سهمی به اندازه یک درصد

همایون فلکشاهی تحلیلگر موسسه بین‌المللی کپلر می‌گوید: سهم ایران از بازار جهانی گاز کمتر از یک درصد است. تنها به عراق و ترکیه صادرات انجام می‌شود که آنها هم در خطر هستند.
این تصویری غم‌انگیز از بازار جهانی گاز برای دومین دارنده ذخایر گازی دنیاست. در حالی که کشورهایی با کمترین میزان ذخایر گاز به درآمدهای کلان در این صنعت رسیده‌اند و سهم خود را در این بازار به بالاترین حد ممکن در غیاب رقیبی به قدر بودن ایران رسانده‌اند، ایران هنوز نه سرمایه کافی برای صادرات گاز دارد و نه تکنولوژی مناسب.
به همین «نداشته‌ها» باید برنامه کلان و چشم اندازی که مسیر را مشخص کند، اضافه کرد و البته دیپلماسی اقتصادی که امروز در دنیا حرف اول را می‌زند.
همایون فلکشاهی در گفت‌وگو با ایلنا، درباره نقش و جایگاه کشورهای شرق مدیترانه در تحولات بازار گاز جهان اظهار کرد: نقش کشورهای منطقه در بازار بین‌المللی گاز در راه رشد است و دلیل آن نیز موفقیت در اکتشافات در ۱۵ سال اخیر و تصمیمات دولت‌های منطقه بر تشویق کردن توسعه این منابع گازی است.
او افزود: در بین کشورهای منطقه، اسرائیل بزرگ‌ترین پتانسیل رشد صادرات گاز را دارد زیرا مصرف داخلی کمی دارد و ذخایر گازی عظیمی در آب‌های این کشور کشف شده‌اند، بنابراین امیدهای زیادی بر نقش رژیم صهیونیستی در بازار گاز طبیعی ایجاد شده است. همچنین روابط سیاسی خوب بین اسرائیل و کشورهای غربی باعث شده تا امکان اینکه گسترش روابط اقتصادی از طریق گاز طبیعی به واقعیت تبدیل شود، زیاد باشد. این کارشناس انرژی با بیان اینکه جنگ روسیه و اوکراین و کاهش صادرات گاز روسیه به اروپا اهمیت منطقه شرق مدیترانه را برجسته کرده است، خاطرنشان کرد: «البته با این حساب منطقه شرق مدیترانه با چالش‌های زیادی مواجه است و سهم آن در تامین گاز اروپا هنوز چشمگیر نیست. در آینده اهمیت منطقه براساس قیمت‌های جهانی و خواست سیاسی دولت‌ها تعیین خواهد شد، زیرا احداث خط لوله بین شرق مدیترانه و اروپا نیاز به سرمایه‌گذاری عظیم دارد و اگر قیمت‌ها به میزان کافی نباشد، می‌تواند جلوی اقتصادی بودن چنین پروژه‌هایی را بگیرد.
فلکشاهی درباره اینکه آیا در آینده اروپا می‌تواند روی انرژی گازی خاورمیانه حساب کند، گفت: در این منطقه فعلا فقط مصر جزو تامین‌کنندگان گاز اروپا از طریق دو کارخانه ال‌ان‌جی دامیئتا و ادکو در شمال این کشور است.
او افزود: سال گذشته میلادی از صادرات کلی ۱۴/۷ میلیون تنی مصر، ۰۵/۵ میلیون تن به اروپا صادر شد. میزان ماهیانه صادرات مصر به اروپا در سال جاری تاکنون بین ۵۰۰ و ۶۰۰ هزار تن است، اما نکته جالب این تجارت این است که کشور مصر برای تامین بازار داخلی خود از اسرائیل گاز وارد می‌کند، بنابراین مصر فقط در صورت وارد کردن گاز از اسرائیل می‌تواند به عنوان صادرکننده گاز طبیعی مایع‌شده به اروپا نقش ایفا کند.
رقیبی جدید به نام خط لوله مدیترانه
فلکشاهی با اشاره به مسیرهای صدور گاز منطقه خاورمیانه به اروپا می‌گوید: فعلا گزینه ترجیحی ساخت خط لوله شرق مدیترانه است که می‌تواند از اسرائیل، مصر و قبرس گاز منطقه را به اروپا حمل کرد، اما این پروژه به نام ایست‌مدپایپ با مشکلات زیادی مواجه است، از جمله چالش‌های مالی پروژه اینکه حدود ۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد. این بدان معناست که این پروژه نیاز به اعتبار نسبتا بالایی دارد تا اینکه از لحاظ اقتصادی عملی باشد.
او افزود: بعد از جنگ روسیه و اوکراین قیمت‌های گاز طبیعی در اروپا حتی به ۹۰ دلار در هر میلیون فوت مکعب رسیده بود، اما اخیرا این میزان به ۷ تا ۸ دلار یعنی پایین‌تر از قیمت‌های قبل از جنگ روسیه و اوکراین افت کرده است.
این کارشناس ارشد انرژی خاطرنشان کرد: برآورد ما این است که این پروژه حداقل به ۱۰تا ۱۲ دلار نیاز خواهد داشت تا از لحاظ اقتصادی قابل اجرا باشد.
فلکشاهی گفت: نکته دوم مخالفت ترکیه است چون مسیر پیشنهادی این خط لوله از آب‌های قبرس است؛ کشوری که ترکیه آن را به رسمیت نمی‌شناسد. احداث کارخانه ال‌ان‌جی جدید نیز بیشتر با مخالفت اجتماعی شهروندان اسرائیل مواجه است که نمی‌خواهند یک پروژه صنعتی ساحل و محیط زیست و در نهایت صنعت گردشگری‌شان را به خطر بیندازد. از آن سو در قبرس و لبنان حجم منابع گازی به اندازه کافی کشف نشده است تا اجازه دهد یک پروژه ال‌ان‌جی مستقل پیش برده شود.
تحلیلگر موسسه بین‌المللی کپلر در ارزیابی امکان ارسال گاز مصر و اسرائیل از مسیر خط لوله عربی تا ترکیه و حتی عراق و احتمال از دست رفتن بازار ایران گفت: همانطور که صادرات گاز اسرائیل به مصر اجازه داد تا صادرات ال‌ان‌جی خود را از سر بگیرد، تنها میزان حجم بیشتر گاز اسرائیل است که به مصر این اجازه را خواهد داد تا بتواند به کشورهای غرب آسیا گاز صادر کند، یعنی به‌طور غیرمستقیم گاز اسرائیل به این کشورها فروخته شود.
فلکشاهی گفت: موضوع دیگر اینکه دولت سوریه در حال بازسازی روابط خود با دنیای عرب است.
هنوز روابط به زمان قبل از جنگ داخلی سوریه نرسیده است و صرف زمان بیشتری می‌تواند به این اعتمادسازی کمک کند. در نهایت اینکه نفوذ ایران در منطقه به ویژه در سوریه می‌تواند جلوی چنین پروژه‌ای را بگیرد. پس در کوتاه‌مدت راه‌اندازی این خط لوله خیلی بعید است.
طرح انتقال گاز از عراق به لبنان
فلکشاهی درباره اینکه آیا ایران می‌تواند با احداث خط لوله، گاز خود را به عراق، سوریه و لبنان رسانده و گزینه صادرات گاز به اروپا را از طریق دریای مدیترانه فراهم کند، توضیح داد: این ایده با مشکلات زیادی روبه‌روست؛ اولا خود ایران مثل مصر به‌ویژه در ماه‌های زمستان با کمبود گاز مواجه است و این مشکل در سال‌های آینده با افت فشار در مخزن پارس‌جنوبی و عدم سرمایه‌گذاری لازم تشدید پیدا می‌کند، علاوه‌بر آن احداث خط لوله از اردن به عراق با مسائلی مثل ریسک تروریستی مواجه خواهد شد و دیگر اینکه از لحاظ اقتصادی پروژه خوبی نخواهد بود چون بازار داخلی سوریه و لبنان کوچک هستند.
او افزود: لازم به ذکر است که برای رسیدن به یک توافق با کشورهای اروپایی نیاز به بهبود روابط بین ایران و اتحادیه اروپاست، ضمن اینکه فشار آمریکا بر اروپا از یک طرف، حمایت ایران از روسیه در جنگ این کشور علیه اوکراین از سوی دیگر چشم‌انداز یک توافق اقتصادی عظیم بین اروپا و ایران را خیلی کمرنگ کرده است. بنابراین پروژه رساندن گاز ایران به اروپا اصلا چشم‌انداز روشنی ندارد.
فلکشاهی تصریح کرد: متاسفانه ایران نتوانسته پیشروی بازار گاز طبیعی را خوب جلو ببرد. در حال حاضر سهم ایران از بازار جهانی گاز کمتر از یک درصد است، تنها به عراق و ترکیه صادرات داریم که آنها هم در خطر هستند که در میان‌مدت دلایلی از جمله هزینه بالای یارانه انرژی در کشور عدم بهینه‌سازی مصرف گاز انرژی، تصمیمات غیرمنطقی تجاری و از همه مهم‌تر، روابط سیاسی سرسخت با کشورهای غربی که باعث شد تحریم‌های شدیدی علیه اقتصاد کشور اعمال شود، قابل ذکر است، ضمن اینکه با وجود تحریم‌های آمریکا، هیچ شرکت بزرگ غربی حتی چینی‌ها هم حاضر به همکاری با ایران نخواهند بود.
به گفته وی، توسعه میادین گازی کشور‌های غرب مدیترانه تهدیدی برای صنعت گاز ایران ایجاد نخواهد کرد، چون بازار گازی ایران کلا محدود است.