سال بلوا

گروه بین‌الملل- کمتر سالی مانند سال گذشته میلادی در طول دهه‌های گذشته این‌چنین برای جهان پرتحول و در عین حال پرحادثه رقم خورده است؛ از تغییر معادلات ژئوپلیتیکی در مناطق مختلف جهان مانند خاورمیانه گرفته تا تحولات ژئواکونومیکی در سال 2024 آنچنان پیچیده و در عین حال سریع رقم خورد که بخشی مهمی از تبعات و پیامدهای آن قطعا به سال آینده منتقل شده و به گفته بیشتر کارشناسان چالش‌های آن عمیق‌تر نیز خواهد شد.
از مسائل مرتبط با ژئوپلیتیک که گذر کنیم، مناسبات اقتصادی بین‌المللی نیز در سال 2024 قابل‌توجه بود. در این سال موضوع تورم، نرخ بهره، کاهش رشد اقتصادی، افزایش بی‌سابقه بدهی جهانی و همچنین تضعیف روندهای چندجانبه به نفع سیاست‌های حمایت‌گرانه دولتی در اقتصاد بسیار مورد توجه بوده است. همچنین با تغییر و تحولات سیاسی که در سایه انتخابات پرشمار در جهان صورت گرفت ما اکنون با معادلات جدیدی از سیاست خارجی از سوی دولت‌ها به خصوص قدرت‌های بین‌المللی نیز مواجه هستیم. در همین رابطه در گزارش پیش رو برخی از مهم‌ترین تحولاتی که در سال گذشته صورت گرفته و ادامه آن در سال 2025 مشهود خواهد بود، خواهیم پرداخت.
آغاز رویارویی مستقیم میان ایران و اسرائیل
در سال 2024 شاهد بودیم که تقابل و تنش میان ایران و رژیم صهیونیستی برای
نخستین بار به صورت مستقیم رقم خورد. در همین رابطه بعد از عملیات تروریستی اسرائیل در حمله به کنسولگری ایران در دمشق، در اوایل اردیبهشت‌ماه کشورمان در قالب عملیات وعده صادق یک با بیش از 185پهپاد، 110موشک زمین‌به‌زمین و 36موشک کروز به سرزمین‌های اشغالی حمله کرد. امری که تحولات خاورمیانه را وارد مرحله‌ جدیدی کرد. در ادامه تنش‌ها میان ایران و رژیم صهیونیستی به صورت مستقیم و غیرمستقیم ادامه داشت تا ایران بار دیگر در واکنش به ترور اسماعیل هنیه در تهران و همچنین شهادت سیدحسن نصرالله، عملیات وعده صادق 2 را نیز در ابعادی وسیع‌تر علیه رژیم اسرائیل انجام داد. عملیاتی که به بزرگ‌ترین حمله پهپادی و موشکی جهان شهرت یافته و نوع، ابعاد و پیچیدگی منازعات میان تهران و تل‌آویو را در سطحی فراتر از اتفاقات گذشته تعیین کرد. در همین راستا و با توجه به تغییر معادلات در منطقه خاورمیانه، به طور قطع تنش‌ها میان ایران و رژیم صهیونیستی در سال 2025 نیز ادامه یافته و شاهد تحولات مهمی در این رابطه در سال جدید میلادی خواهیم بود.
ادامه جنگ غزه و سرایت آن به لبنان
در طول سال 2024 همچنین جنگ اسرائیل علیه غزه با شدت بیشتری ادامه یافت و در تابستان امسال با عملیات پیجیری اسرائیل علیه حزب‌الله لبنان، جنگ به جنوب این کشور نیز سرایت کرد. در چنین شرایطی و در حالی که بسیاری از مقامات و تحلیلگران بین‌المللی در خصوص یک جنگ فراگیر در منطقه هشدار می‌دادند، ادامه عملیات نظامی و کشتار صهیونیست‌ها منجر به شهادت سیدحسن نصرالله و برخی از فرماندهان مقاومت مانند سردار نیلفروشان، معاون عملیات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی شد. در این میان هر چند در نهایت آتش‌بسی شکننده میان اسرائیل و حزب‌الله شکل گرفت اما این آتش‌بس مقدمه‌ای برای رخ دادن تحولی بسیار مهم در خاورمیانه بود؛ تحولی که منجر به سقوط رژیم بشار اسد در سوریه شد.
پایان حکومت خاندان اسد
بعد از 50 سال
چند روز بعد از آتش‌بس در لبنان بود که گروه تحریرالشام که در طول سال‌های اخیر در شمال‌غرب سوریه با حمایت ترکیه حضور داشتند به سمت حلب حرکت کرده و بعد از آن با راهی شدن به سمت حمأ و ادلب در نهایت به دمشق رسیدند و با خروج بشار اسد از سوریه و پناهندگی او به روسیه، حکومت خاندان اسد پس از حدود 12سال جنگ داخلی ویرانگر به پایان رسید. این تحول آنچنان برق‌آسا و سریع بود که همچنان بعد از گذشته حدود سه هفته، تیتر و عنوان اصلی رسانه‌ها و تحلیل‌های سیاسی را در داخل و خارج از کشور به خود اختصاص داده است.
در این میان سقوط بشار اسد در سوریه نه‌تنها معادلات منطقه را در مسیری جدید انداخته، بلکه شاهد نوع دیگری از بازی ژئوپلیتیکی میان قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در خاورمیانه هستیم؛ امری که در سال جدید میلادی ابعاد و پیامدهای جدی‌تری به خود می‌گیرد. در همین رابطه و به صورت خلاصه، بحث سوریه در دو بخش قابل تحلیل و ارزیابی است.
نخست اینکه سوریه به عنوان یکی از متحدان ایران، نقشی قابل‌توجه در محور مقاومت ایفا کرده و حالا به تحولات صورت گرفته در این کشور، آن هم در بحبوحه تشدید تنش‌ها در منطقه، سیاست خارجی کشورمان در خاورمیانه به گونه‌ای متفاوت‌تر از قبل رقم خواهد خورد.
موضوع دوم، مساله آینده سوریه است. اکنون اصلی‌ترین گروه مخالفان حکومت اسد که می‌توان آنها را حاکم فعلی سوریه نامید، تحریر‌الشام به سرکردگی محمد الجولانی (احمد الشرع) است. گروهی که بازوی عملیاتی القاعده در جنگ داخلی سوریه بوده اما حالا در پوسته و قامتی جدید تبدیل به گروه مسلط در سوریه شده است. در این راستاست که سناریوهای مختلفی در خصوص آینده سوریه مدنظر قرار دارد؛ اینکه بازی قدرت در این کشور در میان بازیگران مختلف داخلی و بین‌المللی چگونه رقم می‌خورد؟ همچنین باید دید که آیا تحریر‌الشام در نهایت با کردهای شمال سوریه وارد یک جنگ داخلی دیگر می‌شوند یا اینکه توافقاتی میان آنها شکل خواهد گرفت. علاوه‌براین در شرایطی که در ظاهر ترکیه اکنون نقش مهمی در معادلات کنونی سوریه بازی می‌کند، مشخص نیست که نحوه کنش بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در آینده سیاسی سوریه به کدام سمت و سو می‌رود؟
ظهور و بروز دوباره ترامپ
در حالی که سال 2024 سال انتخابات در سراسر دنیا بود، مهم‌ترین انتخابات سال با پیروزی ترامپ به پایان رسید. درواقع این انتخابات، یکی از عجیب‌ترین و در عین حال بی‌سابقه‌ترین انتخابات از منظر تحولاتی بود که در فرآیند آن رقم خورد. در ابتدای کار ترامپ توانست از یک بازنده بزرگ در چهار سال گذشته و در حالی که پرونده‌های متعدد قضایی علیه او تشکیل شده بود به یک پیروزی قاطع دست پیدا کند. از سوی دیگر در اتفاقی بی‌سابقه در تاریخ سیاسی آمریکا، جو بایدن به‌عنوان رییس‌جمهوری مستقر در کاخ سفید به واسطه ضعف‌ها و همچنین عملکردش مجبور به انصراف از ادامه رقابت‌ها شد و معاون کاملا هریسش نیز نتوانست چنین بحرانی را برای حزب دموکرات مدیریت کرده و در نهایت بازنده انتخابات شد. علاوه‌براین ترامپ در حالی از یک‌قدمی مرگ به واسطه ترور نافرجامش بازگشت که حالا در کاخ سفید و دور دوم ریاست‌جمهوری‌اش، قرار است مناسباتی تازه در عرصه بین‌المللی رقم بزند.
به گفته کارشناسان، سیاست اعمال تعرفه‌های تجاری که وی وعده اجرایی شدن آن را در قبال چین و حتی متحدان آمریکا داده به یک جنگ تجاری جدید دامن خواهد زد. امری که فرآیندها و تحولات ژئواکونومیکی جهان را در سال 2025 به‌شدت تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. از سوی دیگر بازگشت دوباره ترامپ به کاخ سفید برای کشورمان نیز بسیار معنادار خواهد بود چراکه پیش‌بینی می‌شود او دوباره سیاست فشار حداکثری علیه ایران را کلید زده و این‌بار سطحی متفاوت از تنش میان تهران و واشنگتن را در دستور کار داشته باشد.
همچنین حضور دوباره ترامپ برای اروپا نیز خبر خوبی نخواهد بود زیرا وی علاوه‌بر سیاست‌های حمایت‌گرایانه در راستای شعار اول آمریکا، به طور قطع همان‌طور که وعده داده کشورهای عضو ناتو را در جنگ اوکراین تحت فشار قرار خواهد داد.
تداوم گره کور جنگ اوکراین
جنگ اوکراین نیز در حالی به سومین سالگرد خود نزدیک می‌شود که در سال 2024 این جنگ در سطحی متفاوت و در عین حال مهم جریان داشت. از یک‌سو شاهد بودیم که برای نخستین‌بار در طول جنگ، نیروهای اوکراینی توانستند با ورود به خاک روسیه، بخش‌های قابل‌ملاحظه‌ای از استان کورسک را اشغال کنند. از سوی دیگر در حالی که اختلافات در خصوص ادامه کمک‌ها به اوکراین میان کشورهای عضو اتحادیه اروپا و ایالات‌متحده ادامه داشت، در اقدامی مهم و بی‌سابقه آمریکا و برخی دیگر از کشورها همچون بریتانیا برای اولین بار مجوز استفاده از سلاح‌هایشان را برای حمله به خاک روسیه از سوی اوکراین صادر کردند؛ موضوعی که تحولات جنگ را وارد فاز جدیدی از منازعات کرد.
در این میان همان‌طور که گفته شد و در حالی که اروپایی‌ها بسیار تحت فشار امنیتی و ژئوپلیتیکی قرار داشته و معتقدند که پیروزی پوتین در اوکراین به منزله شکست همه آنها خواهد بود، حضور دوباره ترامپ در کاخ سفید در سال جدید برای این جنگ اهمیتی سرنوشت‌ساز خواهد داشت. ترامپ از قبل مدعی شده که در صورت پیروزی در انتخابات به جنگ پایان می‌دهد. از سوی دیگر روسیه نیز پالس‌هایی به منظور مذاکره صادر کرده و در مقابل اوکراینی‌ها نگران از ادامه کمک‌های ایالات‌متحده بر سر دوراهی یک جنگ فرسایشی قرار گرفته‌اند. به همین دلیل باید منتظر ماند و دید تحولات جنگ اوکراین که تاثیری قابل‌توجه بر مناسبات بین‌المللی دارد در سال جدید میلادی چگونه رقم می‌خورد؟
افول اقتصادی اژدها
‌سال 2024 همانند دو سال قبل از آن برای چینی‌ها از لحاظ اقتصادی خوب رقم نخورد. در حالی که پیش‌بینی و هدف‌گذاری رشد اقتصادی برای این کشور 5‌درصد بود، چینی‌ها در ادامه سال گذشته همچنان با چالش کاهش رشد اقتصادی، روند نزولی تورم و همچنین تداوم بحران در بخش املاک و مستغلات روبه‌رو بودند. در این میان هر چند دولت چین سیاست‌های مختلفی برای عبور از ابر چالش اقتصادی به اجرا درآورد اما در نهایت سال 2024 برای آنها با انباشت بحران برای سال آینده خاتمه یافت. در همین رابطه یکی از مسائل مهم اقتصادی در چین، بحث بحران کنونی در بخش املاک است. این موضوع از آنجا حائز اهمیت است که املاک و مستغلات در طول دهه گذشته موتور رشد اقتصادی چین بوده و حالا با رکودی که گریبان‌گیر این صنعت شده، دومین اقتصاد بزرگ جهان درگیر ابر چالش مهم و بی‌سابقه شده است.
از سوی دیگر روی کار آمدن ترامپ و وعده او برای اعمال تعرفه‌های 60‌درصدی بر روی کالاهای وارداتی از چین نیز خبر خوشایندی برای مقامات حزب کمونیست چین نیست چرا که آنها در سایه تقابل امنیتی با ایالات متحده در دریای چین جنوبی و تایوان، حالا قرار است در سال آینده درگیر نوع جدیدی از جنگ تجاری با آمریکای ترامپ شوند. به همین دلیل نحوه مواجهه ترامپ با شی ‌جین‌پینگ در سال 2025 یکی از مهم‌ترین و تعیین‌کننده‌ترین اتفاقات و تحولات در سال جدید خواهد بود؛ اتفاقی که علاوه بر عرصه‌های ژئوپلیتیکی، سیاسی و دیپلماتیک به طور قطع بر مناسبات اقتصادی جهان در سطحی کلان تاثیری غیرقابل کتمان خواهد داشت.
آلمان و فرانسه از بحران اقتصادی تا شکست سیاسی
سال 2024 برای هر سه قدرت اروپایی یعنی، بریتانیا، فرانسه و آلمان سال بدی بود. در بریتانیا انتخابات پارلمانی زودهنگام منجر به سقوط دولت ریشی سوناک و سلطه 14ساله حزب محافظه‌کار در این کشور شد. همزمان در حالی که بریتانیا با مشکل اقتصادی دست‌وپنجه نرم می‌کرد، سال گذشته نیز برای آلمانی‌ها به عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد اروپا با رکود توامان بود. در واقع آلمانی‌ها نتوانستند در سال گذشته نیز از چالش رکود، کاهش صادرات و کندی رشد اقتصادی رها شوند و این مساله زمانی اهمیت بیشتری یافت که در نهایت با رای عدم اعتماد پارلمان، کابینه اولاف شولتس صدراعظم سوسیال دموکرات این کشور سقوط کرده و سرنوشت سیاسی آلمان به انتخابات پارلمانی چند روز دیگر گره خورد.
از سوی دیگر در فرانسه نیز در حالی مشکلات اقتصادی همچنان برای مکرون وجود داشت که نتایج انتخابات پارلمانی و موفقیت چشمگیر جریان راست این کشور تبدیل به بحرانی سیاسی برای این کشور شد. در همین راستا در دور دوم انتخابات و در حالی که برخی تحلیلگران شائبه تقلب را مطرح کردند جریان چپ فرانسه توانست به پیروزی قابل‌ملاحظه‌ای دست‌یابد. امری که منجر به تقابل سیاسی برای انتخاب نخست وزیر شده و در نهایت شاهد بودیم پس از کشمکش‌های فراوان در چهاردهم آذرماه رای عدم اعتماد پارلمان به میشل بارنیه، نخست وزیر این کشور منجر به سقوط دولت پس از 60 سال شد. در چنین شرایطی، وضعیت اقتصادی و سیاسی آلمان و فرانسه در سال آینده تعیین شده و تحولات آن در هنگامه حضور ترامپ در کاخ سفید، بسیار بر مناسبات نظم بین‌المللی تاثیرگذار خواهد بود.
دورنمای یک سال پرابهام
در همین رابطه و با نگاهی به تحولات سال 2024، می‌توان گفت سال جدید میلادی در حالی آغاز شده که بسیاری از تحولات به‌جا مانده از سال گذشته به این سال منتقل می‌شوند. در نتیجه ما سالی بسیار مهم و تعیین‌کننده در پیش خواهیم داشت.
درواقع در سال 2025 بسیاری از تنش‌های ژئوپلیتیکی و رقابت‌های استراتژیک تداوم داشته و خروجی آن در جنگ‌های تجاری و تداوم تنش‌های منطقه‌ای قابل مشاهده خواهد بود. از سوی دیگر در حالی که همچنان موضوع تورم، بدهی و کاهش رشد اقتصادی ازجمله مهم‌ترین مسائل اقتصادی جهان در سال پیش رو است، به نظر می‌رسد که در این سال نوع جدیدی از مناسبات در نظم بین‌المللی را نیز شاهد باشیم چرا که با وجود اختلافات و تنش‌های سیاسی در سطح جهان، دولت‌ها به سمت سیاست‌های حمایت‌گرایانه بیشتری متمایل شده و همین امر باعث می‌شود که فرآیندهای چندجانبه تضعیف و تغییر جهت دهند امری که اگر در کوتاه‌مدت برای آن نسخه‌ای مناسب پیدا نشود به طور قطع به سرعت از سطوح اقتصادی به تنش‌های سیاسی و ژئوپلیتیکی در سطح بین‌المللی دامن می‌زند.