سد مداخلات دولتی

هستی عبادی- دفتر مطالعات زیربنایی مرکز پژوهش‌‎های مجلس شورای اسلامی، با موضوع «مرور برنامه‌های توسعه در بخش آب جهت بهره‌گیری در تدوین برنامه‌ هفتم توسعه» تصریح کرد که رشد سریع جمعیت و توسعه شهرنشینی، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، تقاضای آب را به‌منظور تامین نیازهای جمعیتی به‌طور چشمگیری افزایش داده است. این موضوع در مناطقی از جهان که به‌صورت طبیعی همواره با کمبود آب مواجه هستند، حائز اهمیت است.
قرار گرفتن ایران در کمربند خشک و کم‌آب کره زمین با بارشی معادل یک‌سوم متوسط بارش دنیا و یک‌دوم متوسط بارش آسیا، باعث شده است که به نسبت از منابع آبی کمتری برخوردار باشد. به همین دلیل مساله آب و منابع آبی در کشور، چنان مهم و راهبردی است که ضرورت توجه جدی به آن را دوچندان کرده است. همچنین رشد روزافزون جمعیت شهرها، افزایش سطح بهداشت عمومی، نیاز گسترده به محصولات غذایی، محدودیت منابع آب شهرها، آلودگی منابع آب، محدودیت‌های مالی، تثبیت قیمت‌ها، فرسودگی شبکه‌های تامین و توزیع و بسیاری مسائل از این دست، بهره‌برداری از همین منابع اندک آب را نیز دچار چالش کرده‌ و بر پیچیدگی مدیریت منابع آب در کشور افزوده است.
کمبود منابع آب سطحی در اثر کاهش بارش‌ها، سبب برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و کسری مخزن بالغ بر ۱۴۳ میلیارد مترمکعبی از این منابع راهبردی شده که مشکلات عدیده‌ای را برای کشور به‌خصوص در زمینه پایداری تامین آب شرب و سایر مصارف وابسته به منابع زیرزمینی ایجاد کرده است.
چالش دائمی هدررفت منابع
بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، از زمان شروع برنامه‌ریزی مدرن در کشور نیز تامین آب همواره جایگاه ویژه‌ای در برنامه‌های کشور داشته است، به‌نحوی‌که یکی از فعالیت‌های مهم که تقریبا از آغاز اجرای برنامه‌های توسعه‌ای در کشور مدنظر بوده، مهندسی و عمران و آبرسانی به روستاها بوده است.یکی از سیاست‌های برنامه هفتم،‌ تلاش برای رفع ناترازی انرژی و ناترازی در آب و حل بحران خشکسالی و کم‌آبی است. مهم‌ترین برنامه در این زمینه اعمال مدیریت مصرف آب و افزایش بهره‌وری در مصرف آب کشاورزی و صنعت است.در حال حاضر بهره‌وری آب در کشاورزی حدود ۳۷ درصد است که باید با روش‌های مدیریت آب و روش نوین آبیاری مثل آبیاری نواری، قطره‌ای و تحت پلاستیک و معرفی بذرهای مقاوم به خشکی و کم‌آب‌بر، بهره‌وری آب در این بخش را افزایش دهیم، در بخش صنایع ‌آب‌بر هم باید با بازچرخانی آب و استفاده از آب تصفیه‌شده فاضلاب در خط تولید، مصرف آب را مدیریت کنیم.
با نگاه به لایحه برنامه هفتم متوجه می‌شویم، راهکارهای ارائه‌شده در پیش‌نویس سند برنامه هفتم توسعه، برای مقابله با بحران کم‌آبی، رویکرد‌های مدیریت آب تغییرات اساسی کرده و تمهیدات لازم برای مدیریت به‌هم‌پیوسته منابع آب با تقویت شورای‌عالی آب و مدیریت مبتنی بر حوضه‌های آبریز در نظر گرفته شده است.
بدون تردید بحران آب در جهان سال به سال رو به افزایش است، لذا دانشمندان برای تامین امنیت غذایی، ناگزیر هستند راهکارهایی برای مقابله با بحران کم‌آبی معرفی کنند.بر این اساس، راهکارهای ارائه‌شده در حوزه مقابله با بحران آب، بر اساس راهکارهای علمی و نوین تدوین شده است، به طوری که در طول اجرای برنامه هفتم، آب مصرفی بخش صنعت و معدن از منابع آبی نامتعارف تامین خواهد شد و بازار مبادله آب‌های غیر‌متعارف با هدف تشویق به استفاده از آب‌های غیر‌متعارف و کاهش فشار بر منابع آب زیرزمینی راه‌اندازی می‌شود.
به طور کلی رویکرد برنامه هفتم توسعه، ارتقای حکمرانی آب و کنترل برداشت‌های غیر‌مجاز از منابع آب و جلوگیری از آلوده کردن منابع سطحی و زیرزمینی است، لذا با اجرایی شدن برنامه هفتم شاهد تحول بزرگی در حوزه حکمرانی بر منابع آب خواهیم بود.بدون تردید، آموزش و تغییر الگوی مصرف برای رویارویی و موفقیت در مقابله با بحران کم‌آبی ضروری است که برنامه هفتم در این زمینه، اصلاح تدریجی ساختاری اقتصاد آب شرب و کشاورزی در اقلیم‌های مختلف آب و هوایی در نظر گرفته که بسیار امیدوار‌کننده است.
حرکت برخلاف مسیر دنیا
در همین خصوص حمید سینی‌ساز کارشناس سیاستگذاری آب در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» تاکید کرد: به نظر من ایجاد بازار آب جز در مورد آب‌های نامتعارف و فاضلاب‌ها در کل مثبت نیست؛ مثلا درست کردن بازار در آب‌های تجدیدپذیر پدیده‌ای است که به دلایل مختلفی با شکست مواجه خواهد شد که شاید به صلاح هم نباشد.
او اضافه کرد: مثلا درست کردن بازار در آب‌های تجدیدپذیر پدیده‌ای است که به دلایل مختلفی با شکست مواجه خواهد شد که شاید به صلاح هم نباشد، چراکه در آب‌های متعارف و تجدیدپذیر مداخلات حاکمیتی به منظور اعطای مجوزها، انحصارشکنی و قیمت‌گذاری دستوری انجام می‌شود تا به‌طور مثال احتکار ایجاد نشود، بنابراین از آنجایی که مداخلات حاکمیتی و دولتی در این بازار ناگزیر است، چنین بازاری کارا نخواهد بود و قطعا شکست خواهد خورد.
این کارشناس سیاستگذاری آب تاکید کرد: در بازار آب‌های نامتعارف و فاضلاب‌ها، اگر بتوانیم گردش مالی چنین حوزه‌ای را با ساز‌و‌کارهایی اقتصادی کنیم تا فعال شدن اقتصاد این حوزه و به ورود شرکت‌ها و بخش‌های خصوصی منجر شود، می‌تواند نویدبخش خوبی برای جبران عقب‌ماندگی انباشته موجود در موضوع بازچرخانی آب علی‌الخصوص فاضلاب‌های صنعتی باشد، چراکه تقریبا در حوزه بازچرخانی و استفاده مجدد از پساب‌ها در مقایسه با استانداردهای جهانی کار قابل‌توجهی انجام نشده است.سینی‌ساز با اشاره به تجربیات سایر کشورها در این زمینه گفت: در بسیاری از کشورهای پیشرفته به ویژه در بخش صنعت، بار‌ها آب بازچرخانی می‌شود؛ به طور مثال کشور ژاپن رکورددار این موضوع است که موظف است آب را ۲۷ بار در صنایع بازچرخانی کند و سپس تخصیص آب جدید اتفاق می‌افتد.
او اضافه کرد: در اروپا و بسیاری از کشورهای دیگر این رقم بازچرخانی در صنایع نزدیک به ۱۷ یا ۱۸ بار است، در حالی که در کشور ما معمولا این اتفاق نمی‌افتد و اگر هم بازچرخانی وجود داشته باشد، استفاده مستقیم از پساب‌ها و فاضلاب‌ها در بخش‌هایی مثل کشاورزی و محیط‌زیست است.
به گفته وی، با این حال اگر بتوانیم همان‌طور که در برنامه هفتم توصیه شده است، در بخش آب‌های فاضلابی و نامتعارف اقتصاد آن را فعال کنیم، کشور به گام‌های رو به جلو سوق داده می‌شود.