سناریوهای تحقق توسعه‌آفرینی ایران

ابوالفضل قندچی*- جنگ تجاری آمریکا، با ایجاد تغییر در الگوهای تجارت جهانی، پیامدهای قابل ‌توجهی برای اقتصاد کشورها به همراه داشته است. در این میان، ایران با موقعیت ژئوپلیتیک ویژه خود در مناطق ‌هارتلند و ریملند می‌تواند از این فرصت‌های برای توسعه اقتصادی بهره‌برداری کند. این مقاله به بررسی این فرصت‌ها و ارائه سناریوهای پیشنهادی برای تقویت جایگاه ژئواکونومی ایران در این مناطق می‌پردازد.
جایگاه ژئوپلیتیک و ژئواکونومی ایران
ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خود در هر دو منطقه ژئوپلیتیک‌ هارتلند و ریملند دارای اهمیت است. از دیدگاه نظریه‌ هارتلند مکیندر، ایران بخشی از کمربند داخلی اوراسیا محسوب می‌شود و نقش آن در اتصال شرق و غرب این قاره اهمیت استراتژیک دارد. براساس نظریه ریملند اسپایکمن، موقعیت ایران در امتداد خلیج‌فارس و دریای خزر، اهمیت ژئواستراتژیک آن را در حاشیه اوراسیا دوچندان می‌کند.
پیامدهای جنگ تجاری آمریکا بر اقتصاد ایران
جنگ تجاری آمریکا، به‌رغم تحریم‌های موجود، می‌تواند از طرق مختلف بر اقتصاد ایران تاثیر بگذارد. کاهش تقاضای جهانی برای انرژی و افت قیمت مواد خام، ازجمله پیامدهای این جنگ است که می‌تواند درآمدهای ارزی ایران را تحت ‌تاثیر قرار دهد. این جنگ می‌تواند بر «شاخص‌های آزادی اقتصادی» و «پایداری تجاری ایران» نیز اثر منفی بگذارد.
فرصت‌های توسعه‌آفرینی از طریق سرمایه‌گذاری خارجی
در دل چالش‌های ناشی از جنگ تجاری، فرصت‌هایی برای توسعه اقتصادی ایران نهفته است. جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بخش‌های مختلف می‌تواند به تقویت اقتصاد ملی و افزایش تعاملات منطقه‌ای منجر شود. توسعه صنایع صادرات‌محور، ایجاد زنجیره‌های ارزش جدید و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، ازجمله این فرصت‌ها هستند.
چشم‌انداز توسعه‌آفرینی و تقویت جایگاه ژئواکونومی
توسعه‌آفرینی از طریق سرمایه‌گذاری خارجی، می‌تواند به تقویت جایگاه ژئواکونومی ایران در مناطق ‌هارتلند و ریملند کمک کند. تبدیل شدن به یک مرکز تولید و صادرات منطقه‌ای، ایفای نقش کلیدی در طرح‌های اتصال منطقه‌ای و تامین مطمئن انرژی برای کشورهای همسایه، ا جمله این موارد هستند.
سناریوهای پیشنهادی برای تحقق توسعه‌آفرینی
برای تحقق توسعه‌آفرینی اقتصادی، ایران می‌تواند سناریوهای مختلفی را دنبال کند. کاهش آسیب‌پذیری اقتصاد داخلی، بهبود فضای کسب‌وکار، توسعه روابط تجاری با کشورهای دوست و همسایه و جذب سرمایه‌گذاری خارجی، ازجمله این سناریوها هستند.
راهبردها و سناریوها
بخش1: راهبردها و سناریوهای پیشنهادی برای وزارت کارآمدی ایالات‌متحده آمریکا
با توجه به نقش ایلان ماسک به عنوان یک چهره نوآور و تاثیرگذار در حوزه فناوری و اقتصاد و با در نظر گرفتن رویکردهای احتمالی دولت ترامپ، راهبردها و سناریوهای زیر برای وزارت کارآمدی ایالات‌متحده آمریکا پیشنهاد می‌شود:
* تمرکز بر فناوری‌های تحول‌آفرین با توجه به جایگاه ایران: تشویق سرمایه‌گذاری و همکاری‌های فناورانه با ایران در زمینه‌هایی مانند انرژی‌های تجدیدپذیر (با توجه به پتانسیل بالای ایران در انرژی خورشیدی و بادی)، هوش مصنوعی (با بهره‌گیری از نیروی کار جوان و تحصیلکرده ایران) و فناوری‌های فضایی (با توجه به موقعیت جغرافیایی استراتژیک ایران). این امر می‌تواند به افزایش بهره‌وری و ایجاد بازارهای جدید برای شرکت‌های آمریکایی در منطقه گسترده‌تری منجر شود.
* توسعه زیرساخت‌های دیجیتال برای اتصال منطقه‌ای: حمایت از سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌های دیجیتال و ارتباطی پیشرفته در ایران، با هدف تسهیل تجارت و تبادل اطلاعات بین دو کشور و کشورهای همسایه. این اقدام می‌تواند ایران را به یک مرکز دیجیتال منطقه‌ای تبدیل کند و به نفع اقتصاد آمریکا باشد.
* ایجاد مناطق آزاد تجاری و فناوری با دیدگاه ژئواکونومیک: پیشنهاد ایجاد مناطق آزاد تجاری و فناوری مشترک با ایران، با هدف جذب سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی و توسعه صادرات منطقه‌ای. این مناطق می‌توانند به عنوان نقاط اتصال اقتصادی بین شرق و غرب عمل کرده و منافع آمریکا را در ‌هارتلند و ریملند تامین کنند.
* تسهیل سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و کاهش ریسک: کاهش موانع بوروکراتیک و ارائه مشوق‌های مالی جذاب برای شرکت‌های آمریکایی که قصد سرمایه‌گذاری در ایران را دارند، همچنین ایجاد سازوکارهای مدیریت ریسک سیاسی و امنیتی برای تشویق سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت.
* مدیریت ریسک‌های سیاسی و امنیتی با رویکرد گام‌به‌گام: اتخاذ رویکردی گام‌به‌گام و محتاطانه در توسعه روابط اقتصادی با ایران، با توجه به ملاحظات سیاسی و امنیتی موجود. این شامل ایجاد اعتماد متقابل و تمرکز بر زمینه‌های همکاری مشترک است.
بخش2: راهبردها و سناریوهای پیشنهادی برای توسعه‌آفرینی از طریق سرمایه‌گذاری خارجی آمریکا به دولت ایران (با تاکید بر منافع ملی ایران در ‌هارتلند و ریملند)
برای بهره‌برداری حداکثری از فرصت‌های سرمایه‌گذاری خارجی آمریکا و تامین منافع ملی ایران در مناطق ‌هارتلند و ریملند، دولت ایران می‌تواند راهبردها و سناریوهای زیر را مدنظر قرار دهد:
* بهبود فضای کسب‌وکار با استانداردهای بین‌المللی: ایجاد یک محیط شفاف، رقابتی و جذاب برای سرمایه‌گذاران خارجی، با تاکید بر حاکمیت قانون، کاهش فساد، تسهیل مقررات و حمایت قوی از حقوق مالکیت. این امر اعتماد سرمایه‌گذاران آمریکایی و بین‌المللی را جلب خواهد کرد.
* توسعه زیرساخت‌ها با تمرکز بر اتصال منطقه‌ای: سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل (مانند راه‌آهن و بنادر)، انرژی (مانند خطوط لوله و شبکه‌های برق) و ارتباطات (مانند شبکه‌های فیبر نوری) با هدف تبدیل ایران به یک مرکز ترانزیت و اتصال منطقه‌ای در ‌هارتلند و ریملند.
* تنوع‌بخشی به اقتصاد با هدف صادرات منطقه‌ای: کاهش وابستگی به نفت و توسعه بخش‌های غیرنفتی، مانند صنعت (به ویژه صنایع با فناوری بالا)، کشاورزی (با تمرکز بر صادرات محصولات با ارزش‌افزوده) و خدمات (به ویژه گردشگری و فناوری اطلاعات)، با استفاده از سرمایه‌گذاری خارجی. این امر به افزایش درآمدهای ارزی پایدار برای ایران کمک خواهد کرد.
* جذب فناوری‌های نوین برای افزایش بهره‌وری: تمرکز بر جذب سرمایه‌گذاری‌هایی که منجر به انتقال فناوری‌های نوین و دانش فنی پیشرفته به کشور می‌شوند. این شامل حمایت از سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، آموزش نیروی کار متخصص و ایجاد همکاری بین دانشگاه‌ها و صنایع است.
* توسعه مناطق آزاد و ویژه اقتصادی با هدف جذب سرمایه‌گذاری‌های صادرات‌محور: ایجاد مناطق آزاد و ویژه اقتصادی با مشوق‌های جذاب (مانند معافیت‌های مالیاتی، تسهیلات گمرکی و مقررات انعطاف‌پذیر) برای سرمایه‌گذاران خارجی، با هدف توسعه صادرات و ایجاد اشتغال. این مناطق می‌توانند به عنوان سکوهای صادراتی برای دسترسی به بازارهای ‌هارتلند و ریملند عمل کنند.
* تقویت همکاری‌های منطقه‌ای: توسعه همکاری‌های اقتصادی با کشورهای همسایه در ‌هارتلند و ریملند، با هدف ایجاد بازارهای بزرگ‌تر و جذاب‌تر برای سرمایه‌گذاران خارجی. این شامل ایجاد اتحادیه‌های گمرکی، تسهیل تجارت و سرمایه‌گذاری متقابل و توسعه پروژه‌های مشترک زیربنایی است.
نتیجه‌گیری
جنگ تجاری آمریکا با وجود چالش‌ها می‌تواند فرصت‌هایی را برای توسعه اقتصادی ایران فراهم آورد. با اتخاذ سیاست‌های هوشمندانه و بهره‌گیری از ظرفیت‌های منطقه‌ای، ایران می‌تواند جایگاه ژئواکونومی خود را در مناطق‌ هارتلند و ریملند تقویت و مسیر رشد پایدار را هموار کند.
وزارت کارآمدی ایالات‌متحده آمریکا با ریاست جمهوری اسلامی ایران خواهند توانست از طریق راهبردهای محوری زیر منافع ملی دو کشور آمریکا و ایران را برای سرمایه‌گذاری خارجی، طرح‌ریزی و پیاده‌سازی تامین و در جهت تحقق رفاه ملی به جامعه خود ارمغان بدهند. تنها از راه دیپلماسی، اعتمادسازی و احترام متقابل می‌توان به یک معماری امنیتی پایدار در منطقه دست یافت.
راهبردهای بنیادین مشترک توسعه‌آفرین
1-‌ همگرایی اقتصادی ایران و آمریکا: بهترین تضمین برای پایداری توافقات هسته‌ای و پروژه‌های اقتصادی توسعه‌آفرین و غیره.
2-‌ احیای روابط اقتصادی ایران و آمریکا: بستر عادی‌سازی روابط دیپلماتیک.
3-‌همکاری‌های اقتصادی ایران و آمریکا: موجب توسعه روابط اقتصادی با جهان غرب و ایجاد بالانس در روابط ایران با بلوک شرق می‌شود.
4-‌ بهبود و اعتلای جایگاه و تراز اقتصادی کشورها: با آینده‌نگری و جهش استراتژیک در روند شاخص‌های آزادی اقتصادی و پایداری تجاری.
* دانش‌آموخته مدیریت عالی کسب‌و‌کار