سقوط بالگرد و نگرانی بازار نفت

محمود خاقانی*
حادثه برای بالگرد ریاست‌جمهوری اسلامی ایران و خبر شهادت رییس‌جمهور و همراهان ایشان هنوز خبر اول بسیاری از رسانه‌های بین‌المللی است و کارشناسان مختلف علت این حادثه و عواقب آن را مورد بحث و تبادل‌نظر قرار می‌دهند.

در هر حال بازار نفت در ابتدا دچار نگرانی و ناپایداری شد به‌طوری که بهای نفت‌خام افزایش یافت اما متعاقبا بهای نفت‌خام در بازارهای بین‌المللی کاهش یافت. علاوه بر شوک خبر شهادت رییس‌جمهوری در ایران، خبر تاخیر سفر بن‌سلمان ولیعهد عربستان به ژاپن به‌دلیل بیماری پادشاه عربستان نیز موجب ناپایداری بیشتر در بازار نفت شد.
چه کسی در ایران رییس‌جمهور
خواهد شد؟
تحلیلگران بازار نفت می‌گویند ثبات و تداوم ناپایداری در بازار نفت ممکن است تحت تاثیر انتخاب رییس‌جمهور آینده در ایران نیز قرار گیرد زیرا ممکن است علاقه‌مندان به تداوم تحریم‌ها در ایران، منطقه و به ویژه در اسرائیل و آمریکا (کاسبان تحریم) شرایطی را تعریف کنند که رییس‌جمهور آینده ایران نتواند برای مشکلات اقتصادی وکاهش نرخ تورم در ایران راه‌حل مناسبی پیدا کند. درهمین حال چنانچه رییس‌جمهور آینده در ایران بتواند راه‌حلی نظیر «برجام» را پیگیری و اجرایی کند به‌طوری که تحریم‌های اقتصادی و … علیه ایران لغو شوند، ثبات و پایداری در بازار نفت در میان‌مدت و بلند‌مدت سرمایه‌گذاران را تشویق به حضور بیشتر و سرمایه‌گذاری در بخش بالادستی (اکتشاف، توسعه و…) و بخش پایین‌دستی ( فرآورش، پخش، برق و…) و به‌طور کلی صنعت انرژی ایران و منطقه خواهد کرد.
توسعه رفاقت در منطقه
حضور نمایندگان بلندپایه کشورهای منطقه و فرامنطقه درمراسم تشیع رییس‌جمهور ایران و ابراز تمایل حاکم بحرین در ملاقات با ولادیمیر پوتین رییس‌جمهور فدراتیو روسیه که خواهان میانجیگری روسیه برای برقراری روابط دیپلماتیک بین ایران و بحرین شده است، این نظریه را تقویت می‌کند که ایران و عربستان روی هم یک‌سوم ذخایر نفت و گاز جهان را در اختیار دارند و صلح و ثبات در منطقه می‌تواند ثبات قیمت‌ها در بازار‌های بین‌المللی انرژی را تضمین کند.
خبرگزاری‌ها اظهارنظر سخنگوی وزارت امور خارجه ایران را مورد توجه قرار داده‌اند که با شهادت رییس‌جمهور و انتخاب رییس‌جمهور جدید در ایران گفته: «… در سایه وجود رهبری حکیم… در حرکت بالنده جمهوری اسلامی ایران و نقش سازنده و موثر آن در تعاملات منطقه‌ای و بین‌المللی وقفه‌ای رخ نخواهد داد» اما در همین حال اظهارنظرهای به عمل آمده در صدا‌و‌سیما به ویژه فردی که اخیرا از ردصلاحیت‌های مرتبط با انتخابات اخیر توسط شورای نگهبان ابراز مسرت و اظهار امیدواری کرد که در انتخابات ریاست‌جمهوری نیز اینگونه رد‌صلاحیت‌ها تداوم داشته باشد و نیز مصاحبه سردبیر روزنامه کیهان که ایشان هم اظهارات مشابهی به عمل آورده، این نگرانی را در بازار بین‌المللی انرژی دامن زده است که یک باند و گروه سیاسی که در حکمرانی حاکم در ایران حضور فعال و موثر دارند، تلاش می‌کنند رییس‌جمهوری در ایران انتخاب شود که منتخب آنها خواهد بود و نه مردم ایران. در این صورت با توجه به اینکه این باند و گروه سیاسی ممکن است خواهان تداوم تحریم‌ها (کاسبان تحریم) باشند، سیاست رییس‌جمهور آینده ایران (منتخب باند و گروه سیاسی خاص) با رییس‌جمهور شهید ایران که در زمان ایشان مذاکرات محرمانه‌ای بین ایران و آمریکا برای حل‌وفصل اختلافات در عمان شروع شده بود، متوقف خواهد شد.
بحران اقتصادی در اروپا و انگلیس
دولت محافظه‌کار انگلیس به دلیل مشکلات اقتصادی (تورم و رکود) ناگزیر اعلام کرده است که انتخابات زودرسی را برگزار می‌کند. بزرگ‌ترین اقتصاد اروپا «آلمان» هم با مشکلات متعدد اقتصادی دست به گریبان است. یک مقام اتاق بازرگانی آلمان و ایران اخیرا گفته است که به دلیل تحریم‌ها روابط بازرگانی و صادرات آلمان به ایران متوقف شده است.
اقتصاد غرب و نیز اقتصاد شرق در سال گذشته میلادی ۲۰۲۳ نتوانستند طوری عمل کنند که در سال جاری میلادی این امیدواری باشد که روند رشد اقتصادی بهتر خواهد شد. کارشناسان اروپایی معتقدند که روزهای بدی در پیش خواهد بود و تورم و هزینه‌های زندگی در اروپا در حال افزایش است. به همین دلیل تصمیم سه کشور اروپایی (اسپانیا، ایرلند و نروژ) برای به رسمیت شناختن دولت مستقل فلسطین از اهمیت بسزایی برخوردار است و نشان می‌دهد که رژیم صهیونیستی حاکم در فلسطین اشغالی نتوانسته است به اهدافی که در نوار غزه تعریف کرده بود، برسد. آمریکا هم در حال تغییر موضع در رابطه با سیاست‌های نتانیاهو است. به همین دلیل برخی کارشناسان آشنا به مسائل منطقه خاورمیانه می‌گویند تغییر سیاست‌های میدانی به سیاست‌های دیپلماسی حرفه‌ای می‌تواند دولت نتانیاهو را بیشتر تحت فشار قرار دهد.
بهای نفت‌خام کاهش دارد؟
با توجه به مشکلات اقتصادی اروپا، آمریکا، چین، هند و تحریم‌ها علیه روسیه و ایران بازار‌های بین‌المللی انرژی با توجه به شوک سقوط بالگرد رییس‌جمهوری ایران در ابتدا افزایش یافت و ناپایدار بود ولی همچنان که ناپایدار هستند رو به کاهش دارند. بهای نفت‌خام برنت دریای شمال اسکاتلند «Brent» درهفته جاری حدود ۳درصد و نفت‌خام متوسط غرب تگزاس WTI حدود ۴درصد کاهش یافت. شبکه اقتصادی بلومبرگ مدعی است که میزان تجارت (خرید و فروش) نفت‌خام‌های شاخص در بازار‌های بین‌المللی نفت‌خام در سه ماه اخیر در پایین‌ترین سطح بوده است.
منابع نفت و گاز پشتوانه دلار آمریکا و…
برخی کارشناسان اقتصاد انرژی می‌گویند که از اواخر ماه ژوئن سال ۲۰۱۷ میلادی بعد از اینکه دونالد ترامپ رییس‌جمهور سابق آمریکا اعلام کرد که آمریکا مدیریت بازار بین‌المللی انرژی را در دست خواهد گرفت، با افزایش تولید و صادرات نفت‌خام و گاز طبیعی (مایعLNG ) در واقع با منابع هیدروکربوری (نفت و گاز) دلار آمریکا با نفت‌خام و گاز طبیعی پشتوانه و حمایت می‌شود. کمااینکه روسیه هم بعد از تحریم‌ها علیه این کشور به مشتریان گاز روسیه اعلام کرد که بهای آن را باید به روبل روسیه پرداخت کنند و به این ترتیب روبل روسیه را با گاز طبیعی روسیه پشتیبانی و حمایت کرد. در ایران نیز از سال ۱۳۸۰ با ابتکار مرحوم کاظم پور‌اردبیلی در وزارت نفت و مرحوم دکتر نوربخش در بانک مرکزی با حمایت وزیر وقت نفت برنامه مطالعه بورس بین‌المللی نفت ایران در جزیره کیش تنظیم و اجرا شد تا «ریال» ایران با منابع هیدروکربوری ایران پشتیبانی شود که متاسفانه کاسبان تحریم به طرق مختلف نگذاشتند طرح یادشده اجرایی و موفق شود. سوابق بورس یادشده در صندوق بازنشستگی، پس‌انداز و رفاه کارکنان صنعت نفت موجود است. اخیرا با حکم دادگاه بدوی در لندن ساختمان متعلق به صندوق بازنشستگی، پس‌انداز و رفاه کارکنان صنعت نفت در بهترین مکان در لندن بابت بخشی از بدهی ایران به علت باخت در برابر شرکت کرسنت به شرکت مذکور واگذار می‌شود. هنوز مسوولان ذی‌ربط توضیحی نداده‌اند که چرا باید دارایی صندوق بازنشستگی، پس‌انداز و رفاه کارکنان صنعت نفت فدای اشتباهی بشود که در دولت نهم و دهم رخ داد و چرا برای حل‌و‌فصل هزینه‌ای که در دولت نهم و دهم به اقتصاد ایران تحمیل شد با شرکت کرسنت وارد مذاکره نمی‌شوند؟
نرخ بهره بانکی در آمریکا؛ تاثیرگذار
در بازار انرژی
در حال حاضر بازار بین‌المللی نفت‌خام منتظر است تا معلوم شود که تصمیم بانک مرکزی آمریکا درباره نرخ بهره بانکی اعلام شود. از هفته آینده به بعد مسافرت‌های تابستانی در آمریکا شروع می‌شود. این احتمال داده می‌شود که تقاضا برای مصرف فرآورده‌های نفتی بالا برود و از سوی دیگر ممکن است که مردم به دلیل مشکلات اقتصادی تمایلی به سفر نشان ندهند که تقاضا در همین سطح باقی خواهد ماند. در هر حال افزایش نرخ بهره توسط بانک مرکزی آمریکا روی بهای نفت‌خام در بازارها تاثیر قابل‌توجهی خواهد داشت زیرا بالا بودن و بالا رفتن نرخ بهره بانکی موجب کاهش فعالیت‌های اقتصادی و کاهش تقاضا برای مصرف انرژی خواهد شد.
اوپک‌پلاس؟
پایین بودن بهای نفت‌خام کشورهای عضو اوپک و غیر‌اوپک در مجموعه اوپک‌پلاس را تشویق خواهد کرد که برنامه فعلی کاهش تولید و عرضه به بازار نفت‌خام را تا نیمه دوم سال‌جاری میلادی حفظ کنند. میزان حجم انبار کردن نفت‌خام در کشورهایی نظیر آمریکا و چین نیز افزایش یافته و اینطور انتظار می‌رود که قیمت‌های نفت‌خام در همین سطح فعلی یا پایین‌تر با وجود بحران در خاورمیانه و نامعلومی نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران تداوم داشته باشد بنابراین باید انتظار داشت که اوپک‌پلاس میزان حجم کاهش تولید نفت‌خام در سطح ۲میلیون و ۲۰۰هزار بشکه در روز را در نیمه دوم سال‌جاری ۲۰۲۴ میلادی حفظ کند. کارشناسان اقتصاد انرژی با این نظریه موافق هستند که در یک توافق سری بین چین و آمریکا اینگونه تصمیم گرفته شده است که بهای نفت‌خام در همین سطح فعلی در بازار یعنی برای برنت دریای شمال اسکاتلند حدود بشکه‌ای ۸۰دلار (روز جمعه چهارم خردادماه ۸۱دلار و ۳۰سنت) و نفت‌خام متوسط غرب تگزاس حدود بشکه‌ای ۷۶دلار (روز جمعه چهارم خردادماه ۷۶دلار و ۷۸ سنت) حفظ شود تا اقتصاد چین و اقتصاد آمریکا دستخوش بحران نشوند.
با این شرایط بازار و این واقعیت که ایران تقریبا در بازار نفت‌خام و اوپک‌پلاس نقش مهم و عمده‌ای ایفا نمی‌کند باید دید که سیاست‌های اقتصادی رییس‌جمهور آینده ایران تداوم وضع موجود خواهد بود یا نوآوری برای بهبود وضع معیشتی مردم، کاهش نرخ تورم و رشد اقتصادی ایران را نوید خواهد داد.
* کارشناس بین‌المللی انرژی