سازمان‌یابی مشروطه خواهان ایران در گیلان

بهمن سال ۱۲۸۷ (فوریه ۱۹۰۹) در سراسر ایران هردم تب قیام برضد استبداد محمدعلی شاه قاجار بالا می‌رفت و در گوشه و کنار کشور گروه‌های مجاهد راه مشروطیت (آرزومندان حکومت پارلمانی-Constitutionalists) تشکیل می‌شدند و …. خشم مردم از تیرماه ۱۲۸۷ که سرهنگ ولادیمیر لیاخوف افسر روس و فرمانده نیروی قزاق تهران (و عملا فرماندار نظامی پایتخت) به دستور شاه وقت مجلس را به توپ بسته بود و در طول آن سال شماری از مشروطه‌طلبان را نیز کشته بود شدت گرفته بود. لیاخوف متولد ۱۹۶۹ پس از بازگشت به روسیه و مقام نظامی خود‌ در جریان جنگ جهانی اول با یگان زیر‌فرماندهی‌اش بندر ترابوزان (واقع در قلمرو عثمانی وقت و اینک از بنادر ترکیه در دریای سیاه) را متصرف شد. وی پس از انقلاب بلشویکی روسیه به نیروهای سلطنت‌خواه این کشور پیوست و در ۱۹۱۹ درگذشت.
۲۴ بهمن‌ماه ۱۲۸۷ (فوریه ۱۹۰۹) گروه‌های مجاهد شمال کشور (ایران) در شهر رشت به هم پیوستند و روز بعد شماری از مهاجران قفقازی ازجمله ده‌ها ارمنی سوسیالیست ملی (داشناک) نیز ـ به تشویق هواداران مشروطیّت ـ به آنان اضافه شدند.
سران این گروه‌ها در همین روز تصمیم گرفتند یپرِم‌خان داویدیان (داوتیان) Yeprem Khan Davidian 41 ساله متولد شهر گنجه (اینک از شهرهای جمهوری آذربایجان) و از مهاجران قفقازی را فرمانده افراد مسلح خود کنند تا آنان را به صورت یک یگان رزمی آماده نبرد درآورد و این کار سریعا انجام شد. انتخاب یپرم‌خان به این دلیل بود که مبارزه مسلحانه با تزار روسیه را در کارنامه خود داشت و عوامل تزار او را به سیبری تبعید کرده بودند که از آنجا گریخته و به ایران آمده بود. یپرم‌خان خواهان ایجاد دوباره ارمنستان بزرگ‌تر بود که مانند ۲۴ قرن پیش از آن (پیش از ۱۸۲۸) در کنار ایران و متحد آن باشد. وی تزار روس را حامی محمدعلی‌شاه می‌دانست. یک هفته بعد حکومت رشت به دست مشروطه‌طلبان مسلح افتاد و «آقابالاخان» حاکم رشت و تنی چند از مقامات دولتی توسط مشروطه‌خواهان مسلح کشته شدند. این افراد بندر انزلی را هم تصرف کردند.