سرمایه هست، اعتماد نیست

هستی عبادی- سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی به‌ویژه در بخش‌های نوین مانند انرژی‌های تجدیدپذیر، یکی از الزامات توسعه پایدار در ایران است با این حال موانعی چون تحریم‌های بین‌المللی، نبود ثبات اقتصادی، ضعف در انتقال فناوری و مشکلات حقوقی، روند جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی را با چالش جدی مواجه کرده است. سابقه این سرمایه‌گذاری‌ها نشان می‌دهد با وجود ظرفیت‌های عظیم، هنوز مسیر توسعه‌ای هموار نشده است.
با برخورداری از منابع غنی نفت، گاز و پتانسیل قابل‌توجه در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر، ایران همواره بستر مناسبی برای سرمایه‌گذاری در بخش انرژی بوده است. با این حال موانعی همچون تحریم‌های بین‌المللی، نبود قوانین شفاف و پایدار، عدم دسترسی به فناوری‌های روز، ریسک بالای اقتصادی و چالش‌های ارزی سبب شده تا بسیاری از طرح‌های سرمایه‌گذاری به مرحله اجرا نرسند یا نیمه‌کاره رها شوند. سابقه سرمایه‌گذاری‌ها در این حوزه به‌ویژه در دهه‌های گذشته نشان می‌دهد که هرچند برخی پروژه‌ها با موفقیت همراه بوده‌اند اما تداوم آنها نیازمند اصلاح ساختارها و ایجاد اعتماد برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی است.
بخش‌خصوصی؛ گروگان نظام بانکی و رانتی
هدایت‌الله خادمی، نماینده سابق مجلس و رییس هیات‌مدیره انجمن شرکت‌های حفاری و خدمات فنی نفت و گاز کشور در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» درباره سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی می‌گوید: برای سرمایه‌گذاری در هر کشوری، پیش‌شرط‌هایی لازم است که در صورت وجود، امکان جذب سرمایه‌گذار و سرمایه‌های تولیدی فراهم می‌شود. در غیر این صورت اساسا نمی‌توان انتظار داشت که سرمایه‌گذاری اتفاق بیفتد چرا که در هیچ کجای دنیا نیز چنین تجربه‌ای موفق نبوده است. یکی از مهم‌ترین این پیش‌شرط‌ها، باور و اولویت داشتن اقتصاد و توسعه آن برای دولتمردان و حاکمان کشور است حتی اگر در اولویت نخست نباشد، باید دست‌کم در اولویت دوم قرار گیرد. دوم، وجود امنیت اقتصادی و سرمایه‌گذاری، سوم، ثبات سیاسی، چهارم، احترام و ارزشگذاری واقعی به سرمایه و سرمایه‌گذار از سوی حاکمان، پنجم، ریشه‌کن کردن فساد به‌ویژه در دستگاه‌های دولتی و استفاده از مدیران پاکدست در سطوح ارشد، ششم، عدم رقابت دولت با بخش‌خصوصی و سرمایه‌گذاران، هفتم، عقب‌نشینی دولت از تصدی‌گری اقتصاد و واگذاری واقعی امور به بخش‌خصوصی، هشتم، تقویت بخش‌خصوصی واقعی، نهم، حذف رانت برای شرکت‌های خصوصی، دهم، مقابله با مافیاهای اقتصادی، یازدهم، تسهیل زیرساخت‌های سرمایه‌گذاری شامل حذف بوروکراسی، مجوزهای پیچیده، مالیات‌های سنگین، جرایم و عوارض غیرمنصفانه و فرآیندهای زمان‌بر اداری و دوازدهم که شاید باید در ابتدای لیست قرار گیرد، داشتن روابط حسنه و تعامل سازنده با دنیا چراکه سرمایه‌گذار وقتی وارد کشوری می‌شود، باید امید داشته باشد تولیدش در صورت داشتن مزیت رقابتی، قابل صادرات باشد و ارزآوری برای کشور به همراه داشته باشد.
وی افزود: در کنار همه اینها باور و اعتقاد به اصل اقتصاد از سوی دولتمردان بسیار مهم است. اینها حداقل پیش‌شرط‌هایی هستند که دولت‌ها باید فراهم کنند تا زمینه برای توسعه سرمایه‌گذاری مهیا شود. وقتی مردم عادی به‌ویژه طبقه متوسط احساس کنند که امنیت و انگیزه کافی برای سرمایه‌گذاری وجود دارد، آنگاه می‌توان انتظار داشت که سرمایه‌های خرد نیز وارد عرصه تولید و صنعت شوند. مردم زمانی پول خود را وارد صنعت می‌کنند که اطمینان داشته باشند آن صنعت پویاست، دولت به آن پایبند است، قوانین ثابت و غیرقابل تغییر آنی وجود دارد و اگر هم قانونی تغییر کند، این تغییر به نفع سرمایه‌گذاری خواهد بود، نه به ضرر آن. در چنین فضایی، مردم به جای خرید ارز و طلا، به سرمایه‌گذاری روی می‌آورند. این را در سال‌های گذشته بارها تجربه کرده‌ایم؛ زمانی که مردم خانه‌های خود را می‌فروختند تا وارد کسب‌وکار و سرمایه‌گذاری شوند.
خادمی با تاکید بر اینکه امروز به دلیل از بین رفتن امنیت اقتصادی و تضعیف روابط بین‌المللی، آن انگیزه‌ها فروکش کرده است، اظهارداشت: یکی از اصلی‌ترین مشکلات ما نظام بانکی کشور است. نظام بانکی ما نه‌تنها انگیزه‌ای برای سرمایه‌گذاری ایجاد نمی‌کند بلکه در جهت مخالف آن حرکت می‌کند. بانک‌ها به‌جای حمایت از تولید، وارد بنگاه‌داری شده‌اند. با پول مردم، صنایع، پتروشیمی، پالایشگاه، فولاد و… در اختیار گرفته‌اند و بدون بازگشت سود به کشور فقط از منابع آن استفاده می‌کنند.
بانک‌ها حیاط خلوت عده‌ای شده‌اند
خادمی با مقایسه ایران و سایر کشورها در زمینه توسعه زیرساخت‌ها گفت: در کشورهای توسعه‌یافته، بانک‌ها با سود پایین به سرمایه‌گذاران واقعی وام می‌دهند، تولید را رونق می‌بخشند و اشتغال ایجاد می‌کنند اما در کشور ما برخی افراد بانک تاسیس می‌کنند، از منابع مردم و بانک مرکزی بهره می‌برند، شرکت‌های بی‌فایده راه می‌اندازند، و هیچ نظارتی هم بر عملکردشان وجود ندارد. این بانک‌ها حیاط خلوتی برای برخی شده‌اند تا منافع خود را تامین کنند. در چنین شرایطی، تا زمانی که امنیت سیاسی و اقتصادی در کشور تضمین نشود، مردم حاضر نخواهند شد سرمایه خود را وارد تولید کنند.
او با بیان اینکه مردم بدبین‌اند‌ و این بدبینی حاصل دهه‌ها تجربه شکست سرمایه‌گذاری است، یادآور شد: قوانین ناپایدار و متغیر به‌جز برای گروه خاصی از سرمایه‌گذاران رانتی، همواره به ضرر فعالان واقعی اقتصادی بوده است. سرمایه‌گذارانی که بدون پشتوانه مالی و صرفا با ارتباطات رانتی ثروت کلان به‌دست آورده‌اند، با دریافت آسان مجوزها و فرار از مالیات، توان رقابت با شرکت‌های سالم را از بین برده‌اند و موجب ورشکستگی بسیاری شده‌اند بنابراین دولت باید ابتدا تکلیف خود را با اقتصاد روشن کند. صرف گفتن اینکه «سرمایه‌تان را بیاورید»، بدون فراهم‌سازی زمینه‌های لازم، کافی نیست. مردم ساده نیستند که در چنین شرایطی سرمایه خود را وارد کنند.
خادمی با تاکید بر اینکه در کشوری که ارزش پول ملی به ‌طور مستمر کاهش می‌یابد و نرخ دلار به سرعت افزایش پیدا می‌کند، بیان کرد: نمی‌توان انتظار مشارکت مردم در سرمایه‌گذاری را داشت. همین که یک مذاکره با غربی‌ها صورت می‌گیرد، نرخ دلار کاهش می‌یابد و با قطع مذاکره، دوباره صعود می‌کند، خود نشان‌دهنده عدم ثبات و نبود پایه‌های علمی در اقتصاد کشور است.
او افزود: در طول این سال‌ها باوجود همکاری با کشورهای شرقی مانند بریکس و شانگهای، ارزش ریال فقط کاهش یافته و دلار رشد کرده است. این نشان می‌دهد حتی اگر بخش بزرگی از نوسانات بازار ناشی از روان جامعه باشد، باز هم شفافیت لازم وجود ندارد. متاسفانه، در چنین ساختاری حتی سرمایه‌داران داخلی نیز توان رقابت ندارند. با وجود رانت، فساد و مداخله دولت در اقتصاد، توسعه سرمایه‌گذاری امکان‌پذیر نیست. باید مانند چین که زمانی ورشکسته بود و اکنون بیش از ۸۶‌درصد اقتصادش در دست بخش‌خصوصی است، به بخش‌خصوصی واقعی میدان داده شود. بخش‌خصوصی بدون رانت، تنها راه نجات اقتصاد کشور است.
خادمی ضمن اشاره به اهمیت این اقدامات عنوان کرد: اگر این مسیر اصلاح نشود، نه بازدهی افزایش می‌یابد، نه پول‌های خرد مردم وارد تولید می‌شود، نه شفافیت به‌وجود می‌آید، نه مافیاها از بین می‌روند و نه کشور توسعه می‌یابد. در عوض فقط نظاره‌گر پیشرفت کشورهایی خواهیم بود که زمانی چیزی نداشتند. در حالی که منابع خدادادی ما رو به نابودی است، می‌توان با اصلاح این شرایط، سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی را جذب کرد، میادین مشترک انرژی را توسعه داد و از منابع خود بهره‌مند شد.
او اضافه کرد: اگر این حداقل پیش‌شرط‌ها فراهم شود، سرمایه‌ها به ‌مانند رودی زنده، به سمت تولید و اشتغال جریان پیدا خواهند کرد. هیچ چیزی بهتر از سرمایه‌گذاری در تولید نیست چراکه هم اشتغال ایجاد می‌کند، هم تولیدات رقابتی شکل می‌گیرد و هم ارزآوری برای کشور فراهم می‌شود؛ اتفاقی که در آلمان، ژاپن، کره‌جنوبی و بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا افتاده است.
این نماینده سابق مجلس در پایان اظهار کرد: امیدواریم که ما نیز پس از دهه‌ها از رانت و فساد عبور کنیم و موانع سرمایه‌گذاری را کنار بزنیم و کشور را از مسیر دلالی نجات دهیم.