سوخت محرک بازارهای مالی

گروه بورس- با شروع سال نو و در فضایی که تحولات جهانی، نوسانات ارزی و تصمیمات داخلی بر جریان معاملات بازارهای مالی سایه افکنده‌اند، بورس انرژی ایران با کارنامه‌ای پربار به استقبال سال۱۴۰۴ رفت. این گزارش، نگاهی تحلیلی دارد به آخرین وضعیت بازارهای مختلف این بورس تخصصی؛ بازاری که از یک‌سو مامن اصلی مبادلات حامل‌های انرژی در کشور به‌‌شمار می‌رود و از سوی دیگر، به‌واسطه ابزارهای متنوع مالی همچون اوراق سلف، گواهی ظرفیت، صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل‌معامله و گواهی صرفه‌جویی، نقشی پررنگ در تامین مالی صنعت انرژی ایفا می‌کند. بررسی دقیق آمارهای روزانه، هفتگی و ماهانه در حوزه‌های فیزیکی، برق، مشتقه و سایر اوراق بهادار، تصویری جامع از عملکرد بورس انرژی در اسفندماه و هفته پایانی تعطیلات نوروز ارائه می‌دهد و روندهای آتی و چالش‌های پیش‌رو را نیز به‌‌روشنی ترسیم می‌کند؛ مسیری که می‌تواند چشم‌انداز روشنی از تعمیق بازار و گسترش دامنه بازیگران آن به ‌دست دهد.
روند کلی معاملات انرژی به کجا رفت؟
بازارهای مختلف بورس انرژی ایران در آخرین ماه سال عملکرد قابل‌توجهی از خود به نمایش گذاشتند، به‌‌ویژه در بخش فیزیکی که شامل انواع فرآورده‌های هیدروکربوری می‌شود. در این بازار، حجم معاملات به رقم چشمگیر 2677291تن در ۸۸۹ نوبت رسید و ارزش مبادلات از ۴۸‌هزار میلیارد تومان فراتر رفت. این معاملات شامل کالاهای متنوعی از جمله نفتا، متانول، حلال‌ها و گاز مایع بود و همچنین برش‌های سنگین و سبک، اکسیژن، نیتروژن مایع و میعانات گازی در بخش قابل‌توجهی از معاملات ماهانه و هفتگی بورس جای گرفتند.
در بازار برق، گزارش‌ها نشان از رشد قابل‌توجهی دارند. ارزش معاملات بازار برق فیزیکی در اسفندماه به بیش از هزارمیلیارد تومان رسید. این در حالی است که در بازار مشتقه برق که شامل برق عادی و برق سبز می‌شود، معادل ۵۱۹‌میلیارد تومان معامله و ارزش کلی معاملات برق به حدود 849/‏1میلیارد تومان بالغ شد. در این بخش، قراردادهای برق اعم از فیزیکی، سبز و آزاد توانسته‌اند نیازهای مختلف خریداران را برآورده کرده و مورد استقبال قرار گیرند.
بازار اوراق بهادار بورس انرژی نیز با استقبال خوبی مواجه شد. اوراق سلف با سررسید بیش از یک‌سال در بازار مشتقه با حجم 93252واحد، ارزشی بالغ‌بر 3814‌‌میلیارد تومان ثبت کردند که نشان‌دهنده تقاضای پایدار برای این ابزارهای مالی است. همچنین بازار سایر اوراق بهادار شامل گواهی ظرفیت، سپرده کالایی و واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل‌معامله، مجموعا به ارزش نزدیک‌به 1838‌میلیارد تومان رسید.
اگرچه تحولات جهانی در آغاز سال جدید تحرکات خاصی را در بازار به‌همراه داشت اما آمارها نشان می‌دهند که بورس انرژی به‌‌طور مستمر در مسیر شفافیت و افزایش تعادل بازار حرکت کرده است. در هفته منتهی به بیستم فروردین، ارزش کل معاملات فیزیکی، برق و مشتقه و سایر اوراق بهادار بالغ‌بر ۳۲۲‌میلیارد تومان گزارش شد. به‌‌طور کلی، بورس انرژی ایران نه‌تنها جایگاه محوری خود را در اقتصاد کشور حفظ کرده بلکه در حال توسعه و گسترش دامنه و عمق معاملات خود است.
در رینگ هیدروکربوری‌ها چه گذشت؟
بازار فیزیکی بورس انرژی ایران همواره به‌‌عنوان اصلی‌ترین بستر برای تبادل مستقیم انواع فرآورده‌های نفتی، گازی و پتروشیمی شناخته می‌شود. در این بازار، طیف وسیعی از محصولات حیاتی همچون متانول، نفتا، حلال‌ها، گاز مایع، میعانات گازی و دیگر فرآورده‌های هیدروکربوری مورد دادوستد قرار می‌گیرند.
براساس آمار اعلامی، گاز مایع در آخرین ماه سال گذشته با حجم ۳۶۲‌هزار تن معامله، جایگاه نخست را در رینگ هیدروکربوری از آن خود کرد و در هفته منتهی به بیستم فروردین نیز با ۶۲‌‌هزار تن همچنان در صدر قرار گرفت. نفتای کامل نیز در اسفندماه با ۱۶۶هزار تن معامله، رتبه دوم را به خود اختصاص داد و در هفته اخیر با ۶۲‌هزار تن در همان جایگاه باقی ماند. در رینگ داخلی، نفت سفید با ۵۶‌هزار تن، میعانات گازی با ۳۰ هزار تن و نفتای سنگین با ۲۶هزار تن به‌ترتیب جایگاه‌های نخست تا سوم را در اسفندماه کسب کردند اما در هفته منتهی به بیستم فروردین، وضعیت تا حدی دچار تغییر شد و میعانات گازی با ۱۰‌هزار تن به جایگاه نخست صعود کرد، در‌حالی‌که متانول با ۷‌هزار تن در رتبه دوم قرار گرفت. این نوسانات بازار که ناشی از شرایط پویا و فشارهای مختلف بر جریان معاملات است، گویای تحولات مداوم و پیچیدگی‌های بازار انرژی در ایران است. یکی از عوامل کلیدی که به پویایی بازار فیزیکی دامن می‌زند، مکانیزم کشف قیمت در یک فضای رقابتی است. عرضه‌کنندگان و خریداران با حضور در تابلوهای بورس انرژی، نرخ‌های پیشنهادی خود را براساس واقعیت‌های بازار تعیین می‌کنند و در نهایت، معامله با قیمتی شفاف و منصفانه انجام می‌شود. به همین دلیل، بسیاری از پتروشیمی‌ها، پالایشگاه‌ها و تولیدکنندگان حامل‌های انرژی ترجیح می‌دهند محصولات خود را در این فضا عرضه کنند تا علاوه‌بر دستیابی به بازار وسیع‌تر، از ریسک نوسانات پیش‌بینی‌ناپذیر نیز در امان باشند. افزون بر این، وجود سازوکار تسویه و پایاپای متمرکز باعث می‌شود ریسک‌های ناشی از عدم پرداخت یا دیرکرد طرف‌های معامله کاهش یابد و اعتماد بازیگران بازار فزونی گیرد.
مطابق آمارهای اسفندماه، ۶۷‌درصد عرضه‌ها به‌صورت پریمیوم، ۲‌درصد سلف، ۲‌درصد نسیه و ۲۹‌درصد نقدی بود و در معاملات نیز ۷۴‌درصد از حجم معامله به کشف پریمیوم، ۲۱‌درصد به معاملات نقدی و مجموعا ۴‌درصد به سلف و نسیه اختصاص یافت. در هفته گذشته، سهم عرضه با قرارداد کشف پریمیوم به ۵۷‌درصد رسید و ۳۶درصد عرضه‌ها به‌‌صورت نقدی انجام شد. همزمان، سمت معاملات نیز همچنان از قرارداد کشف پریمیوم استقبال بیشتری کرد و ۶۵‌درصد از حجم معامله در این قالب به ثبت رسید، درحالی‌که ۲۶‌درصد معاملات مربوط به روش نقدی بود. این آمارها نشان می‌دهند فعالان بازار، بسته به شرایط قیمتی و نوسانات احتمالی، از شیوه‌های مختلفی برای پوشش ریسک و تسهیل مبادلات خود استفاده می‌کنند.
بررسی داده‌های عرضه در رینگ‌های صادراتی و داخلی بازار انرژی، تصویری از تمرکز نسبی در کنار تنوع بازیگران ارائه می‌دهد. در رینگ صادراتی، شرکت نفت ستاره خلیج‌فارس با اختصاص ۲۸‌درصد از کل عرضه، بیشترین سهم را در میان عرضه‌کنندگان به خود اختصاص داد. پس از آن، مجتمع گاز پارسیان با ۱۵‌درصد، پتروپالایش کنگان با 2/‏9‌درصد و شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران با 3/‏8‌درصد، از دیگر بازیگران اصلی این بخش بودند. مجموع سهم این چهار شرکت، بیش از ۶۰‌درصد از کل عرضه صادراتی را شامل می‌شود.
در رینگ داخلی نیز روند مشابهی مشاهده می‌شود. پالایشگاه نفت امام‌خمینی(ره) با سهم 1/‏15درصدی، در صدر عرضه‌کنندگان قرار گرفت. پالایش نفت اصفهان با 9/‏13‌درصد، پالایش نفت آبادان با 9/‏9‌درصد و پالایش نفت تهران با 2/‏7درصد در رده‌های بعدی قرار دارند. هرچند بخش عمده‌ای از عرضه در اختیار چند شرکت بزرگ قرار دارد اما در عین حال، شاهد حضور گسترده و فعال مجموعه‌های مختلف در بازار هستیم که بیانگر تنوع ساختار عرضه و پویایی نسبی در فضای رقابتی است.
در نهایت، با توجه به تحولات بین‌المللی و شرایط ویژه ابتدای سال جدید، پیش‌بینی رکوردهای آتی در حجم معاملات کمی دشوار است و به عوامل متعددی نظیر نوسانات قیمتی بازار جهانی، ملاحظات ارزی و سیاست‌های داخلی بستگی دارد. با این وجود، آمارهای کنونی نشان می‌دهد فضای معاملاتی بازار فیزیکی بورس انرژی با استقبال گسترده مواجه شده و همزمان از سازوکارهای کارآمدی چون شفافیت قیمتی، رقابت سالم و تسویه متمرکز بهره می‌برد. این عوامل سبب شده است تا جایگاه و عملکرد بازار فیزیکی، به‌‌عنوان موتور محرک بورس انرژی در مبادلات حامل‌های نفتی و گازی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار باشد و آینده‌ای پررونق برای این بازار متصور شود.
عملکرد دیگر تابلو‌ها چگونه بود؟
براساس گزارش اسفندماه۱۴۰۳، در بازار مشتقه بورس انرژی ارزش معاملات سلف موازی استاندارد با سررسید یک‌سال و بیشتر، مجموعا به رقمی نزدیک به 3 همت رسید. این معاملات، گستره‌ای از نمادهای برق، متانول و هیدروکربن را دربر گرفت که ازجمله آنها می‌توان به سلف موازی برق گیلان۰۵۱، متانول بوشهر۰۵۱ و هیدروکربن آفتاب (با سررسیدهای مختلف) اشاره کرد. در همین ماه، بازار سایر اوراق بهادار قابل‌معامله نیز عملکرد قابل‌ملاحظه‌ای داشته است. به‌‌عنوان نمونه، اوراق گواهی ظرفیت با حجمی نزدیک به ۳۵‌هزار ورقه معامله، ارزشی در حدود ۳۶۲‌میلیارد تومان را به ثبت رساند. همچنین صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل‌معامله (ازجمله سینرژی۱) به حجم بیش از ۷۵۹‌میلیون واحد رسیدند و ارزشی در حدود ۷۷۸‌میلیارد تومان را تجربه کردند. در بخش گواهی سپرده حامل‌های انرژی نیز معامله ۳۰۰ ورقه، ارزش تقریبی 4/‏1‌میلیارد تومان را رقم زد.
در هفته منتهی به بیستم‌فروردین۱۴۰۴، بازار مشتقه همچنان فعال بود و ارزش معاملات سلف موازی استاندارد با سررسید بیش از یک‌سال به حدود ۳۲۰‌میلیارد تومان بالغ شد. در بخش اوراق گواهی ظرفیت نیز معاملاتی با حجم ۵۷۶۷‌ورقه انجام گرفت که ارزش آن تقریبا به ۵۸‌میلیارد تومان رسید. از سوی دیگر، حجم معاملات صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل‌معامله (به‌‌ویژه نماد سینرژی۱) در همین هفته به بیش از 1۶۹میلیون واحد رسید و ارزش تقریبی ۳۲۲میلیارد تومان را ثبت کرد. ترکیب این آمار حاکی از نقش رو به رشد ابزارهای مالی متنوع در بورس انرژی ایران است.