سرنوشت مبهم صادرات

نفت ایران با قدمت صد ساله‌اش روزهای افول و صعود داشته و تورق تاریخ حاکی از آن است که قرار گرفتن در وضعیت بحران قصه‌ای نام‌آشنا برای طلای سیاه ایران است‌. هر چند نفت ایران در این دوران در شرایط ناخوشی قرار دارد، اما پیش از این هم روزهای سخت‌تری را گذرانده است؛ در این میان بسیاری از کارشناسان بر این باورند که این شرایط ماندنی نیست و برای آینده نفت ایران چشم‌انداز روشنی را پیش‌بینی کرده‌اند‌.
درحالی حدود یک ماه تا آغاز تحریم‌های نفتی ایران از سوی آمریکا مانده است که در ماه‌ اخیر شاهد تغییراتی در بازار نفت بودیم که منشا این تغییرات اقدامات آمریکا بود‌. بعد از آنکه آمریکا از برجام خارج شد به صفر رساندن صادرات نفت ایران را هدف خود قرار داد و برای رسیدن به هدف مذکور راه‌های مختلفی را برگزید‌. راه نخست تهدید مشتریان نفت ایران بود‌. ترامپ از مشتریان نفت ایران خواست واردات نفت از ایران را تا آبان‌ماه به صفر برسانند و اعلام کرد در غیر این صورت کشورهای مذکور را تحریم می‌کند‌.
بعد از تهدید ترامپ صف طویلی از مشتریان نفت ایران از جمله ژاپن، کره‌جنوبی، هند و‌. ‌. ‌. برای گرفتن معافیت از آمریکا تشکیل شد‌. این کشورها موفقیت نصفه و نیمه‌ای در این مسیر کسب کرده‌اند‌. به گفته وزیر نفت به جز کره‌جنوبی که سه ماه است واردات نفت از ایران را متوقف کرده، هیچ کشوری واردات خود را به طور کامل متوقف نکرده است البته برخی کشورها واردات را کاهش داده‌اند‌.
به گزارش ایسنا، در این میان ماجرای چین به عنوان بزرگ‌ترین مشتری نفت ایران فرق داشت و از آنجایی که این کشور با آمریکا وارد جنگ تجاری شده است آزادی بیشتری برای خرید نفت از ایران دارد‌. با این حال برخی شرکت‌های خصوصی چین اعلام کرده‌اند واردات نفت از ایران را کاهش خواهند داد‌.
این در حالی است که هند در پای میز مذاکره با آمریکا برای اخذ معافیت بسیار جدی است و یک مقام هندی اعلام کرده این کشور به شدت به واردات نفت ایران برای نیازهای مصرفی خود متکی است‌.
در این میان یک منبع دولتی اعلام کرد با وجود اینکه اکثر پالایشگاه‌های هندی واردات نفت خود از ایران را در آستانه بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه تهران کاهش داده‌اند اما دولت هند از پالایشگاه‌های این کشور نخواسته است واردات نفت ایران را متوقف کنند‌.
رویترز به نقل از یک منبع دولتی هند نوشت: ما روابط خوبی با ایران و آمریکا داریم و تصمیم ما وابسته به انرژی نیست‌. هند روابط دیپلماتیک نزدیکی با ایران دارد و در حال ساخت بندر استراتژیک چابهار در این کشور است که انتظار می‌رود در سال ۲۰۱۹ عملیاتی شود‌. با این حال همزمان هند همکاری نزدیکی با آمریکا برای منافع استراتژیک خود داشته و اخیرا توافق ارتباطات نظامی با آمریکا امضا کرده است‌.
در این حال پایگاه خبری بلومبرگ در گزارشی مدعی شد که هند قصد ندارد در نوامبر نفت ایران را خریداری کند و به سایر مشتریان بزرگی نظیر کره‌جنوبی و ژاپن خواهد پیوست که در آستانه تحریم‌های آمریکا خرید نفت از ایران را متوقف کرده‌اند، اما مشخص نیست که چین بزرگ‌ترین واردکننده نفت جهان و همچنین بزرگترین مشتری نفت ایران است چه استراتژی در پیش خواهد گرفت‌.
همان‌طور که گفته شد کره‌جنوبی نخستین کشوری است که در پی اعمال تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران، به طور کامل واردات نفت از ایران را قطع کرده است‌. سئول تا پیش از قطع واردات نفت از ایران روزانه به‌طور میانگین حدود ۱۸۰ هزار بشکه نفت می‌خرید همچنین یک خریدار ژاپنی در آستانه تحریم‌های آمریکا آنچه به نظر می‌رسد آخرین محموله خریداری شده نفت ایران برای تحویل در اوایل اکتبر پیش از آغاز تحریم‌های آمریکا است را بارگیری کرد‌.
بازار با جای خالی نفت ایران
چه خواهد کرد
آمریکا برای جایگزین کردن نفت ایران در کشورهای مشتری هم راه‌حل‌هایی در نظر گرفته است که به باور بسیاری از کارشناسان این راه‌حل‌ها برای کوتاه‌مدت پاسخگو است‌. آمریکا در ابتدا از ذخایر خود حدود ۱۱ میلیون بشکه برداشت کرد‌. همچنین از برخی اعضای اوپک درخواست کرد تولید خود را افزایش دهند‌. این کشورها هم تا حدی تولید خود را خارج از تعهد کاهش تولید اوپک افزایش دادند‌. برای مثال گزارش ماه سپتامبر اوپک بر اساس منابع ثانویه نشان می‌دهد تولید نفت عربستان به ۱۰ میلیون و ۴۰۱ هزار بشکه در روز رسیده که ۳۴۳ هزار بشکه بیشتر از تعهد این کشور بر مبنای تصمیم‌گیری نشست یکصد و هفتاد و یک (نوامبر ۲۰۱۶ (این سازمان است‌. از سوی دیگر عراق هم بدون توجه به میزان تعهد خود، دائم در حال افزایش تولید است‌. تولید نفت خام عراق در ماه آگوست چهار میلیون و ۶۴۹ هزار بشکه در روز بوده که ۸۸ هزار بشکه در روز بیشتر از تولید مرجع ماه اکتبر ۲۰۱۶ است‌.
روسیه هم که بزرگ‌ترین تولید‌کننده غیراوپک است و در تعهد کاهش تولید در همراهی با اعضای اوپک تولید خود را ۳۰۰ هزار بشکه کاهش داده بود، اکنون حدود ۲۶۵ هزار بشکه در روز آن را به بازار بازگردانده است‌. البته بخشی از افزایش تولید این کشورها مربوط به آخرین اجلاس اوپک است‌. در اجلاس ۱۷۴ اوپک افزایش یک میلیون بشکه‌ای تولید اوپک و غیر اوپک برای کاهش تعهد از ۱۲۰ به صددرصد تصویب شد‌.
با این حال عربستان و روسیه در آخرین اظهارنظر خود هرگونه افزایش فوری تولید نفت را منتفی دانستند و در عمل درخواست دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری آمریکا برای افزایش تولید نفت را رد کردند‌.
مقامات نفتی ایران چه می‌گویند
با وجود اینکه صادرات نفت ایران کاهش یافته و وزیر نفت هم کاهش واردات از سوی برخی مشتریان را تایید کرد، مقامات نفتی ایران بر این باورند که آمریکا نمی‌تواند صادرات نفت ایران را به صفر برساند‌. حسن روحانی، رییس‌جمهوری در آخرین اظهارنظر خود در مورد تحریم نفت ایران در پاسخ به اینکه ایالات متحده آمریکا به‌طور روشن گفته که می‌خواهد صادرات نفت ایران را به صفر برساند، آیا معتقدید که چنین اتفاقی رخ می‌دهد و چگونه چنین اتفاقی را می‌بینید، تصریح کرد: آمریکا در عمل آنچه در نوامبر باید انجام دهد، پیشاپیش انجام داده است‌. یعنی در همین سپتامبر فشارهای خود را به همه کشورهای خریدار نفت ما وارد کرده است، بنابراین ظاهرش این است که نوامبر نرسیده است، اما در واقع در ماه سپتامبر آنچه بنا بود در نوامبر عمل شود، عمل شده است‌.
رییس‌جمهوری ادامه داد: آمریکا قادر نیست فروش نفت ما را به صفر برساند، این کار امکان‌پذیر نیست و این ادعای توخالی و پوچی است که آمریکا انجام می‌دهد‌. سرانجام در این مسیر ممکن است فشارهایی بر ما وارد شود، اما آمریکا حتما به اهدافش نمی‌رسد‌.
همچنین بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران به صفر رساندن صادرات نفت ایران توسط آمریکا را رویای آمریکا دانست و گفت: آمریکا مواردی در ذهن دارد که می‌خواهد اگر شد برای یک ماه هم صادرات نفت ایران را به صفر برساند که ان‌شاءالله این خواب تعبیر نمی‌شود‌.
حسین کاظم‌پوراردبیلی، نماینده ایران در هیات عامل سازمان کشورهای تولید‌کننده نفت (اوپک) نیز با بیان اینکه شرایط بازار نفت و تولید کشورها به گونه‌ای نیست که بتوان جایگزینی برای نفت خام ایران یافت و آن را از بازارها حذف کرد، افزود: تقاضای جهانی برای نفت خام در صورت اصرار برای کاهش صادرات نفت ایران در اثر تحریم‌های آمریکا، همچنان ادامه خواهد داشت، اما سوال اینجاست که چه کسانی می‌توانند وارد بازار شوند و این کمبود عرضه احتمالی را جبران کنند‌.
قیمت نفت سر به فلک می‌کشد؟
ناگفته نماند یکی از مسائل مهم و تاثیرگذار اقدامات ترامپ در بازار جهانی نفت افزایش قیمت نفت است‌. ترامپ طی سه ماه گذشته اظهارنظرهای متفاوتی را در مجامع رسمی و یا حساب توئیتر خود در مورد قیمت نفت اعلام کرده و افزایش قیمت نفت را ناشی از اقدامات اعضای اوپک دانسته است‌. درحالی که افزایش ناگهانی قیمت نفت توسط شخص ترامپ و تصمیمی که در مورد نفت ایران اتخاذ کرد کلید خورد و با هر توئیت به این افزایش قیمت دامن زد‌. به طوری که کارشناسان بر این باورند عادت دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری آمریکا، در اظهارنظرهای جنجالی در شبکه‌های مجازی، قیمت نفت را بالا می‌برد و وی برای مهار رشد قیمت نفت، باید اظهارنظر در فضای مجازی را متوقف کند‌.
درحال حاضر نفت در مرز ۸۰ دلار در حرکت است و کارشناسان در حالی احتمال نفت ۱۰۰ دلاری را می‌دهند که پیش از این بانک آمریکا مریل لینچ اعلام کرد اگر آمریکا موفق شود صادرات نفت ایران را حذف کند، قیمت هر بشکه نفت ممکن است به ۱۲۰ دلار یا بیشتر صعود کند‌.
بر اساس این گزارش قیمت نفت پس از اینکه در معاملات روز سه‌شنبه به بالاترین رکورد خود در حدود چهار سال گذشته صعود کرد، روز چهارشنبه تغییر چندانی نداشت.
بهای معاملات آتی نفت برنت چهار سنت کاهش یافت و به ۸۳/۸۱ دلار در هر بشکه رسید‌. نفت برنت روز گذشته حدود یک درصد افزایش داشت و تا مرز ۵۵/۸۲ دلار که بالاترین قیمت از نوامبر سال ۲۰۱۴ بود، پیش‌ رفته بود‌.
بهای معاملات آتی نفت آمریکا ۱۳ سنت یا ۲/۰ درصد کاهش یافت و به ۱۵/۷۲ دلار در هر بشکه رسید، در حالی که روز سه‌شنبه ۳/۰ درصد افزایش یافته و به بالاترین قیمت از ۱۱ ژوییه رسیده بود‌.
ترامپ از دخالت در خاورمیانه دست بردارد
در این میان وزیر نفت معتقد است اگر ترامپ می‌خواهد قیمت نفت بالا نرود و بازار بی‌ثبات نشود، دست از دخالت‌های بیجا و تنش‌زا در خاورمیانه دست بردارد و مانع تولید و صادرات نفت ایران نشود‌.
بیژن نامدار زنگنه روز گذشته با اشاره به سخنان اخیر ترامپ اظهار کرد: ترامپ آنچه را خودش ایجاد کرده و باعث آن شده که همان بالارفتن قیمت نفت و اختلال در بازار است را به اوپک نسبت می‌دهد‌. در حالی که اوپک تمام ظرفیت خود را به کار گرفته است‌. به نظرم نمی‌شود هم خدا را خواست هم خرما را‌. آقای ترامپ تلاش صادرات نفت ایران را به طور جدی کاهش دهد و هم قیمت نفت بالا نرود، ولی این دو با هم نمی‌شود‌. اگر می‌‌خواهد قیمت نفت بالا نرود و بازار بی‌ثبات نشود، دست از دخالت‌های بیجا وتنش‌زا در خاورمیانه دست بردارد و مانع تولید و صادرات نفت ایران نشود‌.
وی افزود: آقای ماکرون در سخنانی گفت که متهم اصلی در افزایش قیمت نفت آقای ترامپ و سیاست‌های اخلالگرایانه اوست‌.
وزیر نفت در مورد تخطی کشورها از تصمیمات اوپک نیز گفت: اوپک هیچ سازوکار ضمانت اجرایی عملی ندارد، ولی به نظرم الان می‌توان گفت کسی توان بیشتری برای تولید ندارد و اگر حرف می‌زند به قول ایرانی‌ها برای خودش می‌گوید‌.
وی در پایان تاکید کرد: ما نسبت به تصمیمات نفتی روسیه اعتراضی نکردیم‌.