سایه روشن سینمای ایران

گروه فرهنگ و هنر- سینمای ایران پس از پایان تعطیلات نوروز در حالی فعالیت رسمی خود را آغاز می‌کند که در یک سال گذشته روزهای پرچالشی را پشت‌سر گذاشته و حالا با تغییراتی که احتمالا هنوز تمام نشده، آماده ریل‌گذاری جدید می‌شود. با برگزاری انتخابات ناگهانی ریاست جمهوری در تابستان ۱۴۰۳، سینما همانند دیگر حوزه‌های فرهنگی و هنری تحت‌تاثیر تغییرات مدیریتی قرار گرفت و با وجود برنامه‌ریزی در برخی رویدادها، بعد از استقرار دولت چهاردهم و حضور مدیریت جدید در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان سینمایی، مسیری نسبتا متفاوت را آغاز کرد. برای بررسی آنچه در یک سال گذشته در سینما رخ داده و نیز نگاهی به آنچه در سال جدید پیش‌رو است، می‌توان چند محور یا عنوان را در نظر گرفت. این عناوین نه‌تنها شامل برجسته‌ترین اتفاق‌های سینمایی سال ۱۴۰۳ می‌شوند، بلکه تعیین وضعیت یا پیگیری اتفاق‌های رخ داده پیرامون آنها می‌تواند نتیجه تغییر مدیریت در سینما را به شکلی ملموس‌تر نشان دهد.
شفاف‌سازی
پیش از آنکه در تاریخ ۲۲ مهرماه رائد فریدزاده معاون بین‌الملل بنیاد سینمایی فارابی از میان گزینه‌های محتمل به عنوان رییس سازمان سینمایی منصوب شود، یکی از اولین درخواست‌های رسمی و غیررسمی سینماگران از وزیر ارشاد (سیدعباس صالحی)، شفاف‌سازی مالی زیرمجوعه‌های سازمان سینمایی بود که این درخواست فعلا فقط در بنیاد سینمایی فارابی انجام شده است. این در حالی است که سازمان سینمایی در مقطعی که حسین انتظامی رییس سازمان سینمایی بود (دولت دوازدهم) از پیشروان اجرای طرح شفاف‌سازی شناخته می‌شد و اگرچه این اقدام با حضور صالحی در وزارت ارشاد دوباره آغاز شده اما هنوز به روال سابق برنگشته و فقط جشنواره فیلم کودک و نوجوان اصفهان گزارشی از هزینه‌هایش تاکنون منتشر کرده و دیگر جشنواره‌های سینماییِ برگزار شده در سال گذشته و نیز عملکرد زیرمجموعه‌های سازمان سینمایی منتشر نشده است.
شوراهای پروانه ساخت و نمایش
یکی از اولین اقداماتی که ۲۰‌روز پس از معارفه رییس جدید سازمان سینمایی به سرعت انجام شد تا ریل‌گذاری تازه سینما آغاز شود، تغییر اعضای شورای پروانه ساخت بود. ۱۳ آبان اولین جلسه این شورا با معرفی حسین کرمی، هادی نائیجی، منوچهر شاهسواری، مازیار میری و حبیب ایل‌بیگی (معاون وقت ارزشیابی و نظارت) برپا شد. کمی بعد از اعلام اسامی این شورا، روح‌الله حسینی در سمت معاون ارزشیابی و نظارت سازمان سینمایی جایگزین ایل‌بیگی شد. البته اعضای شورای بازبینی یا همان پروانه نمایش خیلی دیرتر، یعنی دی‌ماه معرفی شدند که شامل نرگس آبیار، علی آشتیانی‌پور، کمال تبریزی، حسن خجسته، علی دهکردی، مجید زین‌العابدین، حجت‌الاسلام هادی صادقی، هادی نائیجی و سیدضیاء هاشمی می‌شوند. از آنجا که در دولت گذشته تاکید زیادی از سوی مدیران وقت مبنی بر تغییر ریل‌گذاری سینما مطرح شده بود ‌می‌توان اساسی‌ترین کار این شوراها را تغییر این مسیر دانست که به زعم بسیاری از سینماگران آسیب‌های زیادی به پیکره سینما از جنبه‌های متعدد وارد کرده است. با وجود اینکه رقم فروش سالانه سینما در سال‌های اخیر به مدد اکران کمدی‌ها قابل توجه بوده اما نمی‌توان آن را به حساب موفقیت و رونق کلی سینما گذاشت. به‌ویژه آنکه در سه سال گذشته و بعد از اتفاق‌های اجتماعی و سیاسی رخ داده در سال ۱۴۰۱، نه فقط محدودیت ژانر در سینما به وجود آمد بلکه یک سینمای غیررسمی و به اصطلاح زیرزمینی هم در سینمای ایران شکل گرفت که بیشترین حضور را در جشنواره‌های خارجی داشته و شمایلی را از سینمای ایران به دنیا نشان داد که اتفاقا به دلیل کیفیت بعضا پایین بیشتر این فیلم‌ها با موجی از انتقاد و نگرانی سینماگران بابت حذف سینمای ایران از رویدادها و بازارهای جهانی همراه شد. حالا با تغییر اعضای این شوراها که شاید بخشی از نتیجه تصمیم‌گیری‌هایشان در جشنواره فجر عیان شده باشد، باید دید که مجوزهای صادر شده، کفه ترازو را برای ساخت و نمایش چه نوع فیلم‌هایی و با چه میزان کیفیت و ممیزی سنگین می‌کند. در این زمینه باید صحبت‌های رائد فریدزاده را یادآوری کرد که در جلسه معارفه اعضای شورای بازبینی گفته بود: «ملاک نهایی و غایی ارزیابی فیلم‌ها در شورا بر سه اصل «شرع، قانون و اخلاق» استوار است و آنچه برای ما مهم است، رعایت همین سه اصل بنیادین است. عزیزان حاضر در شورای بازبینی فیلم‌ها نیز مبتنی بر این اصول، آثار را ارزیابی خواهند کرد و نه بیشتر چرا که خارج از این سه اصل، بحث حق‌الناس پیش می‌آید و هزینه هنگفتی که برای آثار شده است.» بخشی از رعایت این اصول در صدور پروانه نمایش فیلم‌های جشنواره فجر دیده شد، هرچند در نهایت «قاتل و وحشی» حتی برای یک تک‌ سئانس امکان نمایش در جشنواره فجر را پیدا نکرد و در همین راستا نرگس آبیار یک روز پس از پایان جشنواره، با این توضیح که: «به این نتیجه رسیدم که موانع موجود بر سر راه نمایش و تولید آثار سینمایی همچنان پابرجاست و اراده‌ای جدی برای تغییر و حمایت از سینماگران مستقل و خلاق دیده نمی‌شود» از عضویت در شورای پروانه نمایش استعفا کرد و تاکنون هم جایگزینی برای او به صورت رسمی منتشر نشده است.
تغییرات مدیریتی در زیرمجموعه‌های سازمان سینمایی
با تغییر رییس سازمان سینمایی قابل پیش‌بینی بود که مدیران سازمان‌های تابعه همچون بنیاد سینمایی فارابی، انجمن سینمای جوانان ایران، مرکز گسترش سینمای مستند انیمیشن و تجربی و … تغییر خواهند کرد اما جابه‌جایی در این مجموعه‌ها آنطور که تصور می‌شد با سرعت پیش نرفت و مدیریت جدید سینما بنا را بر این گذاشت که با برگزاری جشنواره‌های فیلم کودک و نوجوان، فیلم کوتاه تهران و سینما حقیقت هر تغییری به زمانی دیگر موکول شود. در این بین بنیاد سینمایی فارابی شرایطی متفاوت‌تر داشت چرا که پس از پایان برگزاری جشنواره فیلم‌های کودک و نوجوان اصفهان، ماموریت مجید زین‌العابدین در این بنیاد به پایان رسید و او باید به سازمان صداوسیما برمی‌گشت. با رفتن او مهدی سجادی (خزانه‌دار بنیاد) سرپرستی مجموعه را برعهده گرفت. در حال حاضر با وجود گمانه‌زنی‌های متعدد، هنوز به صورت رسمی مدیرعاملی معرفی نشده، این در حالی است که بحث‌هایی پیرامون تغییر جایگاه و کارکرد این بنیاد قدیمی سینمایی شنیده می‌شود و هرچه باشد احتمالا در روزهای آینده تکلیف آن مشخص خواهد شد.
سند ملی و شورای عالی سینما
مردادماه سال قبل و در آخرین روزهای حضور مدیران دولت سیزدهم، خبر تصویب سند ملی سینما اعلام شد؛ سندی که مورد تایید جامعه اصناف سینمای ایران نبود و خانه سینما نسبت به تصویب آن واکنش نشان داد و بار دیگر مخالفت خود را با آن اعلام کرد. در ماه‌های اخیر خبری از بررسی این سند نبوده و مشخص نیست آیا در دستور کار قرار دارد یا خیر. در کنار این مساله، شورای سینما در دولت جدید بار دیگر اعلام موجودیت کرده و ششم بهمن‌ماه ۱۴۰۳ منوچهر شاهسواری، محمدمهدی عسگرپور، علی دهکردی، مرضیه برومند، نرگس آبیار، مسعود نقاش‌زاده و سید رضا میرکریم به عنوان اعضای حقیقی و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزیر علوم تحقیقات و فناوری، وزیر امور اقتصادی و دارایی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، رییس سازمان صداوسیما، رییس سازمان تبلیغات اسلامی، مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور، سرپرست دانشگاه هنر و رائد فریدزاده رییس سازمان سینمایی به عنوان اعضای حقوقی شورای سینمای ایران معرفی شدند. این شورا که سابقه تشکیل آن به بیش از یک دهه قبل برمی‌گردد تاکنون نتیجه تاثیرگذار و چشمگیری بر سینمای ایران نداشته و باید دید آیا در این دوره از قامت یک شورای زینتی خارج می‌شود یا خیر.
خانه سینما و غیبت ۵‌ساله جشن بزرگ سینمای ایران
در مهرماه سال گذشته اعضای هیات‌مدیره خانه سینما با برپایی انتخابات معرفی شدند و محمدمهدی عسگرپور، علی لقمانی، محسن امیریوسفی، علیرضا حسینی، فریبا کوثری، آیدین ظریف و حبیب‌الله اسماعیلی به هیات‌رییسه جدید راه یافتند. البته مدیرعامل خانه سینما همچنان علی دهکردی است که با حضور آرام او، خانه سینما هم روزهای کم سروصدا و کم حاشیه‌ای را پشت‌سر گذاشته است اما برگزار نشدن جشن خانه سینما، بیش از هر چیزی به چشم می‌آید و کم نیستند سینماگرانی که معتقدند فارغ از بازتاب عنوان «جشن» در شرایط خاص اجتماعی و اقتصادی مردم، بهتر است بیست‌ودومین دوره این رویداد صنفی پس از پنج سال برگزار شود. در سال ۱۴۰۳ این جشن به یک برنامه گرامیداشت یک هفته‌ای در مکان‌های مختلفی همچون خانه هنرمندان ایران و موزه بتهوون تبدیل شد اما در کنار تمام نکته‌های یادآوری شده که حتما موارد دیگری را هم می‌توان به آنها اضافه کرد، یکی از اتفاق‌های دردناک سال گذشته قاچاق تعدادی فیلم سینمایی بود که سازندگان‌شان موفق به گرفتن پروانه نمایش از سازمان سینمایی نشده بودند. یکی از معروف‌ترین آنها، «کاناپه» کیانوش عیاری بود و لو رفتن نسخه باکیفیت این فیلم در اینترنت، سال ۱۴۰۳ را پس از چند دوره بیماری و بستری شدن در بیمارستان و به سرانجام نرسیدن پخش سریال «۸۷متر» از تلویزیون به سالی تلخ برای عیاری بدل کرد.