سالروز قتل خواجه نظام‌الملک

ترور خواجه نظام‌الملک (ابو علی حسن توسی) دولتمرد مشهور ایرانی، بزرگ وزیر سلجوقیان به مدت تقریبا ۲۰ سال، مؤلف کتاب سیاستنامه (در علم حکومت کردن) و موسس دانشکده‌های موسوم به نظامیه در شهرهای اصفهان، هرات، نیشابور، بغداد و … که الگوی دانشگاه‌های اروپا در قرن‌های بعد شده‌اند دوم نوامبر سال ۱۰۹۲ میلادی طبق تقویم گریگوری (ماه اکتبر در تقویم ژولیان ـ تقویم قدیم) در نزدیکی نهاوند و در مسیر کرمانشاه و از آنجا به بغداد به دست عوامل حسن صبّاح (فدائیان) کشته شد. «ابوطاهر اَرانی» قاتل خواجه نظام‌الملک، جوانی دیلمی بود که در اَلَموت (منطقه کوهستانی در شمال غربی قزوین) به صف هواداران حسن صباح پیوسته بود و در آنجا مامور قتل خواجه شده بود.
به نوشته پاره‌ای از مورخان، دشمنی حسن صباح (۱۰۵۰ – ۱۱۲۴) با خواجه نظام‌الملک (که در جوانی دوست و معاشر بودند و هر دو با عُمر خیام) تنها به خاطر مخالفت خواجه با اسماعیلیه نبود. حسن از بسیاری از کارهای دیگر خواجه از جمله همکاری او با سلجوقیان و تقویت سلطه این سلاطین ـ آلپ ارسلان و ملکشاه راضی نبود. خواجه به مانند پدرش در جوانی با غزنویان همکاری داشت که با سلجوقیان در جنگ و جدال بودند. از نظر حسن صباح، سلجوقیان ـ اشغالگر و خارجی شمرده می‌شدند و برای تداوم سلطه خود، میان ایرانیان و اقوام مجاور تفرقه‌افکنی می‌کردند. مارکو پولوِ ونیزی که از ایران دیدار کرده بود در سفرنامه‌اش که انتشار آن اروپا را متحول کرد، پیروان حسن صباح را که پیش از اعزام به ماموریت ترور، حشیش مصرف می‌کردند «حَشاشین» نوشته که این واژه به صورت اَسَسینAssassin» » وارد لغت‌نامه‌ها و جهانی شده است. حسن صباح که یک مبارز و خواهان رعایت کامل قوانین و دستورهای اسلام بود چون توان جنگ متعارف با ارتش سلجوقیان تُرک را نداشت که ایران و چند منطقه دیگر در خاورمیانه را تصرف کرده و در دست داشتند، متوسل به قتل مقامات این دولت شد تا تضعیف و از میان برداشته شود.