سوریه؛ زورآزمایی آنکارا- واشنگتن

گروه جهان- فصل جدیدی از بحران سوریه آغاز شده است. رییس‌جمهوری ترکیه اعلام کرد صبر و حوصله این کشور به پایان رسیده و خبر از عملیات نظامی در شمال سوریه داد.
ترکیه هزاران سرباز خود را در نزدیکی مرزهای مشترک با سوریه قرار داده و مسوولان آمریکایی نگران وقوع عملیات طی چند هفته آینده علیه نیروهای کرد مورد حمایت کشورشان هستند. رجب طیب اردوغان گفته به‌زودی عملیات نظامی این کشور در شمال سوریه آغاز می‌شود. گفته می‌شود که آمریکا و روسیه هم در جریان این عملیات نظامی قرار گرفته‌اند.
تهدیدات ترکیه علیه کرد‌های سوریه‌ با گذشت بیش از هشت سال از آغاز بحران داخلی سوریه، همچنان در مقام مساله‌ای مهم در معادلات منطقه غرب آسیا ادامه دارد. طی هفته‌های جاری تحرکات ارتش ترکیه در مرز‌های جنوبی خود با شمال سوریه به شکلی بی‌سابقه افزایش پیدا کرده و بر اساس اعلام فرماندهان نظامی ترک، آنها در انتظار اعلام ساعت صفر برای حمله به شمال سوریه یعنی مناطق تحت کنترل کرد‌های سوریه هستند.
در شرایطی که ترکیه از عزم جدی و غیرقابل برگشت خود برای حمله به شرق فرات و ممانعت از ایجاد کریدور ترور به رهبری پ‌ک‌ک سخن به میان می‌آورد، به نظر می‌رسد واشنگتن و کشور‌های اروپایی هم حاضر به هیچ‌گونه نرمشی در برابر آنکارا نیستند. به ویژه توجه به این مساله ضروری است که بحران کنونی در شرایطی اتفاق می‌افتد که طی یک ماه گذشته مساله تحویل سامانه دفاع موشکی اس -۴۰۰ روسی به ترکیه، به شدت ترامپ و آمریکا را نگران و خشمگین کرده است.
بنا بر همین ملاحظه است که اکنون کاخ سفید و نمایندگان کنگره آمریکا در پی اعمال گستره‌ای از تحریم‌ها بر آنکارا هستند تا از یک‌سو، آنکارا را به دلیل خرید تسلیحات نظامی از مسکو تنبیه کنند و از سوی دیگر‌ اردوغان را از حمله به مواضع متحدان واشنگتن در شمال سوریه منصرف کنند. در هر صورت‌ این موضوع امری بدیهی است که در صورت حمله فراگیر ترکیه به شرق فرات، آمریکا به هیچ عنوان قصد تقابل مستقیم با این عضو ناتو را ندارد، اما در سوی مقابل بهره‌گیری از تحریم‌های سنگین اقتصادی، ابزاری است که آنکارا به طور حتم ناچار به پذیرش آن خواهد شد.
تشدید اختلافات
بر اساس اخبار منتشر شده از سوی خبرگزاری‌ها، اردوغان یکشنبه گذشته در برابر هواداران خود در شهر بورسا واقع در غرب ترکیه گفت: ما عملیات خود را شرق فرات آغاز خواهیم کرد.
این منطقه از خاک سوریه در کنترل کردهای وابسته به یگان‌های مدافع خلق (YPG) است. خبر عملیات نیروهای نظامی ترکیه در شمال سوریه پس از شکست گفت‌وگوهای بین ترکیه و آمریکا بر سر ایجاد یک منطقه حائل در شمال سوریه نیز اعلام شده بود. اردوغان در واپسین روزهای ماه ژوئیه اعلام کرده بود: ما مصمم هستیم راهروی ترور موجود در شرق فرات را نابود کنیم.
اردوغان در جریان یک سخنرانی گفت: ما به عفرین رفتیم، به جرابلس رفتیم و وارد الباب شدیم. اکنون وقت آن است که به کرانه شرقی رود فرات برویم. اشاره رییس‌جمهوری ترکیه به شهرهای استان حلب سوریه است که ترکیه در آنها علیه شبه‌نظامیان کـُرد مورد حمایت ائتلاف به رهبری آمریکا، عملیات انجام داده‌ است.
چنانچه ترکیه عملیات تازه‌ای در سوریه انجام دهد، سومین بار است که به‌طور مستقیم وارد کارزار نظامی همسایه جنوبی خود می‌شود. آنکارا البته در طول سال‌های گذشته و از زمان جنگ داخلی سوریه از شماری از شورشیان مخالف بشار اسد حمایت کرده ‌است.
وزارت خارجه آمریکا طی بیانیه‌ای و در واکنش به اظهارات رییس‌جمهور ترکیه در زمینه حمله قریب‌الوقوع علیه مناطق تحت کنترل نیروهای کرد که مورد حمایت این کشور هستند در مورد انجام هر گونه اقدام یکجانبه نظامی به شدت هشدار داده است. کارشناسان امنیتی معتقدند بالا گرفتن تهدیدات متقابل میان آمریکا و ترکیه می‌تواند احتمال شکل‌گیری درگیری نظامی محدود میان دو کشور در قالب پشتیبانی هوایی آمریکا از نیروهای کرد در برابر حمله احتمالی ارتش ترکیه را بالا ببرد.
تلاش آمریکا برای ممانعت از حمله به کردها
ظرف روزهای گذشته‌ ترکیه بر حضور نظامی خود در مرزهای این کشور با سوریه افزوده است. ترکیه سال‌هاست خواستار ایجاد یک منطقه حائل بین خاک این کشور و شمال سوریه شده است.
خواست ترکیه عقب‌نشینی نیروهای وابسته بهYPG از این منطقه بوده و بارها اعلام کرده در صورت لزوم اقدام به انجام عملیاتی نظامی علیه شبه‌نظامیان کرد مستقر در شمال سوریه خواهد کرد.
دولت ترکیه، یگان‌های مدافع خلق را گروهی وابسته به حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌‌ک‌) می‌داند و از آن به عنوان یک گروه تروریستی یاد می‌کند. این در حالی است که آمریکا به شبه‌نظامیان کرد در سوریه به‌مثابه متحد خود در مبارزه با گروه تروریستی «دولت اسلامی» (داعش) می‌نگرد.
آمریکا مخالف حمله به شبه‌نظامیان کرد بوده و از این منظر مخالف عملیات نظامی ترکیه در شمال سوریه است. اردوغان اعلام کرده است که درباره عملیات نظامی ترکیه در شمال سوریه به مسوولان کشورهای آمریکا و روسیه نیز اطلاع داده شده است.
آنکارا پیشتر نیز هشدار داده بود دست به اقدام نظامی تازه‌ای در سوریه و علیه شبه‌نظامیان کرد خواهد زد. از منظر ترکیه یگان‌های مدافع خلق، YPG، که هسته اصلی گروه نیروهای دموکراتیک را تشکیل می‌دهد و در نبردهای ائتلاف علیه داعش، نقش تعیین‌کننده‌ای داشت، شاخه‌ای از پ‌ک‌ک‌ و یک گروه تروریستی است.
واشنگتن هرچند پ‌ک‌ک را گروه تروریستی می‌داند، اما چنین برداشتی از شبه‌نظامیان کرد متحد خود در سوریه ندارد. ترکیه پس از توافق با ایالات متحده بر سر ایجاد منطقه امن داخل خاک سوریه، در نزدیکی مرزهایش، عملیات نظامی علیه کردها را متوقف کرد.با این حال به نظر می‌رسد تنش‌ها بار دیگر بالا گرفته ‌است. یکشنبه شب گذشته خبرگزاری آناتولی ترکیه گزارش داد سه تن از شورشیان مورد حمایت آنکارا، در جریان درگیری با گروه YPG کشته شده‌اند و این گروه تلاش کرده به منطقه حائل در الباب نفوذ کند.مقام‌های کـُرد اداره‌کننده مناطق شمال و شرق سوریه‌ در بیانیه‌ای اعتراض خود را به انجام عملیات نظامی در این مناطق اعلام کرده‌اند و می‌گویند این تهدیدها یافتن راه‌حل صلح‌آمیز را با چالش روبه‌رو می‌کند و به بازگشت دوباره داعش یاری می‌رساند.
همزمان روزنامه واشنگتن‌پست گزارش داده است که هیاتی از سوی وزارت دفاع آمریکا‌ قرار است در آنکارا‌ با مقام‌های ترک دیدار و طرف‌ها را تشویق به کاهش تنش‌ها کند. یک مقام دولت آمریکا که نامش فاش نشده گفته گفت‌وگوهای دو طرفه با آنکارا برای حفظ یک منطقه امن با حضور نیروهای آمریکایی و ترک و توجه به نگرانی‌های امنیتی مشروع ترکیه در شمال سوریه ادامه خواهد داشت.
نگرانی واشنگتن
از طرفی واشنگتن اعلام کرد‌ نسبت به تصمیم ارتش ترکیه برای انجام عملیات در شرق فرات در سوریه نگران است و این قبیل اقدامات را قبول ندارد. مورگان اورتاگوس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نگرانی کشورش را از بابت تحرکات نظامی یکجانبه ترکیه به خصوص در زمانی که نیروهای آمریکایی در مکان نزدیک این عملیات هستند و با شرکای محلی علیه داعش می‌جنگند اعلام کرد.
این سخنگو افزود: ما این فعالیت‌ها‌ را غیرقابل قبول می‌دانیم و از ترکیه می‌خواهیم بار دیگر روی رویکردی مشترک کار کند. اورتاگوس ادامه داد: آمریکا با مقامات ترکیه به بحث موضوع منطقه امن ادامه می‌دهد و این مذاکره را تنها راه تضمین امنیت در منطقه مرزی می‌داند. روابط آنکارا و واشنگتن در هفته‌های گذشته پس از دریافت سامانه‌های اس-۴۰۰‌ روسیه از سوی ترکیه و در مقابل توقف همکاری آمریکا با ترکیه در ساخت و استفاده از جنگنده‌های آمریکایی اف-۳۵، خود با تنش‌های تازه همراه شده‌ است.
دور دوم مذاکرات
وزارت دفاع ترکیه دیروز اعلام کرد دور دوم مذاکرات آنکارا و واشنگتن درباره ایجاد منطقه امن در شمال سوریه در مقر این وزارتخانه در آنکارا آغاز شد. دور نخست مذاکرات دو طرف ۲۳ ژوئیه در مقر وزارت دفاع ترکیه برگزار شده بود. از سوی دیگر‌ روزنامه واشنگتن‌پست نوشت که آمریکا به دنبال «آخرین تلاش ناامیدانه» خود برای جلوگیری از مداخله ترکیه در منطقه شرق فرات سوریه است و به همین منظور یک هیات از پنتاگون دیروز وارد آنکارا شد.
طبق نوشته این روزنامه، پس از جدال چندین ساله میان دو همپیمان ناتو درباره حمایت آمریکا از یگان‌های مدافع خلق کرد سوریه، هیات مذکور حامل پیشنهاد نهایی برای کاهش نگرانی آنکاراست. واشنگتن‌پست در ادامه آورده است: پیشنهاد آمریکا شامل اجرای یک عملیات مشترک برای «امن کردن» یک منطقه مرزی به طول ۱۵ کیلومتر و عرض ۱۴۰ کیلومتر توسط واشنگتن و آنکاراست.این پیشنهاد مستلزم خروج نیروهای کرد از منطقه مذکور، از بین بردن استحکامات آنها و گشت‌زنی مشترک در یک‌سوم اراضی میان منطقه رود فرات و عراق پیش از پاکسازی دو‌سوم دیگر این منطقه است. اما آنکارا پیشتر ضمن رد این شرط‌ و شروط، بر ایجاد منطقه امن با عرض بیش از ۳۲ کیلومتر و بازگرداندن آوارگان سوریه در ترکیه به کشورشان پافشاری کرده بود.
این پیشنهاد درست زمانی مطرح شده است که آنکارا در حال استقرار نیروهای خود در مرزها برای آغاز عملیات نظامی جدید علیه یگان‌های مدافع خلق کرد است که ستون فقرات نیروهای سوریه دموکراتیک مورد حمایت آمریکا به شمار می‌روند.
واشنگتن‌پست همچنین نوشت که نیروهای کرد در شمال شرق سوریه برای جنگ علیه ترکیه آماده می‌شوند و در این راستا، چندین تونل در این منطقه حفر شده و بیمارستان‌های صحرایی در زیر زمین تاسیس شده است و این نیروها ده‌ها خانه را به مواضع مستحکم برای خود تبدیل کرده‌اند.
پیامدهای تنش آنکارا- واشنگتن در سوریه
تنش‌ها و اختلافات میان واشنگتن و آنکارا پیامدهایی را ممکن است به دنبال داشته باشد. ازجمله پیامدهای احتمالی افزایش تنش‌های اخیر میان ایالات متحده آمریکا و ترکیه در شرق فرات، وقوع درگیری‌های محدود میان نیروهای دو طرف است‌ به ویژه اینکه تجهیزات نظامی گسترده ترکیه در اطراف «منبج» در نزدیکی شرق فرات مستقر شده است.
طبیعی است که هیچ یک از طرفینِ درگیر یعنی آمریکا و ترکیه به دنبال ورود به مناقشه نظامی فراگیر با یکدیگر در شرق فرات نیستند و می‌دانند که چنین سناریویی منافع آنها در سوریه را به کلی با خطر مواجه می‌سازد. به همین دلیل سناریوی وقوع درگیری نظامی فراگیر تا حدود زیادی منتفی است.با این‌ حال‌ کارشناسان و ناظران حوزه بین‌الملل وقوع درگیری‌های محدود میان دو طرف در شرق فرات را بعید نمی‌دانند، چراکه سطح تهدیدات لفظی مقامات واشنگتن و آنکارا علیه یکدیگر در این زمینه به بالاترین سطوح خود طی ماه‌های اخیر رسیده است و تجهیزات نظامی گسترده به نزدیکی شرق فرات ارسال شده است.این احتمال وجود دارد که با افزایش سطح تنش‌ها و مناقشات سیاسی و تبدیل شدن آنها به مواجهه و رویارویی نظامی، نیروهای ارتش سوریه و گروه‌های مقاومت سوری تحرکات خود را برای ایجاد ثبات در شرق فرات شدت بخشند. کما‌اینکه وزارت خارجه سوریه نیز اخیرا با صدور بیانیه‌ای با تاکید بر اینکه شرق فرات جزئی جدایی‌ناپذیر از خاک سوریه است، اعلام کرد: تمامی تحرکات خارجی چه از سوی ایالات متحده آمریکا و چه از سوی ترکیه در شرق فرات و مناطق اطراف آن، از منظر قوانین بین‌المللی غیرقانونی است.