سایه سیاستگذاری‌ غلط بر معادن ایران

گروه معدن- در شرایطی که ایران در حوزه معدن از منابع غنی بهره‌مند است، اما در منطقه نتوانسته به عنوان بازیگر کلیدی ایفای نقش کند. به این ترتیب در سال‌های اخیر کشورهای اطراف از جمله عربستان برنامه‌های توسعه‌ای گسترده‌ای را برای توسعه بخش معدن و فولاد خود پیش گرفته‌اند و جالب اینکه با وجودی که با ظرفیت‌هایی کمتر از ایران پیش می‌روند، اما می‌توانند در دنیا عرض‌اندام کنند. نکته‌ای که وجود دارد اینکه عربستان از مسیر جذب سرمایه‌های خارجی و حضور شرکت‌های بزرگ دنیا بهره می‌برد. موضوعی که در ایران مغفول مانده و به دلیل تحریم‌ها چندان خوشایند نبوده است.
به نظر می‌رسد عدم ارتباط با اقتصاد و صنایع و معادن جهانی مهم‌ترین آسیب برای شرکت‌های کوچک و بزرگ ایران در بخش معدن طی سال‌های اخیر بوده است. در حالی که این شرکت‌ها می‌توانند با شرکت‌های مهم و بزرگ دنیا پروژه و برنامه مشترک تعریف کنند. یکی از نمودهای این ضعف را می‌توان در رویدادهای مهم معدنی جست‌وجو کرد که در کشورهای اطراف برگزار می‌شود، اما ایران غایب بزرگ در آنهاست. به عنوان مثال در هفته‌های گذشته رویداد بزرگی در قالب یک کنفرانس معدنی در عربستان برگزار شد که ایران در این رویداد حضور نداشت و متاسفانه در جایی که بزرگ‌ترین شرکت‌های معدنی دنیا حضور داشتند برخی از شرکت‌ها حتی از آن اطلاع نداشتند و آنهایی هم که می‌دانستند موضوع را جدی نگرفتند. در ضمن دستگاه‌های متولی هم برنامه‌ای برای حضور و شرکت در این رویداد نداشتند. در حالی که این رویداد مهم می‌توانست فرصتی برای رایزنی با کشورهای مختلف برای همکاری جدید معدنی باشد.
ظرفیت‌های عظیم معدن در ایران به دلیل سیاستگذاری‌های غلط و ناموزون سیاستگذاران طی یک دهه اخیر در شرایطی ضربه مهلکی را به بخش معدن و صنایع معدنی وارد کرده که عملا تحریم‌ها نیز قدرت جذب سرمایه و تکنولوژی‌های روز دنیا را سلب کرده است، اما در همین خواب خرگوشی ایران، عربستان از برنامه‌های خود برای تبدیل شدن به رهبر معدنی منطقه و کاهش اتکای اقتصادی خود به نفت تا سال ۲۰۳۰ میلادی رونمایی کرده است.
در دهه ۹۰ به خصوص بعد از تحریم‌های خارجی یک‌جانبه در دوره اول و دوم طی این دهه، شرایط برای حضور بین‌المللی اقتصاد ایران با محدودیت مواجه شد و عملا تحریم‌ها، مجراهای مالی و سرمایه‌گذاری را در اقتصاد ایران نشانه گرفتند که این محدودیت‌های خارجی با برخی سیاست‌های غلط داخلی در حوزه صنعت و معدن همراه شد، به طوری که حتی بسیاری از کارشناسان برای این سیاست‌ها از واژه خود‌تحریمی در عرصه داخلی استفاده می‌کردند. سیاست‌های تحدیدکننده‌ای که غالبا از سال ۹۷ شروع شد و تا همین الان هم به شکل‌های مختلف ادامه دارد. سیاست‌های مربوط به وضع عوارض صادراتی، پیمان‌سپاری ارزی، سیاست قیمت‌گذاری و نرخ تثبیتی ارز، حقوق دولتی و حق انتفاع معادن و… تنها برخی از این نوع سیاست‌ها طی چند سال اخیر بوده است.
راه خروج از بحران
حضور در رویدادهای مهم بین‌المللی و همین طور میزبانی از شرکت‌های معتبر خارجی در قالب همایش‌ها و سمینارهای بزرگ در ابعاد وسیع می‌تواند راهی برای خروج بخش معدن و صنایع معدنی ایران از رکود عمیق فعلی باشد. به اعتقاد کارشناسان راهکار این امر مهم، در وهله اول رفع تحریم‌های خارجی و رفع قوانین و مقررات زائد و مزاحم در عرصه داخلی است. بخش معدن ایران، به عنوان یکی از بخش‌های پیشران اقتصاد به دلیل فشارها و محدودیت‌های داخلی و خارجی نتوانسته به سمت جذب سرمایه حرکت کند و با شرکت‌های مهم و بزرگ دنیا پروژه و برنامه مشترک تعریف کند. به نحوی که یکی از نمودهای این اتفاق را می‌توان در رویدادهای مهم معدنی جست‌وجو کرد که در کشورهای اطراف برگزار می‌شود، اما ایران هیچ حضور موثری در آنها ندارد. به عنوان نمونه در هفته‌های گذشته رویداد بزرگ در قالب یک کنفرانس معدنی در عربستان برگزار شد که ایران در این رویداد غایب بزرگ بود. در این کنفرانس که بزرگ‌ترین شرکت‌های معدنی دنیا در آن حضور داشتند، عربستان به عنوان میزبان از برنامه‌های خود برای تبدیل شدن به رهبر معدنی منطقه و کاهش اتکای اقتصادی خود به نفت تا سال ۲۰۳۰ رونمایی کرد. طبیعتا این رویداد مهم می‌توانست فرصتی برای رایزنی با کشورهای مختلف برای همکاری جدید معدنی باشد، اما به نظر می‌رسد که از قبل، بسیاری از شرکت‌های ایرانی حتی از برگزاری این همایش بین‌المللی اطلاع نداشتند و دستگاه‌های متولی هم، برنامه‌ای برای حضور و شرکت در این رویداد نداشتند.
فاصله از اقتصاد نفتی
در سال‌های گذشته، کشورهایی مثل عربستان به دلیل فاصله گرفتن از اقتصاد نفتی، برنامه‌های بلندمدتی را برای صنعتی‌سازی و سرمایه‌گذاری‌های وسیعی در بخش صنعت و معدن تدوین کرده‌اند و به نظر می‌رسد کشورهای منطقه در یک مسابقه و رقابت نزدیک برای رها شدن از اقتصاد نفتی، قرار گرفتند، چراکه دیگر برای کشورهایی نظیر عربستان، ایران و عراق به عنوان کشورهایی که اقتصادشان به طور سنتی نفت‌محور بوده، این منبع طبیعی نمی‌تواند یک مزیت نسبی در زنجیره‌های جهانی ارزش کالا و خدمات باشد. از این منظر، بخش معدن و صنایع معدنی یک فرصت طلایی برای کشورهایی از جمله ایران است تا بتواند خلاء نفت را برای اقتصاد پر کند. این در حالی است که مشابه معادن و ذخایر معدنی که در ایران وجود دارد، به هیچ‌وجه در کشوری مثل عربستان یا عمان وجود ندارد.
بی‌توجهی ایران
البته حضور نیافتن در رویدادهای جهانی تنها بخشی از ماجراست. سویه دیگر این اتفاق را می‌توان در عدم میزبانی ایران از رویدادها و شرکت‌های خارجی مشاهده کرد. تقریبا بعد از شروع تحریم‌های ثانویه از سال ۹۷ به غیر از ‌برخی شرکت‌های چینی، هیچ شرکتی برای سرمایه‌گذاری در بخش معادن وارد ایران نشده و هیچ رویداد مهمی هم در این حوزه به میزبانی ایران برگزار نشده است. این در حالی است که یکی از بسترهایی که می‌تواند ظرفیت‌های اقتصادی از جمله ظرفیت‌های معدنی کشورها را به دنیا معرفی کند، برگزاری همایش و گردهمایی‌های تخصصی بین‌المللی است. اتفاقی که دست‌کم در این یک دهه گذشته رخ نداده است.
این اتفاق ضمن آنکه ایران را از چرخه‌های ارزش در سطح دنیا دور کرده باعث شده شرکت‌های داخلی از دانش روز معدنکاری و اکتشافات نیز بی‌بهره بماند. بر همین اساس، به نظر می‌رسد عدم پیوند با اقتصاد و صنایع و معادن جهانی مهم‌ترین آسیب برای شرکت‌های کوچک و بزرگ ایران در بخش معدن طی سال‌های اخیر بوده باشد. اگر قرار است طبق برنامه‌های بالادست توسعه، رشد ۸ درصد برای اقتصاد کشور و همین طور رشد ۱۳ درصد برای بخش معدن محقق شود هیچ راه گریزی از همکاری‌ها و تعاملات خارجی با شرکت‌های معتبر وجود ندارد.