سایه روشن صنعت تراکتورسازی

«جهان‌صنعت»- آمارهای متناقضی از تعداد تولید تراکتور، تعداد ناوگان فرسوده، تعداد مورد نیاز برای نوسازی ناوگان فرسوده، تعداد مورد نیاز برای انجام کشت و زرع مدرن و مکانیزه و همچنین تعداد تقاضای واقعی و تعداد «تقاضای کاذب با هدف سفته‌بازی» در کشور وجود دارد. در این میان، خبرهای متناقضی نیز از صنعت تراکتورسازی گاهی در رسانه‌ها منتشر می‌شود. در برخی خبرها سخن از صادرات تراکتور به 25‌کشور و فعالیت 3تا 4خط تولید تراکتور ایرانی در کشورهایی همچون ونزوئلا، تاجیکستان و… است که از رونق این صنعت حکایت می‌کند و در برخی خبرها نیز صحبت از تعطیلی واحدهای تولیدکننده تراکتور است که از سرایت سختی تورم و نوسان‌های ارز به این صنعت روایت می‌کند. در میان این آشفتگی اما به نظر می‌رسد نظمی وجود دارد که به سود واحدهای تولیدی بزرگ و صادرکننده تراکتور سامان یافته است و همزمان واحدهای کوچک‌تر به‌علت ناتوانی در تامین مالی ریالی و ارزی و همچنین عدم ورود به بازارهای جهانی همپای ناتوانی مالی کشاورزان، آنها هم از نظر مالی ناتوان و در نتیجه حذف شده‌اند یا در حال حذف‌شدن هستند.
آنگونه‌که رییس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان ماشین‌ها و ادوات کشاورزی ایران گفته، تا سال۱۴۰۱، ۴۳‌واحد تولیدکننده و تامین‌کننده تراکتور و کمباین در کشور فعال بودند اما امروز تنها دو واحد فعال هستند و بقیه تعطیل شده‌اند.
حسین صالحی در گفت‌وگو با ایلنا در پاسخ به پرسشی درباره دلیل افزایش دوباره قیمت تراکتور در سال جاری توضیح داد: یک‌بار در اوایل سال قیمت تراکتور به‌دلیل افزایش هر ساله هزینه‌های تولید افزایش پیدا کرد اما آنچه سبب افزایش دوباره قیمت تراکتور در ادامه سال شد، تغییر قیمت ارزی بود که به واردات مواد اولیه تولید این ماشین اختصاص پیدا کرد، اکنون تولیدکنندگان ملزم هستند، ارز خود را از محل بازار تبادلی که قیمت آن بیشتر از ارز نیمایی است، تامین کنند.
وی ادامه داد: این شرایط کشور را در تامین ماشین‌های کشاورزی به واردات وابسته می‌کند، در‌حالی‌که اکنون نیز ۶۵‌درصد ناوگان ماشین‌آلات کشاورزی ایران فرسوده هستند و هنوز تراکتورهایی که بیش از 5‌دهه پیش به کشور وارد شده‌اند، در مزارع مورد استفاده قرار می‌گیرند. در حالی که این دستگاه‌ها مستهلک هستند و مصرف سوخت آنها بالاست.
رییس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان ماشین‌ها و ادوات کشاورزی تصریح کرد: تولید این روزها به هیچ‌وجه در شرایط خوبی قرار ندارد، یکی از اصلی‌ترین مشکلات، نبود انرژی موردنیاز تولید است و همچنان قطعی برق دو روز در هفته برای واحدهای صنعتی برقرار است. به این مشکل عدم اعطای تسهیلات ریالی، مقررات خلق‌الساعه، سختگیری‌های بیش از حد به تولیدکننده و دستوری بودن قیمت‌ها را نیز اضافه کنید.
عطالله‌ هاشمی، رییس بنیاد ملی گندمکاران نیز درباره واکنش کشاورزان به افزایش قیمت تراکتور گفت: از آنجا که کیفیت مکانیزاسیون تاثیر چشمگیری در کاهش ضایعات کشاورزی و پایین‌آوردن هزینه‌های تولید دارد و نو بودن ناوگان راندمان تولید را ارتقا می‌دهد، کشاورزان در سال جاری به افزایش قیمت تراکتور معترض شدند اما نشست‌های مشترک با مسوولان امر و توضیحات سازندگان درباره هزینه‌های تولید ما را قانع کرد که سازندگان چاره‌ای جز افزایش قیمت نداشته‌اند و مجموعه‌ای از افزایش قیمت‌های مربوط به حقوق و دستمزد، حامل‌های انرژی، مواد اولیه، عوارض و مالیات و از این قبیل آنها را ناچار به افزایش قیمت کرده است. وی اظهار کرد: چندی پیش مدیرعامل بانک کشاورزی عنوان کردند که تسهیلات 5همتی برای خرید تراکتور در اختیار کشاورزان قرار دادند اما بانک کشاورزی این تسهیلات را با بهره ۱۸‌درصدی اعطا می‌کند و بازپرداخت وام با این میزان از سود برای کشاورزان ممکن نیست.
تعداد تولید تراکتور در کشور؟
به گزارش «جهان‌صنعت»‌، اگرچه از سال1400 به بعد، وزارت صمت از انتشار آمارها و از جمله آمار میزان تولید تراکتور در کشور امتناع کرده است اما بررسی اظهارات مسووولان دولتی و انجام برخی محاسبات نشان می‌دهد که در سال‌های1401، 1402 و 1403 به‌ترتیب حدود 30‌هزار دستگاه، 32‌هزار دستگاه و 35‌هزار دستگاه تراکتور در کشور تولید شده است. بررسی روند تولید تراکتور نشان می‌دهد که قبل از سال1357 و اوایل دهه60 سالانه کمتر از 10‌هزار دستگاه تراکتور تولید می‌شده است، این رقم اما در میانه دهه70 یعنی از سال1373 تا 1379 سالانه به کمتر از پنج‌هزار دستگاه سقوط کرده است که احتمالا علت اصلی آن، نوسان نرخ ارز و سختی تامین هزینه دلاری خرید برخی قطعات از خارج از کشور بوده است. از سال1379 به بعد اما تولید تراکتور در کشور وارد یک روند صعودی منظم می‌شود به طوری که در سال1386 بیش از 27‌هزار دستگاه تراکتور در کشور تولید می‌شود که احتمالا به علت افزایش درآمدهای نفتی و تامین هزینه‌های ارزی خرید برخی قطعات از خارج کشور بوده است. دو سال بعد اما یعنی در سال‌1388 این رقم به حدود 11‌هزار دستگاه افت می‌کند اما تا سال1392 بار دیگر در یک روند صعودی قرار می‌گیرد و در سال1391 به حدود 24‌هزار دستگاه افزایش می‌یابد. تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا اما مانع از فروش نفت ایران و کسب درآمدهای دلاری ایران می‌شود و از همین رو، این مساله در تولید تراکتور نیز بازتاب می‌یابد به گونه‌ای که در سال‌های میانی دهه90 تولید سالانه تراکتور زیر 15‌هزار دستگاه متوقف می‌ماند. در این سال‌ها، از آنجا که صادرات تراکتور با قوت بیشتری پیگیری می‌شود و همچنین خطوط راه‌اندازی‌شده در برخی کشورها مانند ونزوئلا و تاجیکستان وارد مدار تولید می‌شوند، در نتیجه برخی کارخانجات شکل‌دهنده به این شرایط، صاحب درآمدهای دلاری شده و از همین محل می‌توانند به تولید خود با قوت ادامه دهند؛ به‌گونه‌ای‌که هم‌اینک یکی از این کارخانه‌ها سالانه بیش از 20‌هزار دستگاه تراکتور تولید می‌کند. از همین رو، شاهدیم که در عین تضعیف برخی کارخانه‌های کوچک‌تر یا کارخانجاتی که به هر علتی نتوانسته‌‌اند به بازار جهانی مرتبط شوند یا کمتر مرتبط شده‌اند، در حال تعطیلی هستند.
سرایت فرسودگی به تراکتورها
به گزارش «جهان‌صنعت»‌، فرسودگی ناوگان تاکسی و اتوبوس شهری، باری و مسافری، جاده‌ای، ریلی و هوایی کشور در هر دو عرصه حمل‌و‌نقل بار و مسافر، برکسی پوشیده نیست. عامل اصلی این فرسودگی‌ها نیز کاهش ارزش پول ملی و در نتیجه گران شدن و دور از دسترس شدن ناوگان نو از دست مالکان شخصی و حتی دولت شده است. حالا خرید چند100دستگاه اتوبوس شهری بارها و بارها از سوی شهرداری تبلیغ می‌شود و ارزش مادی آن بارها و بارها در خبرها تکرار می‌شود تا نشان داده شود شهرداری برای آنچه آسایش شهروندان خوانده می‌شود، هزینه کرده است. در جاده‌ها اما مالکان شخصی قادر به تامین هزینه خرید اتوبوس یا کامیون نو نیستند و دولت هم نمی‌تواند در این زمینه اقدامی کند. ناوگان هوایی نیز داستان خودش را دارد و همین بس که از حدود 300‌فروند هواپیمای موجود، حدود 100‌فروند آماده پرواز و فعال هستند. حالا زمین‌های کشاورزی و کشاورزان نیز با مشکل مشابهی مواجه‌اند، چه آنکه از حدود 620‌هزار تراکتور موجود در کشور دست‌کم حدود 50‌درصد آن بیش از 13‌سال سن دارد و سوخت بسیار زیادی را مصرف می‌کند. تامین هزینه این سوخت برای کشاورز با توجه به یارانه سوخت شاید به چشم نیاید اما در سطح ملی هزینه‌های هنگفتی را روی دست دولت گذاشته و می‌گذارد. از این رو، به‌گفته کارشناسان، باید طی یک برنامه پنج‌ساله این ماشین‌های فرسوده حذف و جایگزین شوند تا عوارض و تبعات سنگینی که از این موضوع به اقتصاد و محیط زیست تحمیل می‌شود جبران شود.
به‌گفته کارشناسان هر دستگاه تراکتور فرسوده سالانه ۱۱‌هزار و ۷۰۰‌لیتر سوخت مصرف می‌کند، این درحالی است که تراکتور نو با فرض یک‌هزار ساعت کار در سال، ۹‌هزار لیتر گازوئیل مصرف می‌کند که ۲۷۰۰‌لیتر کمتر از تراکتورهای فرسوده است.
تراکتور فرسوده ساعتی میانگین 5/3‌لیتر سوخت مصرف می‌کند که خسارت سنگینی به اقتصاد کشور تحمیل کرده است. این خسارت برای کشاورز جزئی است و به‌راحتی می‌تواند از کنار آن بگذرد. در چنین شرایطی است که برخی کارشناسان و مسوولان دولتی از نیاز سالانه به ۶۰‌هزار تراکتور برای خروج از ناوگان کشاورزی کشور سخن می‌گویند. براساس مطالعات انجام‌شده در هر ۱۰‌هکتار زمین یک دستگاه تراکتور نیاز است. از همین رو است که طبق نظر گروهی دیگر از مسوولان دولتی نه تنها کشور دچار کمبود تراکتور نیست بلکه نسبت‌به زمین‌های سطح زیر کشت، این تعداد بیش از نیاز ما است.
گروه مقابل اما استدلال می‌کنند: میانگین کارکرد سالانه یک تراکتور حدود ۸۰۰ تا ۱۲۰۰ساعت برآورد می‌شود و به طور قطع ساعت کارکرد تمام ۶۲۰‌هزار تراکتور موجود کشور این عدد نیست. دلیل این موضوع هم عوامل اجتماعی و فرسودگی این ماشین‌آلات است. در نتیجه با توجه به سن تراکتورها و سال ساخت آنها ۸۰۰ تا ۱۲۰۰ ساعت کار از آنها دور از انتظار است. اگر سن یا سال ساخت تراکتورهای موجود کشور را زیر ۱۰‌سال در نظر بگیریم، انتظار ۱۰۰۰‌ساعت کار در سال از آن می‌رود. هنگامی که عمر حدود ۵۵‌درصد تراکتورها بالای ۱۳‌سال است و بخش عمده‌ای هم بالای ۲۰‌سال ساخت، دیگر توان ۱۰۰۰‌ساعت کار را نمی‌توان از آنها داشت.
صادرات تراکتور در عین نیاز
در چنین شرایطی است که برخی کارشناسان با اشاره به تغییر روش‌های زندگی و کشت در روستاهای کشور در چند سال اخیر می‌گویند، تا حدود ۱۵سال پیش در روستا بخش عمده‌ای از کارهای کشاورزی توسط چهارپایان انجام می‌شد اما در حال حاضر در روستا، بخش عمده‌ای از کارهای یک روستایی به وسیله تراکتور انجام می‌شود و او زندگی در روستا را بدون داشتن تراکتور شخصی تقریبا یک زندگی بسیار دشوار می‌داند. از این رو، عطش بازار تراکتور مربوط به امروز و دیروز نیست بلکه تقاضای انباشته‌ای است که خودش را امروز نشان داده است. از این رو، با توجه به اینکه به‌طور میانگین حدود 20 تا 30‌هزار دستگاه تراکتور در کشور تولید می‌شود و با وجود ضعف عرضه در داخل نباید تراکتور صادر شود.
به‌گفته گروهی از کارشناسان، در تعدادی از مدل‌های تراکتور تولیدی داخل کشور حدود ۳۰۰ تا ۳۵۰‌میلیون تومان بین کارخانه و قیمت بازار تفاوت قیمت وجود دارد و همین مساله برای خرید تراکتور تقاضای کاذب ایجاد کرده است و تنها راه برون‌رفت از این جریان، واقعی‌شدن قیمت تراکتور است. چه آنکه با واقعی شدن قیمت تراکتور، سودی برای دلالان ایجاد نخواهد شد و آنها از صف خرید خارج می‌شوند.
در همین حال، رییس هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان ماشین‌آلات کشاورزی با بیان اینکه حلقه مفقودی مشکل صنعت تراکتورسازی تیراژ تولید و تسهیلات نیست، گفته: بنابر آخرین آمار وزارت جهاد سالانه ۱۱‌هزار دستگاه تراکتور نیاز داریم که اکنون به‌دلیل کاهش سطح زیرکشت ناشی از مسائل آب، نیازمان کمتر از این رقم است.