«سنگ بزرگ» ۶ میلیون‌ بشکه‌ای

«جهان‌صنعت»- هرچند گزارش‌های جهانی بیانگر رشد فروش نفت ایران در بازارهای جهانی است، با این حال برخی کارشناسان از وعده وزیر نفت برای افزایش تولید نفت به ۵ میلیون و ۷۰۰ میلیون بشکه تردید دارند. موضوعی که به نظر می‌رسد در صورت اجرایی شدن نه تنها کارنامه‌ای درخور برای جواد اوجی در سومین سال وزارت او برجای خواهد گذاشت بلکه می‌تواند به نفع منافع ملی کشور در سخت‌ترین دوران تحریم‌ها باشد.
ضرب‌المثل «سنگ بزرگ علامت نزدن است» شاه‌بیت منتقدان وزیر نفت است. اوجی که این روزها از برنامه خود برای افزایش تولید نفت به ۵ میلیون و ۷۰۰ میلیون بشکه در روز طی سال آینده خبر می‌دهد، از نگاه کارشناسان چنین وعده‌ای عملی نیست. زیرا هم منابع کافی برای افزایش تولید وجود ندارد و هم رقابت در بازارهای خارجی آنقدر سخت شده که چنین وعده‌ای حداقل در یک‌سال دست‌یافتنی نیست. با این حال جواد اوجی گفته که امکان تحقق ظرفیت تولید روزانه ۵ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه نفت با توجه به ذخایر نفت کشور وجود دارد.
به گفته اوجی حداقل روزانه ۹۰۰ هزار بشکه از ظرفیت افزایش تولید نفت را می‌توان از طریق ازدیاد برداشت نفت از طریق روش‌های دانش‌بنیان محقق کرد. همچنین با توجه به مذاکرات وزارت نفت با معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در زمینه احیای ۷۰۰ حلقه چاه کم‌بازده افزایش تولید از چاه‌های کم‌بازده برای صنعت نفت در مقایسه با توسعه میدان‌های تازه، بسیار کم‌هزینه‌تر است.
اوجی تاکید کرده که وزارت نفت به هر عهدی که با سازندگان داخلی بسته، پایبند است و تمام و کمال از آنها حمایت می‌کند، در صورت رعایت استانداردهای صنعت نفت در ساخت تجهیزات این توان را داریم که خرید کالاهای ساخت داخل را دو تا چهار سال تضمین کنیم.
وزیر نفت می‌گوید: با وجود آنکه ۱۱۴ سال از عمر صنعت نفت می‌گذرد، اما هنوز در خیلی از بخش‌ها به‌صورت سنتی کار می‌کنیم. درنتیحه در توافق اخیری که با معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری درباره نیاز به کالاها و تجهیزات گلوگاهی وزارت نفت امضا شده، قرار است حدود ۱۵ کالا و خدمت کلیدی مورد نیاز صنعت نفت با توان این معاونت و با استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان ساخته شود.‌ آنطور که اوجی گفته براساس این توافق بنا شده تا کنسرسیومی برای تامین این خدمات و کالاها به ارزش حدود ۲ میلیارد ریال تشکیل شود، وزارت نفت هم تعهد کرده تا سفارش‌های طولانی‌مدت داشته باشد.
طرح‌هایی که تولید را افزایش می‌دهند
بررسی سناریوهای موجود درباره طرح افزایش تولید نفت ایران نشان می‌دهد که یکی از برنامه‌های وزارت نفت در این راستا افزایش برداشت از میادین مشترک است. اعلام شده که در این راستا قرار است توسعه میدان یاران در منطقه غرب کارون در استان خوزستان اجرایی شود. ضمن اینکه چندی پیش قرارداد توسعه فاز دوم این میدان مشترک امضا شده و قرار است کار اجرایی آن آغاز شود. آن‌طور که وزارت نفت گزارش داده، ضریب بازیافت نفت از این میدان قرار است با طرح توسعه‌ای در دست اجرا از ۴ درصد به ۷/۷ درصد برسد که تولید روزانه این میدان را از حدود ۲۰ هزار بشکه به ۳۶ هزار بشکه نفت می‌رساند.
طرح دیگر در دست اجرا توسعه میدان مشترک آزادگان است که سال گذشته با امضای قراردادی بین کنسرسیومی متشکل از بانک‌های داخلی با تاسیس شرکت دشت آزادگان اروند، کلید خورد. آنطور که وزارت نفت گزارش کرده، در آزادگان جنوبی در مرحله نخست با قراردادی به ارزش ۷/۵ میلیارد دلار، رسیدن به رقم تولید روزانه ۳۲۰ هزار بشکه در نظر گرفته شده است.
طرح دیگر، افزایش تولید میدان نرگسی گچساران، توسعه لایه نفتی میدان مشترک پارس‌جنوبی و انعقاد قرارداد با شرکت‌های خارجی برای توسعه آن با سرمایه‌گذاری ۵۰۰ میلیون دلاری، تنفیذ قرارداد احداث ایستگاه تزریق گاز بی‌بی‌حکیمه از جمله فعالیت‌هایی است که در راستای تولید حداکثری نفت و گاز قرار است اجرایی شود.
سه سناریوی دانش‌بنیانی
اگرچه تاکید جواد اوجی بر استفاده از توان شرکت‌های دانش‌بنیان برای افزایش تولید است با این حال برخی از کارشناسان صنعت نفت بر این باورند که این شرکت‌ها بیشتر هزینه‌ساز هستند تا سوآور. زیرا این شرکت‌ها تجربه کافی در صنعت نفت که صنعتی کاملا وارداتی است را ندارند. در نتیجه دانش‌بنیان‌ها به احتمال زیاد در اجرای طرح‌ها به آزمون و خطا روی می‌آورند که باعث افزایش هزینه برای طرح‌ها خواهد شد و زمان توسعه میادین را هم افزایش می‌دهند.
با این حال وزارت نفت سه سناریو برای حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در نظر دارد. آنطور که محسن خجسته‌مهر مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران اعلام کرده سناریوهای مدنظر این شرکت برای رسیدن به تولید ۶/۴، ۷/۵ و برنامه بلندمدت تولید ۵/۶ میلیون بشکه نفت در روز تدوین شده، برای رسیدن به این میزان تولید از طریق اجرای گسترده طرح‌های حوزه ازدیاد برداشت نفت (IOR) و افزایش ضریب بازیافت نفت (EOR) اقدام و برای همین پایلوت‌های فناورانه را آغاز کردیم.
خجسته‌مهر با دفاع از حضور دانش‌بنیان‌ها در صنعت نفت با استناد به نخستین پایلوت فناورانه اجرا‌شده توسط این شرکت‌ها می‌گوید: این پایلوت بین شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب و پژوهشگاه صنعت نفت توافق و برای تزریق آب به میدان اهواز بنگستان اقدام شد. برای رسیدن به ظرفیت تولید روزانه ۷/۵ میلیون بشکه نفت، سهم افزایش تولید از طریق روش‌های ازدیاد برداشت حدود ۹۰۰ هزار بشکه است و این ظرفیت بزرگی برای شرکت‌های دانش‌بنیان به‌شمار می‌رود. در دولت قبل با ۱۳ دانشگاه و ۲۲ میدان قراردادهایی امضا شد، اما رویکرد آن زمان کامل نبود و موارد مهم چالش‌های بالادستی را به‌عنوان بخشی از وظایف دانشگاه‌ها در نظر نگرفته بودند.
مدیرعامل شرکت ملی نفت تاکید کرده است: «وظیفه ما در مرحله نخست افزایش تعداد شرکت‌های دانش‌بنیانی است که می‌توانند چالش‌های شرکت ملی نفت ایران را با راه‌حل‌هایی فناورانه برطرف کنند. پس از آن کیفی‌سازی و بالا بردن بهره‌وری در شرکت ملی نفت ایران با استفاده از شرکت‌های دانش‌بنیان بوده، از این منظر به‌دنبال ایجاد پیمانکار عمومی (GC) فناورانه بخش بالادستی شرکت ملی نفت ایران هستیم و بر همین اساس وزارت نفت تاکنون ۵۵۰ شرکت دانش‌بنیان را برای همکاری جذب کرده است.»
وظیفه دیگری که به عهده دانش‌بنیان‌ها در پروژه‌های نفتی گذاشته‌شده، افزایش ضریب بازیافت است.
براساس گزارش‌های رسمی در حال حاضر میانگین ضریب برداشت از مخازن نفتی یا همان ضریب بازیافت نفت خام کشور حدود ۴/۲۳ درصد است. ضریب بازیافت یعنی درصدی از نفت یک مخزن نفتی که به‌صورت طبیعی قابل استخراج است. به عبارتی دیگر هم‌اکنون از هر ۱۰۰ بشکه نفت خام ایران، حدود ۲۳ بشکه قابل برداشت است و ۷۷ بشکه در مخزن می‌ماند. ضمن آنکه، بسیاری از میدان‌های فعال نفتی ایران در نیمه دوم عمر خود قرار دارند و هر سال نه‌تنها از مقدار تولید آنها کاسته می‌شود، بلکه توقف سرمایه‌گذاری در بخش ضریب بازیافت، میزان ذخایر قابل استخراج آنها را نیز کاهش می‌دهد و در صورت غفلت، در سال‌های آینده میانگین ضریب بازیافت حتی کمتر از ۴/۲۳ درصد می‌شود.
از این‌رو، افزایش ضریب بازیافت نفت خام در صنعت نفت ایران یک الزام است و هرصدم‌درصد افزایش آن اهمیت ویژه‌ای دارد زیرا به ثروت کشور و حجم نفت قابل برداشت از مخازن کمک می‌کند. همچنین توجه به این مساله می‌تواند قدرت ما را در سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) افزایش دهد و هم به لحاظ راهبردی جایگاه ما را در دنیا ارتقا بخشد، اما با توجه به اینکه عمده مخازن نفت خام کشور در طول سال‌ها شاهد افت فشار شده‌اند و نیروی طبیعی موجود در این مخازن برای تولید کافی نیست، استفاده از روش‌های ازدیاد برداشت برای مخازن کشور ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.
براساس اطلاعات موجود، اگرچه میانگین ضریب بازیافت نفت خام میدان‌های ایران حدود ۴/۲۳ درصد است، اما شرایط بعضی از میدان‌ها نیازمند سرمایه‌گذاری جدی‌تر است. قرار است دانش‌بنیان‌های نفتی با گسترش و توسعه پایلوت‌های فناورانه به این بخش ورود کنند ولی در اینکه کارنامه آنها چقدر موفقیت‌آمیز خواهد بود، سوالی است که پاسخ آن نیاز به زمان دارد. هرچند برخی کارشناسان همچنان به مقامات وزارت نفت توصیه می‌کنند که در اجرای چنین پروژه‌هایی بهتر است نگاهی به جلوگیری از هدررفت منابع کشور انجام شود.