سالروز قتل ناصرالدین شاه قاجار

یکم ماه می‌۱۸۹۶ (۱۲ اردیبهشت ۱۲۷۵) روزی است که ناصرالدین شاه از طایفه مغول تبار قاجار در حَرَم شاه عبدالعظیم در شهر ری به دست میرزارضا کرمانی ۳۹ ساله کشته شد (چهارشنبه دوم ربیع الاول ۱۳۱۴ هجری قَمَری). ناصرالدین شاه ۱۶ ژوئیه ۱۸۳۱ (۲۵ تیرماه ۱۲۰۹) در آذربایجان به دنیا آمده بود و هنگام مرگ ۶۵ ساله بود و ۴۸ سال سلطنت کرده بود. میرزارضا تپانچه را در زیر عریضه خود (نامه خود ـ ورق کاغذ) پنهان کرده بود.
میرزارضا پسر میرزاحسین عَقدایی در کرمان یک مِلک داشت که قبلا در اجاره پدرش بود که فوت شده بود. وکیل الدوله (محمداسماعیل خان) حاکم کرمان آن مِلک را از دست میرزارضا خارج کرده بود. میرزارضا برای شکایت از وکیل‌الدوله به تهران ـ پایتخت ـ آمده بود که مورد اذیت و آزار کامران میرزا مردِ قدرتمند وقت (پدرزن محمدعلی شاه و پدر بزرگ سلطان احمدشاه) قرار گرفته و زندانی هم شده بود. وی در تهران ماندگار و دستفروش شده بود و گویا (طبق برخی نوشته‌ها) تحت‌تاثیر اندیشه‌های سیدجمال الدین اسدآبادی بود.
میرزارضا که آن همه ظلم و ستم از حاکمان وقت دیده بود به اندیشه حذفِ دست کم یکی از آنان افتاده بود و شاه وقت ـ ناصرالدین شاه را انتخاب کرده بود. میرزا در جریان یک سفر طولانی، در شهر بارفروشِ مازندران (که بعداً به شهر بابُل تغییر نام داده است) یک تپانچه ساخت روسیه خرید و در بازگشت به تهران، از زمان دیدار شاه وقت از حَرَم شاه عبدالعظیم آگاه شد. رسم بود که مردم در اینجا به شاه و مقامات ارشد عریضه می‌دادند و شکوه و شکایت می‌کردند. میرزا ۱۲ اردیبهشت ۱۲۷۵ به آنجا رفت و تپانچه را در زیر شکایت نامه خود پنهان کرد، به صورت یک شاکی و عریضه دهنده به شاه نزدیک شد و در این حال گلوله را به قلب شاه شلیک کرد و او را کشت. محافظان شاه مقتول او را دستگیر کردند و مقامات همراه شاه برای جلوگیری از طغیان احتمالی مردم جسد شاه را با همان لباس سلطنت در کالسکه نشانیدند تا نشان دهند که زنده است و به تهران رساندند.
میرزا در اطاقی ـ آبدارخانه و … ـ کاخ سلطنتی با غُل و زنجیر زندانی شد تا در دسترس مقامات وقت باشد که ضمن دیدار از او و بازجویی، بدانند که محرّک وی چه کسانی بوده‌اند، ولی میرزا بارها و بارها تاکید کرده بود که ظلم و ستم و بی‌عدالتی او را به قتل شاه وادار کرد و انگیزه‌اش قطع ستم بود. اطاق بازداشت میرزا چند بار تغییر یافته بود. گویا مظفرالدین شاه با اعدام میرزا چندان موافقتی نداشت و به همین سبب هم بازداشت او تا اَمُرداده ماه آن سال طول کشیده بود.
میرزا متولد۱۲۳۶ در کرمان ۲۲ اَمُرداد ۱۲۷۵ در میدان مَشق وقت (میدان تمرین نظامیان) که بعداً باغ ملی شد به دار آویخته شد و جسد او بیش از یک شبانه‌روز بر بالای دار بود که پس از پایین آورده شدن در گورستان حسن‌آباد واقع در همان نزدیکی (اینک بخشی از خیابان حافظ، ساختمان آتش‌نشانی و میدان حسن‌آباد) مدفون گردید.