سهم ناچیز ایران از بازار‌های جهانی زعفران

گروه بازرگانی- هرچند ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده زعفران در دنیا محسوب می‌شود اما به دلیل خام‌فروشی و فقدان زنجیره ارزش، سهم‌ چندانی در بازارهای صادراتی ندارد. نکته قابل تامل اینکه تولید محصول زعفران در ایران مربوط به یک‌سال و یک دهه نیست، بلکه قدمت تولید این‌محصول به ۳ هزار سال پیش باز می‌گردد اما در حال حاضر به دلیل موانع صادرات ناشی از شرایط تحریم‌ و مشکلات بازگشت ارز به کشور، زمینه برای صادرات چمدانی و قاچاق این محصول فراهم شده است. در این باره خیام نکویی، رییس سازمان‌تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی می‌گوید علی رغم‌آنکه ۹۵ درصد زعفران دنیا را تولید می‌کنیم، اما سهم ما از بازار ۱۸ تا ۲۰ میلیارد دلاری دنیا کمتر از ۵۰۰ هزار دلار است، چراکه محصول به صورت خام و بدون ارزش‌افزوده در کشور به فروش می‌رسد.
بنا بر آمار گمرک در ۴ ماهه نخست سال جاری صادرات زعفران ۵/۴۵ درصد کاهش داشته است که برای استفاده از مزیت انحصار تولید زعفران راهی جز حمایت تولیدکننده و رفع موانع صادراتی و ایجاد بازارهای جدید نداریم. در این رابطه مسوولان شورای ملی زعفران اذعان می‌کنند امکان توسعه ۲ تا ۳ برابری صادرات زعفران با رفع موانع، ایجاد زیرساخت‌های لازم و توسعه صنایع تبدیلی وجود دارد، اما دولتمردان به جای حمایت، صادرکننده را مقصر سهم‌ اندک ایران در بازارهای مالی دنیا می‌دانند. این در حالی است که صادرکننده با وجود نبود ضمانتنامه و اطمینان از بازگشت پول با ریسک بالایی اقدام به صادرات می‌کند.
صادرات چمدانی در حال انجام است
در این خصوص رییس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی اظهار کرد: با توجه به شرایط تحریم امکان حضور در بازارهای جهانی به طور شفاف وجود ندارد و اکثر صادرات زعفران به صورت چمدانی یا فله به کشورهای حوزه خلیج‌فارس انجام می‌شود. به گفته رضا نورانی، گرچه زعفران در مقایسه با دیگر محصولات کشاورزی از لحاظ حجمی پایین است، اما یکی از محصولات گران‌قیمت محسوب می‌شود که مشکلات بازگشت ارز از جمله عواملی است که موجب شده در بازارهای جهانی سهم مالی چندانی نداشته باشیم. نورانی می‌گوید: تا زمانی که مشکلات زیرساختی در صادرات غیرنفتی مرتفع نشود، امکان توسعه صادرات در بازارهای دنیا وجود ندارد. رییس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی تصریح کرد: از سال ۹۷ بدون فراهم شدن زیرساخت‌ها و تمهیدات لازم برای صادرکننده، مسوولان در اتاق‌های دربسته تصمیماتی مبنی بر تعهدات ارزی اتخاذ کردند، در حالی که هیچ‌یک از بانک‌ها برای آوردن ارز کمک‌ نکردند. بنا بر گفته نورانی، با توجه به شرایط تحریم، مشکلات تولیدکننده و صادرکننده زعفران که نقش مهمی در تجارت دارند، باید مرتفع و زیرساخت‌های بانکی لازم همچون بازکردن ال‌سی ایجاد شود چراکه زیرساخت‌های توسعه صادرات پایدار نیست. در شرایطی که چراغ قرمز تحریم‌ها جلوی روابط بانک‌های بین‌المللی ما را گرفته است و صادرکنندگان با مشقت فراوان صادرات انجام‌ می‌دهند، عدم‌ تعهد ارزی مشکلات تعلیق کارت بازرگانی را به همراه دارد، لذا مسوولان برای حل این‌موضوع باید زیرساخت‌های لازم‌ را فراهم کنند.
رونق قاچاق زعفران به دلیل نبود زیرساخت صادراتی
غلامرضا میری نایب‌رییس شورای ملی نیز در این ارتباط گفت: با توجه به تولید بیش از ۹۲ درصد زعفران، سهم ما در بازارهای جهانی بسیار ناچیز است. به گفته وی، با وجود آنکه ۹۰ تا ۹۲ درصد زعفران دنیا را در اختیار داریم، اما نتوانسته‌ایم از این پتانسیل به درستی استفاده کنیم‌ که یکی از موانع به شرایط تحریم‌ بازمی‌گردد که براساس آن امکان صادرات به برخی‌ کشورها وجود ندارد. میری می‌گوید: در شرایط کنونی امکان صادرات به چین و هندوستان به سبب وضع عوارض ۳۸ درصدی وجود ندارد که با این وجود آن‌طور که باید و شاید نمی‌توانیم بازار را در اختیار داشته باشیم و در نهایت زعفران از طریق قاچاق به چین، هند، عربستان و آمریکا می‌رود. نایب‌رییس شورای ملی زعفران خاطرنشان کرد: با وجود آنکه در سه سال گذشته فریاد کاهش صادرات زعفران را به‌دلیل هزینه‌بر بودن بازگشت ارز و رونق قاچاق می‌زنیم، اما گوش شنوا وجود ندارد تا با توسعه بازارهای هدف شرایط را برای صادرات فراهم کنیم. بنا بر اذعان تشکل و انجمن‌های تولیدی افزایش ارزش‌افزوده زعفران نیازمند حمایت صنایع تبدیلی است تا تولیدکننده به این سمت و سو رود و همانند دیگر کشورها از صنایع تبدیلی استفاده کند. بنا بر آمار ۷۰ درصد زعفران صادراتی در بخش صنایع تبدیلی و ۳۰ درصد در سوپرمارکت‌ها مصرف می‌شود که متاسفانه به سبب شرایط تحریم امکان واردات ماشین‌آلات و عدم‌حمایت‌های لازم‌ از تولیدکننده امکان توسعه صنایع تبدیلی در کشور ما وجود ندارد.
توسعه سهم صادراتی با شعار محقق نمی‌شود
همچنین علی حسینی، عضو شورای ملی زعفران در این باره گفت: طی سال‌های متمادی در تولید و تجارت زعفران فاقد مدیریت صحیح بودیم که با این وجود چطور می‌توان انتظار داشت که سهم‌گردش مالی در بازارهای جهانی را افزایش داد. به گفته وی، در تولید و تجارت زعفران انسجام قوی و عزم‌ جدی برای تولید بهتر، عملکرد بالا و حفظ کیفیت و ارتقای جایگاه زعفران‌ نیست و متاسفانه تنها شعار توسعه صادرات غیرنفتی داده می‌شود. حسینی می‌گوید: با توجه به تامین ۹۰ تا ۹۵ درصد زعفران دنیا، اما سهم‌ چندانی در بازارهای جهانی نداریم و تا زمانی که بین تولید و تجارت فاصله وجود دارد، ارتقای جایگاه در بازارهای دنیا اتفاق نمی‌افتد. عضو شورای ملی زعفران بیان کرد: با وجود قدمت‌ چندهزار ساله زعفران در ایران، ارتقای جایگاه در بازارهای صادراتی امری ضروری است؛ اما این موضوع با خام‌فروشی اتفاق نمی‌افتد. بنا بر گفته حسینی، با وجود آنکه سالهاست مسوولان شعار تکمیل زنجیره ارزش می‌دهند، اما در عمل اتفاقی در خصوص زعفران به عنوان یکی از محصولات استراتژیک‌ نیفتاده است، در حالی که با برنامه‌ریزی صحیح مشکل تولید تا تجارت را باید حل کرد.