سرنوشت نامعلوم بازار

گروه بازرگانی- روز شنبه ششم اردیبهشت‌ماه انفجار عظیمی در بندر شهیدرجایی رخ داد؛ انفجاری که به گفته کارشناسان موج آن نه‌تنها به شعاع 5کیلومتری از محل انفجار محدود نماند و ممکن است زنجیره تامین کالا در کشور را تحت‌تاثیر قرار دهد. پیش از وارد شدن به بحث بهتر است ابتدا اندکی با این بندر استراتژیک و چرایی اهمیت حادثه رخ داده در آن آشنا شویم.
این بندر که پیش از انقلاب با نام مجتمع بندری بندرعباس شناخته می‌شد و بعد‌ها به افتخار رییس‌جمهور فقید کشور، شهیدرجایی نام‌گذاری شد در دهه 50 شروع به کار کرد. این بندر که با ۸۰ بندر معروف بین‌المللی از طریق ۳۵خط برتر کانتینری دنیا ارتباط دریایی و مبادله کالا دارد و همین امر باعث شده است بسیاری به آن لقب دروازه طلایی تجارت کشور را بدهند در ۲۳‌کیلومتری غرب بندرعباس در شمال جزیره قشم و تنگه هرمز واقع شده است. گفتنی است که این بندر با ظرفیت پذیرش بیش از ۴۰۰۰‌کشتی از انواع فله‌بر، کانتینری و نفتکش در میان ۳۵۰۰‌بندر مهم دنیا رتبه ۵۹ را در اختیار دارد.
مشخصا موقعیت جغرافیایی و استراتژیک بندر تنها ویژگی نیست که این بندر را به جایگاه منحصربه فرد خود رسانده است بلکه برخورداری از امتیازات مناطق ویژه اقتصادی، وجود اراضی قابل واگذاری برای فعالیت پشتیبانی، صنعتی، نفتی و خدماتی وجود شبکه‌های آب، برق، تلفن، IT و سیستم دفع آب‌های سطحی، امکان استفاده بهینه از شبکه ارتباطی داخلی و بین‌المللی دریایی، راه‌آهن و جاده‌ای‌، قرار گرفتن در مسیرهای اصلی کریدورهای ترانزیتی نظیر شمال و جنوب، شرق و غرب جهت تسهیل ترانزیت کالا به کشورهای آسیای میانه، حوزه خلیج‌فارس و دریای عمان، افغانستان‌، پاکستان و عراق‌ دسترسی به آب‌های آزاد و حداکثر استفاده از مزیت‌های حمل‌ونقل دریایی، مجاورت با مراکز و قطب‌های اصلی تولیدی، صنعتی و پتروشیمی کشور و وجود شبکه‌های بانکی، اعتباری‌، بیمه‌ای، گمرک و سایر موسسات خدماتی مرتبط و امکان استفاده از تسهیلات اعتباری و بانکی همگی نقش گسترده‌ای در تبدیل این بندر به یکی از مهم‌ترین بنادر نه‌تنها ایران بلکه خاورمیانه دارند. به گزارش ایسنا منطقه ویژه اقتصادی شهیدرجایی فعالیت بیش از ۵۰ پایانه و محوطه نگهداری کالا با راهبری بخش ‌خصوصی، ۷۰‌درصد ترانزیت کالا، پشتیبانی بیش از ۵۸‌درصد عملیات غیرنفتی، ۴۳‌درصد عملیات نفتی و تخلیه و بارگیری حدود ۸۵‌درصد از عملیات کانتینری در سطح کل بنادر کشور را داراست.
موج نگرانی
با توجه به اطلاعات فوق تعجب‌برانگیز نیست که برای بسیاری پس از حادثه دلخراش روز شنبه سوالات و نگرانی‌های گوناگونی از تاثیر این انفجار بر زنجیره تامین کالای کشور آن هم در شرایط نابسامان کنونی به وجود بیاید چرا که انفجار به حدی شدید بوده که یک ساختمان اداری را کاملا نا‌بود کرده و بسیاری‌ از خودروها در این منطقه مچاله شده است. همچنین طبق گزارش‌ها صدای مهیب انفجار در شهر‌های اطراف نیز شنیده شده و بسیاری از مردم با توجه به لرزش زمین گمان کردند زلزله‌ای رخ داده است.
نگرانی درخصوص کالاهای دپو شده داخل بندر و تاخیر در بارگیری و حمل‌ونقل دیگر کالا‌ها به حدی است که امیررضا اعتمادی، کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با اکو ایران با توجه به این نکته که بندر شهیدرجایی نه‌تنها در سطح ملی، بلکه در معادلات اقتصادی منطقه‌ای نیز نقشی حیاتی ایفا می‌کند؛ درباره اثرات اقتصادی اختلال در بندر شهیدرجایی گفت: اخلال در فعالیت‌های این بندر می‌تواند زنجیره تامین کشور را به طور جدی مختل کند. به گفته او، در کوتاه‌مدت وقفه در تخلیه و بارگیری کالاها موجب بروز تاخیر در تامین مایحتاج عمومی، افزایش هزینه‌های واردات، کمبود مواد اولیه صنایع و نوسانات قیمتی خواهد شد.
وی ادامه داد: در میان‌مدت، ادامه اختلال می‌تواند به انباشت کشتی‌ها در آب‌های سرزمینی و افزایش هزینه‌های دموراژ، کاهش اعتماد شرکای تجاری و تضعیف موقعیت ایران در بازارهای صادراتی، افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل و بیمه، اختلال در ترانزیت کالاهای عبوری به کشورهای همسایه و تضعیف مسیرهای لجستیکی ایران در رقابت منطقه‌ای منجر شود.
نقشی بی بدیل
او افزود: این بندر نقشی بی‌بدیل در تامین کالاهای اساسی، تجهیزات صنعتی و صادرات غیرنفتی دارد و توقف یا کند شدن فعالیت‌های آن می‌تواند مستقیما بر رشد اقتصادی و سطح اشتغال تاثیرگذار باشد.
همچنین نکته نگران‌کننده دیگر این است که طبق نظر کارشناسان در صورت اختلال بلندمدت در بندر شهیدرجایی، هیچ بندر دیگری در کشور ظرفیت پوشش کامل نیازهای تجاری ایران را ندارد. برای مثال بندر امام‌خمینی‌(ره) به عنوان یکی از بنادر کلیدی و استراتژیک در کشور و ظرفیت چشمگیر تخلیه و بارگیری حدود ۵۴‌میلیون تن در سال نقش مهمی را در تسهیل تجارت و جابه‌جایی کالاهای فله و غلات ایفا می‌کند همچنان از نظر حجم عملیات کانتینری و تنوع کالا قابل قیاس با بندر شهیدرجایی نیست. از سوی دیگر، بندر چابهار که به دلیل موقعیت استراتژیک جغرافیایی خود به عنوان تنها بندر اقیانوسی ایران که از ظرفیت فعلی حدود ۱۰‌میلیون تن کالا برخوردار است‌ با وجود اهمیت بالای خود در زمینه ژئوپلیتیکی و اقتصادی همچنان در زمینه زیرساخت‌ها و میزان بهره‌برداری نمی‌تواند به سطح بندر شهیدرجایی برسد.
از دیگر موضوعاتی که موج نگرانی گسترده‌ای را در میان فعالان اقتصادی کشور به‌وجود آورده است وضعیت کالاهای دپو شده در این بندر است. لازم به ذکر است طبق اعلام گمرک کشور، کانتینرهای وارداتی که در حادثه بندر شهیدرجایی آسیب دیده‌اند شامل مواد شیمیایی بوده‌اند و کانتینرهای صادراتی که در این انفجار آسیب دیده‌اند نیز شامل قیر و پارافین بوده‌اند و‌ اتفاقا بر شدت آتش افزوده‌اند.
تناقض
در آخرین اعلام‌های رسمی فرود عسگری‌، رییس کل گمرک گفت: یکی از دستگاه‌هایی که بسیار سریع وارد صحنه شد گمرک جمهوری اسلامی ایران بود که با تیم پشتیبانی، فنی و فناوری از دیروز در صحنه حضور دارد.
وی افزود: بر همین اساس از امروز(دیروز) عملیات ترخیص را آغاز کردیم، هم در بخش ترانزیت داخلی و خارجی، هم در بخش صادرات و هم ترخیص کالاهای اساسی تشریفات گمرکی در حال انجام است.
رییس کل گمرک اظهار کرد: اکنون سرویس و خدمات به مردم ارائه می‌کنیم و به مردم و بازرگانان این اطمینان را می‌دهیم که شرایط مهیاست و مثل قبل در سامانه جامع امور گمرکی می‌توانند نسبت به انجام تشریفات گمرکی اقدام کنند. همکاران را در محل مستقر کردیدم که مثل قبل سرویس‌دهی و خدمات را ارائه دهند.
با وجود تمام این اظهارات نگرانی‌های وضعیت ترخیص و حمل‌ونقل کالا در این بندر کماکان بر جای خود باقی است و باید در روز‌های آینده دید که این حادثه چه تاثیری بر زنجیره تامین خصوصا زنجیره تامین کالاهای اساسی کشور خواهد گذاشت.
همچنین طبق اعلام گمرک، در محل دپوی کانتینرهای محل انفجار در بندر شهیدرجایی، گزارشی مبنی بر وجود کانتینرهای حاوی کالاهای اساسی ارائه نشده است. همچنین مسوولان گمرک در تلاش هستند امروز ترخیص کالاهای اساسی از گمرک بندر شهیدرجایی بندرعباس از سر گرفته شود. همچنین طبق گفته ایسنا سهم بندر شهیدرجایی از واردات کالاهای اساسی زیاد نیست و تنها نزدیک به ۸‌درصد از مجموع کل کالاهای اساسی وارداتی به کشور را به خود اختصاص داده است.
همچنین غلامرضا نوری، وزیر جهاد کشاورزی گفت: کشتی‌های حامل کالاهای اساسی به بندر امام‌خمینی(ره) هدایت شده‌اند و تامین کالاهای اساسی بدون مشکل ادامه دارد. این در حالی است که کارشناسان بندر شهیدرجایی را ستون فقرات بازرگانی ایران می‌دانند. کارکرد روان آن برای ثبات اقتصادی و تامین کالاهای وارداتی و نیز توسعه تجارت، حیاتی است. از سوی دیگر دو بندر امام خوزستان و رجایی هرمزگان، تقریبا بیش از ۸۰‌درصد واردات کالای کشور را در اختیار دارند.
اکنون تنها زمان است که می‌تواند ثابت کند کدام‌یک از این دو گفته به واقعیت نزدیک‌تر است؛ باید منتظر ماند و دید آیا تاثیر این حادثه بر زنجیره تامین کالای کشور به چه صورت خواهد بود.