس داووس در سوییس و در یک پنل مربوط به مسایل سوریه و عراق بیان کرده است: «در مواردی که موضوع مربوط به مواضع ما در باره دولت بشار اسد است، ما بر این باور هستیم که مسوولیت رنج مردم سوریه و تراژدی‌های صورت گرفته در این کشور بر دوش اسد است و باید به خاطر این موضوع دولت بشار اسد ملامت شود. اما باید عملگرا و واقع‌گرا باشیم. واقعیات در روی زمین و در صحنه عملیات به شکلی اساسی تغییر کرده است و در نتیجه ترکیه دیگر نمی‌تواند روی به دست دادن یک راه حل جامع بدون حضور اسد در قدرت پافشاری کند. این موضوع دیگر واقع‌بینانه و واقع‌گرایانه نیست.»اگر در همین راستا شواهد مربوط به چرخش مواضع ترکیه در مورد بشار اسد و سوریه را دنبال کنیم خواهیم دید که سخنگوی اردوغان هفته گذشته در اظهارات خود بیان کرده، بود: «ترکیه همچنان بر این باور است که یک سوریه متحد و دارای صلح و ثبات با حضور اسد غیر قابل تصور است اما ما می‌خواهیم قدم به قدم پیش برویم و خروجی مذاکرات صلح در آستانه را بررسی کنیم». این سخنان شیمشک البته چندی بعد از سوی دولت ترکیه معتدل و بیان شد که سخنان وی در مورد سوریه به شکلی بد تفسیر شده است. اما آنچه وی بر زبان آورده کاملا واضح و مشخص است و نیازی به تفسیر و تشریح ندارد. آنچه اکنون شاهد آن هستیم ظاهرا یک چرخش اساسی از سوی مقامات ترک در راستای حل بحران سوریه و دست کشیدن از تمام منافعی است که ترکیه طی شش سال گذشته در راستای آنها هزینه‌های بسیاری را متحمل شده است. با پیگیری ابعاد این چرخش سیاسی که نشان از درایت دولت سوریه و دولت ایران در افزایش و پیشرفت روند صلح در حل بحران سوریه از راه‌های غیر‌نظامی دارد به بررسی تغییراتی می‌رسیم که منجر به موافقت با برگزاری نشست آستانه و پیش از آن نشست مسکو شد. چرا‌که ترکیه با وجود مخالفت‌های شدید قبلی خود با ابقای دولت اسد این بار در مذاکرات صلح سوریه با ایران و روسیه به توافق رسید و فصل جدیدی از سیاست‌های خود در قبال سوریه را آغاز کرد‌ چرا‌که پذیرش و قبول دولت بشار اسد یکی از مهم‌ترین فاکتورهای کلیدی دستیابی به صلح بود و ترکیه این بار اعتقاد داشت که جنگ داخلی در کشور سوریه که از سال ۲۰۱۱ آغاز شده، تنها از طریق مذاکره خاتمه خواهد یافت. ترکیه در اظهاراتی ضمن تأکید بر اهمیت جلسه سه کشور ایران، روسیه و ترکیه در مسکو عنوان کرد: «از این منظر، ما مذاکرات با ایران و روسیه را آغاز کردیم. جلسه میان سران سه کشور نشست بسیار مهمی بود. اگر ما به توافقی نمی‌رسیدیم آن گاه تمام امیدها برای برقراری صلح در سوریه از دست می‌رفت.»در حقیقت نشست مسکو راه را برای توافق آتش بس در سوریه هموار کرد. مذاکرات صلح به زودی با حضور سران و مقامات ترکیه، ایران و روسیه در شهر آستانه قزاقستان آغاز خواهد شد.» تلاش‌های دیپلماتیک آنکارا در این مدت شامل مواردی چون حفظ تمامیت ارضی سوریه، ایجاد صلح پایدار و برقراری دولتی است که پذیرای تمامی اقوام و فرقه‌های سوری است. برگزاری نشست‌های مشترک و تلاش‌ها و اهداف دیپلماتیک جدید ترکیه و همچنین توافق بین روسیه و ترکیه بر سر مواضع مشترک در سوریه در واقع حاکی از تغییر مواضع سیاسی زیادی در منطقه خواهد بود چرا‌که هنوز چندماهی از تیره شدن روابط سوریه و ترکیه نگذشته و مشکلاتی که در پی سرنگونی هواپیمای سوخوی۲۴ روسیه توسط ترکیه پیش آمده بود هنوز به دست فراموشی سپرده نشده بود. این اتفاق در زمان نخست‌وزیری احمد داود اوغلو نخست‌وزیر سابق ترکیه روی داد و باعث تیرگی شدید روابط دو‌کشور شد. روسیه در واکنش به این اقدام ترکیه‌، روابط خود را با گروه‌های کرد سوری افزایش داد و از این لحاظ به مواضع آمریکا نزدیک شد و در عرصه اقتصادی و تجاری نیز واردات خود را از ترکیه به شدت کاهش داد. سفر گردشگران روسی به ترکیه نیز به طور بی‌سابقه‌ای کاهش یافت که این مساله در کنار سرریزشدن ناامنی‌های سوریه به داخل ترکیه درآمدهای گردشگری ترکیه را به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش داد. از طرف دیگر انتظاری که ترکیه از متحدان غربی خود در ناتو داشت به هیچ‌وجه حاصل نشد و انتظار ترکیه از ناتو برای ورود به جنگ سوریه در پی سرنگونی هواپیمای روسی نقش بر آب شد. تا جایی که جوبایدن معاون رییس‌جمهور آمریکا سخن از جنگ پیش بینی نشده بین این دو کشور گفت اما پس از چندی مقامات ترکیه با در نظر گرفتن موقعیت سیاسی خود در دیپلماسی منطقه‌ای به این تیجه رسیدند که با عذرخواهی از دولت روسیه این ماجرا را بدون ایجاد تنش بیشتر به پایان برسانند و ترکیه به تدریج به سمت تنش‌زدایی از روابط خود با روسیه گام‌بردارد تا روسیه از جدیت ترکیه در عادی‌سازی روابط خود با روسیه اطمینان حاصل کند. چرا‌که مواضع ترکیه با روسیه می‌توانست بیش از اینها در سوریه اصطکاک پیدا کند کما‌اینکه این مساله در روابط این کشور با ایران نیز اتفاق افتاد و هزینه‌های سنگینی را در عرصه‌های مختلف برای این کشور به همراه داشت. بنا بر این اصلاح رویکرد ترکیه در قبال سوریه می‌توانست زمینه را برای بهبود روابط این کشور با متحدان سوریه در مرحله اول و با خود سوریه در مرحله دوم در پی داشته باشد و حداقل از افزایش آثار و پیامدهای جنگ سوریه در ترکیه جلوگیری کند.
هرچند در ابتدای برکناری احمد داود اوغلو از مقام نخست‌وزیری تصور می‌شد که این اقدام باعث تشدید مواضع ترکیه در سوریه خواهد شد اما اکنون مشخص شده که برکناری داود اوغلو ظاهرا مقدمه‌ای برای اصلاح رویکرد ترکیه بوده است. این تحول در نوع خود مثبت است اما خالی از ایراد و مانع نیست و یکی از نقدهای وارده که در عین حال از وجود تناقض در سیاست خارجی ترکیه حکایت دارد، عادی‌سازی روابط ترکیه با اسراییل است آن هم در شرایطی که اولا این رژیم یکی از بازیگران آشوب‌ساز در سوریه است که به همراه عربستان تکفیری‌ها را همچنان پشتیبانی و مدیریت می‌کند دوم اینکه تبدیل ترکیه به واسطه‌ای برای انتقال گاز فلسطین اشغالی باعث افزایش تنش در روابط میان این کشور با دیگر کشورهای حوزه گازی در دریای مدیترانه می‌شود چرا که رژیم صهیونیستی اختلافات خود را با این کشورها حل نکرده است و گاز صادراتی از محل مورد مناقشه تامین خواهد شد. ضمن اینکه ترکیه با انتقال گاز دریای مدیترانه به اروپا رقیبی برای گاز صادراتی روسیه است و از این جهت می‌تواند واکنش روسیه را برانگیزد و روند عادی‌سازی روابط با ترکیه را تحت‌تاثیر قرار دهد. از طرفی باید این مساله را در نظر گرفت که روسیه طی چند روز گذشته اقدام به امضای قرارداد طولانی مدتی برای تقویت حضور نظامی خود در سوریه کرده است. این قرار داد شامل دوبرابر کردن حضور ناوهای روسی در تنها پایگاه دریایی این کشور در مدیترانه و حق احداث یک پایگاه هوایی در کشور سوریه است. گفته می‌شود این قرار‌داد می‌تواند حضور واستفاده از قدرت نظامی در سوریه را برای روسیه تا حدود نیم قرن آینده تضمین کند‌ و این از مواردی است که تا پیش از این ترکیه با مخالفت با آن بر ایجاد تنش بین دو کشور می‌افزود. این تغییرات همگی حاکی از برگزاری موفقیت‌آمیز نشست آستانه با حضور سه کشور ایران و ترکیه و روسیه خواهد بود.