«سنگلج» در بحران

نادر نینوایی- محله سنگلج یکی از قدیمی‌ترین محله‌های تهران است که بناهای ثبت ملی‌شده و واجد ارزش متعددی در آن قرار دارند.
باوجود اهمیت بالای این محله تاریخی، تملک شرکت پست بر عمارت «مستوفی‌الممالک» و بی‌توجهی به مرمت آن و تملک اوقاف بر مسجد «معیرالممالک» و تخریب‌هایی که اخیرا در این مسجد تاریخی اتفاق افتاده است، باعث شده این محله تاریخی نتواند از ظرفیت‌های فرهنگی و گردشگری بالقوه خود بهره‌مند شده و درگیر بحرانی خودساخته شود.
از سوی دیگر مشکلات موجود در زمینه دریافت تسهیلات برای مرمت خانه‌های این محله و در کنار آن نبود طرحی جامع برای استفاده از ظرفیت‌های گردشگری سنگلج، باعث شده که این محله قدیمی به انبار بازار و واحدهای تولیدی کیف و کفش تبدیل شود.
وضعیت بنای مستوفی‌الممالک و مسجد معیر‌الممالک
برای بررسی بیشتر و دقیق‌تر وضعیت کنونی بناهای تاریخی محله سنگلج به سراغ مهدی گوهری -‌عضو هیات موسس انجمن سنگلج- رفتیم.
وی درخصوص وضعیت بنای مستوفی‌الممالک که یکی از بناهای تاریخی شاخص شهر تهران است به «جهان‌صنعت» گفت: خانه مستوفی‌الممالک در اختیار اداره پست است و آن‌طور که شنیده می‌شود این اداره قصد دارد با شهرداری تهاتر کرده و این خانه تاریخی را در ازای بدهی‌هایش به شهرداری واگذار کند. شهردار قبلی منطقه ۱۲ مخالف شکل‌گیری این تهاتر بود، اما درحال حاضر شهرداری کل به ماجرا ورود کرده و فکر می‌کنم این اتفاق (تهاتر پست و شهرداری) محقق شود و بنای عمارت مستوفی‌الممالک در اختیار شهرداری قرار گیرد.
وی ضمن اشاره به خطراتی که بنای تاریخی عمارت مستوفی‌الممالک را تهدید می‌کند ابراز کرد: بنای عمارت مستوفی‌الممالک در حال تخریب بوده و نیاز به مرمت فوری دارد. در حال حاضر بنای مستوفی‌الممالک سرایدار دارد و اخیرا هم از طرف انجمن سنگلج تقاضای بازدید از آن را مطرح کردیم که این اجازه را صادر نکردند. در واقع اعلام کردند به دلیل آنکه شما قصد عکاسی دارید اجازه بازدید را صادر نمی‌کنیم.
گوهری عضو هیات موسس انجمن سنگلج درخصوص وضعیت بنای معیر‌الممالک نیز به «جهان‌صنعت» گفت: بنای معیرالممالک شامل دو قسمت است؛ یک خانه معیرالممالک داریم که شهرداری تصمیم گرفته بود آن را بفروشد، اما با مطالبه‌گری‌هایی که شد و با توجه به پیگیری‌ها حالا دارد مرمت می‌شود و قرار است جلوی آن یک پارک ایجاد شود.
وی افزود: داستان مسجد معیرالممالک، اما ماجرای متفاوتی دارد. در حال حاضر اصلا اجازه بازدید از مسجد معیر‌الممالک وجود ندارد. در واقع بنا در اختیار گروهی است که اجازه بازدید از بنا را نمی‌دهند. چند وقت پیش هم جنجالی درخصوص مسجد معیرالممالک شد، چراکه ساکنان مسجد یکسری طاق‌های آجری و قدیمی را تخریب کرده بودند. حتی وقتی برای عکس گرفتن (از این تخریب) به مسجد معیرالممالک رجوع کردیم این افراد با اعضای انجمن سنگلج برخورد و با حالت ناخوشایندی آنها را به بیرون هدایت کردند. عضو هیات موسس انجمن سنگلج به «جهان‌صنعت» گفت: در واقع امکان ورود به بنای تاریخی مسجد معیر‌الممالک وجود ندارد. متاسفانه اوقاف (مالک بنای مسجد معیرالممالک) گوشش به در‌خواست‌های انجمن سنگلج بدهکار نیست. وزارت میراث فرهنگی هم به ماجرا ورود نمی‌کند و شهرداری نیز گویا به دلایلی در این خصوص اقدامی نمی‌کند. حتی برخی شنیده‌ها حاکی از آن است که شهرداری با وجود اتفاقات و تخریبی که در بنای مسجد معیرالممالک می‌شود به آنها (تخریب‌کنندگان) کمک مالی نیز کرده است.
چالش تبدیل محله سنگلج به انبار بازار
برخی از اعضای شورای شهر تهران بر این موضوع تاکید دارند که محله سنگلج به دلیل فعالیت بازار به محل فعالیت کارگاه‌های تولیدی، انبار بازار و محل استقرار اتباع (بیگانه) تبدیل شده است.
تجربه‌های قبلی نشان داده که برخی از مطرح‌کنندگان این سبک نقدها با اشاره به رواج یافتن اعتیاد و معضلات اجتماعی در بافت تاریخی، پیش‌زمینه لازم را برای تخریب خانه‌های واجد ارزش تاریخی فراهم می‌کنند.
گوهری عضو هیات موسس انجمن سنگلج در خصوص خطراتی که در زمینه تخریب خانه‌های تاریخی در سنگلج وجود دارد و علت شکل‌گیری این وضعیت به «جهان‌صنعت» گفت: اداره میراث فرهنگی از سال ۱۳۹۵ محله سنگلج را در حریم میراثی قرار داده، اما هیچ اتفاقی برای محله نیفتاده است. در نظر بگیرید کسی که یک خانه قدیمی (فاقد ارزش تاریخی) در حال تخریب در محله سنگلج دارد، اگر قصد ساخت داشته باشد (باتوجه به قوانین حریم میراثی) اجازه ساخت بیش از سه طبقه را ندارد و همین محدودیت باعث می‌شود هزینه‌کرد برای ساخت خانه منطقی نباشد.
وی افزود: حتی اگر فرد قصد مرمت خانه تاریخی را داشته باشد باز هم هیچ بوروکراسی برای این موضوع وجود ندارد. یک روز نیما نیازمند -مدیر قبلی اداره بافت تاریخی شهرداری- را به محله سنگلج آوردیم و از او پرسیدیم که اگر کسی قصد مرمت بنای خود را در این محله داشته باشد باید چه کار کند و متوجه شدیم که او هم نمی‌دانست باید چه اقدامی کرد. در واقع مرمت خانه‌های بافت تاریخی آنقدر بوروکراسی پیچده‌ای دارد که متقاضیان مرمت خانه‌ها نیز سرگردان شده‌اند. این چرخه بوروکراتیک و مشکلات آن باعث شده که ساکنان محله سنگلج در‌گیر‌و‌دار مرمت خانه خود باقی بمانند و حتی برخی از آنها خانه خود را رها کرده‌اند. به نظرم باید تصمیمی در این زمینه گرفته شود. تصور می‌کنم که شورای شهر دارد به سمت آن می‌رود که مجوز ساخت صادر کند.
گوهری در پاسخ به این پرسش که آیا در صورت صدور این دستور ممکن است آثار و بناهایی که واجد ارزش بوده‌، اما ثبت نشده باشند و تخریب شوند به «جهان‌صنعت» گفت: «بله، این احتمال وجود دارد. متاسفانه وضعیت عجیبی است که شکل گرفته. تا قبل از سال ۱۳۹۵ ساختمان‌های ۵ طبقه و ۶ طبقه هم در سنگلج داشتیم که به یکباره محدودیت ساخت برای ۳ طبقه را در نظر گرفتند. در نتیجه این رویکرد قیمت‌ها افت کرد و (کارگاه‌های) بازار به منطقه رسوخ کرد. یک زمانی بازار محدود به حاشیه خیابان خیام بود، اما الان حاشیه‌های بازار تا نزدیکی‌های خیابان وحدت اسلامی هم ادامه یافته است. قیمت کنونی (ملک در سنگلج) ارزان است و فاصله هم به بازار نزدیک است. تصور می‌کنم شاید این تصمیم از قصد اخذ شده تا این منطقه به پشتیبان بازار تبدیل شود. به نظرم آنچه که روی می‌دهد اتفاق غم‌انگیزی (برای محله سنگلج) است.»
به نظر می‌رسد با توجه به اهمیت تاریخی محله سنگلج و نیز با نظر به تعدد خانه‌های تاریخی و واجد ارزشی که در این محله قرار گرفته، لازم است با حضور متخصصان و دوستداران میراث فرهنگی، انجمن‌های مردمی و مقام‌های مسوول تمام ابعاد موضوع بررسی و سپس تصمیمی مناسب برای بافت تاریخی محله سنگلج گرفته شود.