سایه سیاه ریسک

«جهان‌صنعت»- بازار سرمایه ایران در روز چهارشنبه، دوم آبان 1403، به صحنه‌ای تاریک و پرهیجان تبدیل شد، جایی که سرمایه‌گذاران در میانه میدان نبرد، زیر سایه سنگین ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک به تقلا افتادند. ترس از آینده مانند ابری سیاه بر فراز تالار شیشه‌ای بورس سایه افکند؛ نگرانی‌ها از درگیری احتمالی بین ایران و رژیم‌صهیونیستی، موجی از اضطراب و وحشت را در دل بازارها ایجاد کرد. هر خریداری به فروشنده‌ای هراس‌زده تبدیل شده بود و صف‌های فروش طولانی‌تر از همیشه، حکایت از سقوطی بی‌پایان داشت.
در این سناریوی تاریک، بازیگران اصلی بازار در میان شایعات و واقعیت‌های اقتصادی و سیاسی، به دنبال پناهگاهی برای سرمایه‌های خود بودند. صندوق‌های درآمد ثابت به مانند سنگرهایی امن در برابر رگبار ترس و نگرانی‌های بی‌پایان، مأمنی برای فرار از نوسانات سهمگین بازار شده بودند. همه در تلاش بودند تا از این معرکه جان سالم به در ببرند اما سایه سنگین ریسک‌های سیستماتیک، از رکود اقتصادی گرفته تا تورم و ریسک‌های غیرسیستماتیک همچون شایعات جنگ و تنش‌های منطقه‌ای، راه فراری باقی نگذاشته بود.
این روز همچون صحنه‌ای از یک درام بزرگ و پیچیده، جایی بود که هیچ‌کس در امان نبود و هر حرکتی می‌توانست سرنوشت مالی سرمایه‌گذاران را به کلی تغییر دهد. بازار سرمایه با تمام پیچیدگی‌هایش به صحنه نبردی تبدیل شده بود که در آن تنها کسانی پیروز می‌شدند که توانسته بودند از قبل سنگرهای محکمی برای سرمایه‌های خود پیدا کنند.
این روز در حالی به پایان رسید که شاخص کل بورس با کاهش قابل‌توجهی همراه بود و بسیاری از نمادهای بورسی در صف‌های فروش قرار گرفتند. تحلیل دقیق وضعیت این روز از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا نشان‌دهنده تمایلات سرمایه‌گذاران، واکنش بازار به شرایط اقتصادی و جریان ورود و خروج سرمایه‌هاست.
از ابتدای روز، بازار با فشار سنگین فروش مواجه بود و این وضعیت تا پایان روز ادامه یافت. شاخص کل بورس با افت 37/22874واحدی به 6/1970882واحد رسید که معادل 15/1‌درصد کاهش است. این افت نشان‌دهنده وضعیت نامساعد بسیاری از شرکت‌ها و فشار فروش بالا در بازار بود. سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی به طور همزمان به سمت فروش حرکت کردند که این حرکت منجر به افزایش فشار فروش در بسیاری از نمادها شد.
افت شاخص و وضعیت کلی بازار
شاخص کل بورس در این روز کاهش شدیدی داشت و آمارها نشان می‌دهند که افت 15/1‌درصدی شاخص عمدتا ناشی از فشار فروش در نمادهای بزرگ و شاخص‌ساز بود. این نمادها که بخش بزرگی از بازار را شامل می‌شوند، به دلیل نوسانات منفی در قیمت سهام خود، نقش زیادی در کاهش شاخص کل داشتند. کاهش قیمت‌ها در این نمادها به معنای کاهش ارزش کل بازار و افت شاخص است که به وضوح نشان‌دهنده افزایش تمایل سرمایه‌گذاران به فروش سهام در شرایط ناپایدار اقتصادی است.
ارزش کل معاملات بازار در این روز به 6/8521‌میلیارد تومان رسید. از این میزان، 7/2169‌میلیارد تومان مربوط به معاملات سهام، حق تقدم و صندوق‌های سهامی بود، همچنین صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلط با 2/1630‌میلیارد تومان و صندوق‌های درآمد ثابت با 352/6میلیارد تومان سهم زیادی از ارزش معاملات را به خود اختصاص دادند. نوسانات بالا و فشار فروش سنگین در بسیاری از نمادها باعث شد تا تعداد زیادی از سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی به خروج از بازار روی بیاورند. براساس داده‌های موجود، ورود پول حقیقی به بازار منفی 9/145میلیارد تومان و ورود پول حقوقی نیز منفی 6/522‌میلیارد تومان بود. این آمار نشان‌دهنده خروج گسترده سرمایه‌گذاران از بازار و افزایش تمایل به فروش سهام بود.
صندوق‌های درآمد ثابت نیز که به‌عنوان ابزارهای کم‌ریسک در شرایط ناپایدار بازار مطرح هستند، در این روز با افزایش توجه سرمایه‌گذاران مواجه شدند و ارزش معاملات آنها به 352/6‌میلیارد تومان رسید. این نکته مهم است که در دوره‌هایی که بازار با نوسانات منفی و فشار فروش روبه‌رو است، تمایل سرمایه‌گذاران به انتقال سرمایه به سمت صندوق‌های درآمد ثابت افزایش می‌یابد زیرا این صندوق‌ها به دلیل ماهیت کم‌ریسک خود، ابزار مناسبی برای حفظ سرمایه و جلوگیری از زیان‌های بیشتر هستند.
وضعیت ورود و خروج سرمایه حقیقی و حقوقی
یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها در تحلیل روز دوم آبان، ورود و خروج سرمایه حقیقی و حقوقی است. براساس آمارهای ارائه‌شده، در این روز سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی به‌طور همزمان اقدام به خروج سرمایه از بازار کردند. ورود پول حقیقی به میزان منفی 6/629‌میلیارد تومان و ورود پول حقوقی به میزان منفی 6/522‌میلیارد تومان ثبت شده است. این ارقام نشان‌دهنده خروج قابل‌توجه سرمایه از سوی هر دو گروه سرمایه‌گذار است.
این خروج گسترده سرمایه از سوی سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی نشان‌دهنده نگرانی آنها از شرایط اقتصادی و آینده بازار است. سرمایه‌گذاران حقیقی که عمدتا به دنبال سودآوری در کوتاه‌مدت هستند، با مشاهده کاهش قیمت سهام و نوسانات شدید، تصمیم به فروش گرفته‌اند. از سوی دیگر، حقوقی‌ها نیز که معمولا سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت‌تری دارند، با مشاهده فشار فروش و افزایش احتمال کاهش قیمت‌ها، تصمیم به خروج از بازار گرفته‌اند.
این خروج گسترده سرمایه بر روند کلی بازار تاثیر قابل‌توجهی گذاشته و فشار فروش را افزایش داده است. با توجه به این وضعیت، انتظار می‌رود که اگر تغییرات مثبت در سیاست‌های اقتصادی یا ثبات در بازار به وجود نیاید، این روند خروج سرمایه ادامه یابد و بازار همچنان با نوسانات منفی مواجه باشد.
تحلیل صف‌های خرید و فروش
در این روز، تعداد صف‌های فروش به طرز قابل‌توجهی از صف‌های خرید بیشتر بود. 548 صف فروش در بازار تشکیل شد که این عدد نشان‌دهنده شدت تمایل به فروش در این روز بود. در مقابل، تنها 18 صف خرید وجود داشت که نشان‌دهنده ضعف تقاضا برای خرید سهام بود. این عدم توازن بین صف‌های خرید و فروش به‌وضوح نشان‌دهنده تسلط فروشندگان بر بازار و کاهش تمایل سرمایه‌گذاران به خرید در شرایط ناپایدار است.
بیشتر نمادها در صف فروش قرار داشتند و بسیاری از سرمایه‌گذاران به دنبال خروج از سهام‌های خود بودند. فشار فروش به قدری بالا بود که بسیاری از نمادها در محدوده منفی معامله شدند و تنها تعداد کمی از نمادها در محدوده مثبت باقی ماندند. نمادهای مثبت و منفی نیز به وضوح این وضعیت را نشان می‌دهند. 93‌درصد از نمادهای بازار در وضعیت منفی قرار داشتند و تنها تعداد بسیار کمی از نمادها توانستند در محدوده مثبت معامله شوند. این وضعیت حاکی از آن است که سرمایه‌گذاران در شرایط فعلی به دلیل عدم‌اطمینان از وضعیت اقتصادی و نگرانی‌های موجود، به سمت فروش سهام حرکت کرده‌اند و تمایلی به خرید ندارند. ادامه این روند می‌تواند به افت بیشتر شاخص و کاهش ارزش سهام شرکت‌ها منجر شود.
تحلیل صندوق‌های سرمایه‌گذاری
صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیز در روز دوم آبان حجم بالایی از معاملات را به خود اختصاص دادند. همانطور که اشاره شد، صندوق‌های سهامی و مختلط با ارزش معاملات 8/1630‌میلیارد تومان بیشترین سهم را در بین صندوق‌ها داشتند. این صندوق‌ها که به‌طور مستقیم با بازار سهام در ارتباط هستند، تحت تاثیر فشار فروش در بازار سهام نیز قرار گرفتند و با وجود حجم بالای معاملات، بیشتر معاملات آنها در سمت فروش انجام شد. صندوق‌های درآمد ثابت که به‌عنوان ابزارهای کم‌ریسک و مطمئن در دوره‌های نوسانی بازار شناخته می‌شوند از سوی دیگر با افزایش توجه سرمایه‌گذاران مواجه شدند. ارزش معاملات این صندوق‌ها به 5/539‌میلیارد تومان رسید که نشان‌دهنده تمایل سرمایه‌گذاران به حفظ سرمایه و کاهش ریسک در این شرایط ناپایدار است. افزایش معاملات در صندوق‌های درآمد ثابت به معنای تمایل بیشتر سرمایه‌گذاران به دوری از ریسک و تمایل به سرمایه‌گذاری در دارایی‌های با بازدهی ثابت و مطمئن است.
بررسی نوسانات قیمت و حجم معاملات سهم‌ها
در روز چهارشنبه، دوم آبان، نوسانات قیمت سهم‌ها به شدت تحت تاثیر فشار فروش قرار داشت. محدوده قیمتی آخرین معاملات نشان می‌دهد که 640 نماد در بازه منفی یک تا منفی 3‌درصد معامله شدند. این وضعیت به‌خوبی نشان می‌دهد که بازار در بسیاری از بخش‌ها تحت تاثیر جو منفی قرار داشت و تنها تعداد بسیار محدودی از نمادها توانستند در محدوده مثبت باقی بمانند. نوسانات در طول روز ادامه یافت و فشار فروش به تدریج افزایش پیدا کرد. در ساعات ابتدایی بازار، برخی نمادها همچنان در محدوده مثبت معامله می‌شدند اما با گذشت زمان و با تشدید روند فروش، اکثر نمادها به محدوده‌های منفی سقوط کردند. این امر به وضوح نشان‌دهنده ناپایداری بازار و عدم اطمینان سرمایه‌گذاران از آینده است.
علاوه بر این، حجم معاملات نیز نشان‌دهنده فروش سنگین بود. باوجود کاهش تقاضا برای خرید، حجم معاملات همچنان در سطح بالایی قرار داشت و این مساله نشان‌دهنده این است که فروشندگان به‌طور پیوسته به عرضه سهم‌های خود ادامه داده‌اند، حتی با وجود کاهش قیمت‌ها. این فروش سنگین، به‌ویژه در نمادهای بزرگ و شاخص‌ساز باعث شد تا شاخص کل به‌طور قابل‌توجهی کاهش یابد.
عوامل تاثیرگذار بر روند بازار
بازار سرمایه ایران در روز دوم آبان تحت تاثیر چندین عامل قرار داشت که در کنار هم به افزایش نوسانات و کاهش شاخص کل منجر شدند. یکی از این عوامل شرایط اقتصادی نامساعد و تورم بالاست که باعث شده سرمایه‌گذاران از وضعیت بازار نگران باشند و تمایل به خروج از سرمایه‌گذاری‌های پرریسک مانند بازار سهام داشته باشند.
علاوه بر این، نوسانات نرخ ارز نیز تاثیر قابل‌توجهی بر بازار سرمایه دارد. افزایش ناپایداری در نرخ ارز باعث افزایش نگرانی سرمایه‌گذاران می‌شود زیرا نوسانات ارز مستقیما بر سودآوری شرکت‌های صادرات‌محور و همچنین هزینه‌های واردات شرکت‌ها تاثیر می‌گذارد.
عامل دیگری که بر روند بازار تاثیر گذاشت، عدم ثبات سیاسی و اقتصادی در سطح جهانی بود. تغییرات در بازارهای جهانی و نگرانی‌های مربوط به نرخ بهره و تورم جهانی نیز به کاهش تمایل سرمایه‌گذاران به خرید سهام در بازارهای نوظهور مانند ایران منجر شد.
تحلیل رفتار سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی
رفتار سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی در این روز نشان‌دهنده تفاوت‌های قابل‌توجهی در استراتژی آنها بود. همانطور که قبلا اشاره شد، هر دو گروه حقیقی و حقوقی به‌طور عمده فروشنده بودند اما تمایل آنها به فروش به دلیل‌های متفاوتی بود. سرمایه‌گذاران حقیقی معمولا به دنبال سود کوتاه‌مدت هستند و با مشاهده کاهش قیمت‌ها و افزایش نوسانات، به سرعت وارد صف‌های فروش می‌شوند. در مقابل، سرمایه‌گذاران حقوقی که اغلب به سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت تمایل دارند، با این حال در این روز ترجیح دادند تا سهم‌های خود را بفروشند و از کاهش بیشتر قیمت‌ها جلوگیری کنند.
نکته مهمی که در رفتار حقوقی‌ها مشاهده می‌شود، این است که آنها معمولا از فرصت‌های خرید در قیمت‌های پایین‌تر استفاده می‌کنند اما در روز دوم آبان، به دلیل شدت فشار فروش و افزایش عدم اطمینان، آنها نیز به سمت فروش روی آوردند. این رفتار نشان‌دهنده این است که حتی سرمایه‌گذاران حرفه‌ای نیز به‌طور موقت به دنبال کاهش ریسک و خروج از بازار بودند.
روز چهارشنبه، دوم آبان 1403، روزی پر از نوسانات منفی و افت قابل‌توجه برای بازار سرمایه ایران بود. شاخص کل بورس با افت 37/22874 واحدی به رقم 6/1970882واحد رسید که معادل 15/1‌درصد کاهش است. خروج سرمایه از بازار به‌ویژه از سوی سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی، نقش مهمی در افت شاخص و افزایش فشار فروش داشت. ارزش معاملات بازار به 9/5111‌میلیارد تومان رسید اما فشار فروش بسیار بیشتر از تقاضا بود و این امر منجر به تشکیل صف‌های فروش گسترده در بسیاری از نمادها شد.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیز، به‌ویژه صندوق‌های درآمد ثابت، با افزایش توجه سرمایه‌گذاران مواجه شدند که این مساله نشان‌دهنده تمایل سرمایه‌گذاران به حفظ سرمایه و دوری از ریسک‌های بازار سهام است. این تمایل به سمت صندوق‌های درآمد ثابت در دوره‌هایی که بازار با نوسانات شدید مواجه است، معمولا افزایش می‌یابد و در روز دوم آبان نیز این روند به وضوح مشاهده شد. به طور کلی، شرایط اقتصادی نامساعد، نوسانات نرخ ارز و نگرانی‌های جهانی در مورد تورم و نرخ بهره، همگی عواملی بودند که به کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران به بازار سهام منجر شدند. در نهایت، اگرچه حجم معاملات همچنان در سطح بالایی قرار داشت اما فشار فروش و کاهش تمایل به خرید نشان‌دهنده ادامه روند نزولی در کوتاه‌مدت است، مگر اینکه تغییرات مثبت در عوامل کلان اقتصادی و سیاسی به وجود آید و موجب ثبات بیشتر در بازار شود.
سرمایه‌گذاران در کف قیمت
حمید فاروقی، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» در خصوص وضعیت بازار سرمایه روز گذشته اظهار داشت: با توجه به شرایط بازار، تمامی نمادها در محدوده منفی معامله شده و تقریبا همه در کف قیمت قرار داشته‌اند. در چنین وضعیتی، خریداران علاقه‌ای به خرید سهام نشان ندادند و به‌طور کلی، فروش اوراق و سهام نیز کاهش یافته است. به همین دلیل، خریداران ترجیح می‌دهند همچنان از بازار خارج شوند و حتی حاضرند سهام خود را در کف قیمت به فروش برسانند اما خریداری وجود ندارد. این موضوع باعث ایجاد حالت پنیک (ترس) در بازار شده است.
وی افزود: با توجه به شرایط فعلی بازار، احتمال ادامه این روند در هفته آینده وجود دارد. همچنین اگر تنش‌های سیاسی فعلی تداوم داشته باشد، بعید به نظر می‌رسد که سرمایه‌گذاران از فروش خود منصرف شوند یا به سرمایه‌گذاری در بازار روی آورند.
فاروقی با اشاره به ریسک سیستماتیکی که در بازار ایجاد شده، بیان داشت: در صورت عدم رفع این ریسک، وضعیت به همین منوال باقی خواهد ماند. البته ممکن است با حمایت‌های دولت، شرایط بازار برای چند روز به حالت تعادل بازگردد اما با توجه به بی‌ثباتی و ریسک سیستماتیک موجود، نباید بیش از حد به این موضوع امیدوار بود که بازار به حالت عادی بازگردد.
وی همچنین توصیه کرد: «سرمایه‌گذاران باید در این شرایط پرتفوهای کم‌ریسک‌تری انتخاب کرده و تمامی سرمایه خود را به سهام اختصاص ندهند. توصیه می‌شود بخشی از سرمایه را به صندوق‌های درآمد ثابت و طلا اختصاص دهند زیرا این امر می‌تواند به ایجاد ثبات بیشتر کمک کند.»
در ادامه، فاروقی از قانونگذاران خواست که برای حمایت از بازار سرمایه و سهام، منابع مالی وارد این بازار کنند و اقدامات لازم برای جمع‌آوری صف فروش و حمایت از سهام انجام دهند. وی توضیح داد: در این شرایط، با توجه به ترس حاکم بر بازار و ریسک سیستماتیک موجود، متولیان بازار باید برای رفع این بحران اقدام به خرید سهام کرده و از سرمایه‌گذاران حمایت کنند تا بازار به ثبات برسد.
وی در پایان اظهار داشت که دولت با تخصیص منابع می‌تواند به بهبود این شرایط کمک کند. فاروقی همچنین پیشنهاد داد: اگر دولت از مسیرهای غلط گذشته خود دست بکشد و اصلاحات لازم را انجام دهد، می‌توان به شرایط بهتری دست یافت. شواهد نشان می‌دهد که تحلیل‌ها و رویکردهای کارشناسی بیشتری نسبت به گذشته مطرح شده و به مسائل اقتصادی و صنعتی اهمیت بیشتری داده می‌شود. به‌عنوان مثال، اگر اجازه داده شود خودرو در بورس کالا معامله و سرمایه‌گذاری‌های دستوری حذف شود، این اقدام می‌تواند به بهبود بازار سرمایه کمک کند.
بازار تخصصی و سهام کوچک‌تر در کانون توجه
امیرحسین خالقی، تحلیلگر بازار سرمایه در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» به بررسی وضعیت اقتصادی و بازار سرمایه ایران پرداخت و تحلیلی از شرایط فعلی و پیش‌بینی وضعیت بازار در شش ماه آینده ارائه داد.
خالقی با اشاره به تحولات جهانی، ابتدا به اقتصاد آمریکا پرداخت و گفت: روند فزاینده آمار بیکاری و رشد منفی تولید صنعتی در آمریکا نشان می‌دهد که فدرال‌رزو ممکن است در نشست‌های آتی نرخ بهره را تا 5/0‌درصد کاهش دهد. این کاهش به منظور حمایت از رشد اقتصادی و مقابله با رکود احتمالی انجام می‌شود اما تاثیر آن در کوتاه‌مدت بر بازار سرمایه جهانی قابل‌توجه خواهد بود. وی در ادامه به وضعیت اقتصادی چین اشاره کرد و افزود: اقتصاد چین همچنان در وضعیت رکود قرار دارد و تورم این کشور پایین‌تر از هدف تعیین شده است. کندی رشد اقتصادی در چین، به‌ویژه در بخش املاک و مستغلات، فشار زیادی بر بازارهای جهانی گذاشته و تاثیر منفی بر قیمت فولاد و سنگ آهن داشته است. به‌نظر می‌رسد که سیاست‌های انبساطی چین نیز نتوانسته‌اند این رکود را جبران کنند و همچنان فشار بر این بازارها وجود دارد.
خالقی در رابطه با وضعیت اقتصادی ایران نیز اظهار داشت: با توجه به کسری بودجه دولت، انتظار می‌رود که در نیمه دوم سال نرخ بهره داخلی افزایش یابد. این افزایش نرخ بهره می‌تواند فشار مضاعفی بر بازار سرمایه وارد کند اما تنها عاملی که می‌تواند رشد بازار را تا پایان سال حمایت کند، نرخ نیماست. با توجه به روند افزایشی این نرخ، تحلیلگران و سبدگردان‌ها معاملات خود را بر این فرض انجام می‌دهند که نرخ نیما همچنان به رشد خود ادامه خواهد داد.
وی افزود: در حال حاضر بازار سرمایه ایران به شدت تخصصی شده و سهامی که گزارش‌های ماهانه و فصلی بهتری ارائه داده‌اند، بازدهی بیشتری داشته‌اند. به همین دلیل بازار به‌طور کامل مبتنی بر نسبت قیمت به درآمد (P/E) و روندهای کوتاه‌مدت شده است بنابراین برای موفقیت در این بازار باید گزارش‌های ماهانه و تحلیل کلی از هر صنعت را به دقت رصد کرد.
خالقی در پایان به بخش‌هایی از بازار که بیشترین پتانسیل رشد را دارند، اشاره کرد و گفت: در حال حاضر به صنایع دلاری و شرکت‌های بزرگ وزن زیادی نمی‌دهم چراکه وضعیت شرکت‌ها و ناترازی‌های انرژی، مشکلات زیادی برای آنها ایجاد کرده است. از این‌رو سهام کوچک‌تر در صنایع ریالی می‌توانند عملکرد بهتری داشته باشند. این شرکت‌ها با توجه به شرایط فعلی و بازار داخلی، پتانسیل رشد بیشتری دارند.