سپندارمذگان یا ولنتاین؟

«جهان صنعت» – چند سالی است که ۲۵ بهمن (۱۴ فوریه) موسوم به روز «ولنتاین»، خرید گل و عروسک، شکلات و… در کشورمان باب شده است. اکثر جوان‌ها بدون اطلاع از اینکه اصلا این ولنتاین خوردنی یا پوشیدنی است، فقط می‌دانند که در این روز باید برای کسانی که دوست دارند هدیه بخرند. به عبارتی مرغ همسایه دوباره هیبت غاز به خود گرفته است.
امروزه از هر کسی بپرسی که ولنتاین چه روزی است با وجود آنکه سه قرن پس از میلاد به وجود آمده، همه با آن آشنایی دارند، اما کسی روز سپندارمذگان یا روز عشق ایرانی را که بیش از بیست قرن پیش از میلاد وجود داشته است را نمی‌داند. روز عشق در تقویم جدید ایرانی، مصادف است با ۵ اسفند، یعنی چند روز پس از ولنتاین و جالب اینجاست که در فرهنگ ایرانی کسی پنجم اسفند را به عنوان روز عشق جشن نمی‌گیرد.
این در حالی است که ولنتاین یا روز عشاق ۱۴ فوریه مصادف با ۲۵ بهمن در جهان جشن گرفته می‌شود و یکی از روزهای مهم در تقویم تجاری جهان است. ولنتاین، ریشه در فرهنگ مسیحی دارد و تاریخچه آن به دوران روم باستان می‌رسد، اما باز با این وجود این روز در اکثر کشورهای جهان ریشه دوانده، که ایران یکی از این کشورهاست.
پنجم اسفند ماه در تاریخ ایران باستان روز «سپندارمذگان» نام دارد که از صفت‌های زمین برشمرده می‌شود و به معنی گستراننده، فروتن و مقدس است. در فرهنگ ایران باستان، زمین نماد عشق است، چون با فروتنی، تواضع و گذشت به همه عشق می‌ورزد و به همین دلیل، این روز را «روز عشق» ایرانیان باستان می‌دانند. به همین ترتیب در این روز مردان به همسران خود هدیه می‌دادند و زنان خانواده را بر تخت شاهی می‌نشاندند و از آنان اطاعت می‌کردند.
اما طبق روایات «ولنتاین»، نام کشیش معبدی در روم بوده که در سده ۳ میلادی به دستور امپراتور کلادیوس دوم و به دلیل کمک به زوج‌های جوان مسیحی برای ازدواج، گردن زده شد. به همین دلیل برای بزرگداشت او نام این روز را ولنتاین نهادند. طبق فرهنگ و سنن پیشینیان، ما ایرانیان همواره به بنیان خانواده اهمیت داده و به زنان عشق ورزیده‌ایم تا همواره جایگاه متعالی زنان در خانواده و اجتماع حفظ شود. به همین دلیل روز عشق و یا همان سپندارمذگان را هرساله جشن گرفته‌ایم.
اما این سنت پسندیده در همان دوران باستان مانده و در فرهنگ ایرانی جای خود را به روز «ولنتاین» داده است؛ روزی که در ابتدا مخصوص دوستی‌ها و رابطه‌های خارج از چارچوب خانواده بود که به مرور زمان در خانواده‌ها و زوج‌های ایرانی نیز ریشه دوانده است.
چهاردهم فوریه روزی است که به ولنتاین یا روز عشاق معروف است، روزی که ریشه غربی دارد و تا چند سال گذشته در فرهنگ ایرانی جایی نداشت، اما به مرور این فرهنگ غربی در جامعه ایرانی رسوخ پیدا کرد و حال هرساله در ایران این روز را روز عشاق می‌دانند.
در سال‌های اخیر بسیاری از جامعه‌شناسان و رسانه‌ها سعی کرده‌اند که به جوانان این موضوع را تفهیم کنند که این مناسبت ریشه‌ای کاملا غربی دارد و در فرهنگ ایرانی جایی ندارد، اما باز با این وجود جوانان در جریان هیجانات و چشم و هم‌چشمی‌ها هرساله سعی در باشکوه برگزار کردن این روز دارند.
از کنار هر مغازه عروسک‌فروشی که رد می‌شوی، چند نفری خرس عروسکی به دست با خنده و قهقهه خارج می‌شوند، عروسک‌هایی چنان بزرگ که گاهی خریداران آن دیده نمی‌شوند. در جریان ترافیک هم که قرار می‌گیری، پشت موتورها، ماشین‌ها یا حتی روی سقف و داخل صندوق عقب ماشین‌ها هم گاهی می‌توان دید که خرس عروسکی قرمز رنگ بزرگی جا خوش کرده است.
شاید چند سال گذشته دیدن این حجم از عروسک‌های قرمز، کمی برای همه تعجب‌آور بود، اما این روزها دیگر کمتر کسی است که با روز ولنتاین ناآشنا باشد. عشاق در این روز برای نشان دادن عشق‌ خود به معشوق، انواع شکلات، شیرینی‌ها، کیک‌ها، عروسک‌ها و گل‌ها را هدیه می‌دهند، و این روز را روزی برای ابراز عشق می‌دانند. در خود فرهنگ ایرانی نیز، روزی مخصوص عشاق وجود دارد، اما متاسفانه جامعه ایرانی علاقه خاصی به فراموش‌کردن فرهنگ خود و در وارد کردن و تقلید از فرهنگ غربی دستی بر آتش دارند.
ولنتاین چیست
در قرن سوم میلادی که مطابق می‌شود با اوایل امپراطوری ساسانی در ایران، در روم باستان فرمانروایی بوده است به نام کلودیوس دوم‌. کلودیوس‌، عقاید عجیبی داشت، از جمله اینکه سربازی خوب خواهد جنگید که مجرد باشد؛ از این رو ازدواج را برای سربازان امپراطوری روم قدغن می‌کند. کلودیوس به قدری بی‌رحم و فرمانش به اندازه‌ای قاطع بود که هیچ کس جرات کمک به ازدواج سربازان نداشت. اما کشیشی به نام والنتیوس (ولنتاین)، مخفیانه عقد سربازان رومی را با دختران محبوبشان جاری می‌کرد. کلودیوس دوم از این جریان خبردار می‌شود و دستور می‌دهد که ولنتاین را به زندان بیندازند. سرانجام کشیش به جرم جاری کردن عقد عشاق با قلبی عاشق اعدام می‌شود. بنابراین او را به عنوان فدایی و شهید راه عشق می‌دانند و از آن زمان نهاد و سمبلی می‌شود برای عشق.
سپندارمذگان چیست
در ایران باستان، نه چون رومیان از سه قرن پس از میلاد، که از بیست قرن پیش از میلاد، یعنی حدودا دو هزار سال پیش از تولد ولنتاین، میان آریاییان روزی موسوم به روز عشق (سپندارمذگان یا اسفندارمذگان) بوده است.
این روز در تقویم زرتشتی مصادف است با پنجم اسفند ماه و در تقویم جدید ایرانی، که شش ماه اول سال سی و یک روز حساب می‌شود، شش روز به جلو آمده و دقیقا مصادف می‌شود با ۲۹ بهمن، یعنی چهار روز پس از روز ولنتاین فرنگی. زرتشتیان جشن سپندارمذ (سپندارمذگان- روز زن و روز زمین) را هرساله در پنجم اسفندماه برگزار می‌کنند.
در ایران باستان هر ماه را سی روز حساب می‌‌کردند و علاوه بر اینکه ماه‌ها اسم داشتند، هریک از روزهای ماه نیز یک نام داشتند.
به‌عنوان مثال روز اول «روز اهورامزدا»، روز دوم، روز بهمن (سلامت، اندیشه) که نخستین صفت خداوند است، روز سوم اردیبهشت یعنی «بهترین راستی و پاکی» که باز از صفات خداوند است، روز چهارم شهریور یعنی «شاهی و فرمانروایی آرمانی» که خاص خداوند است و روز پنجم «سپندارمذ» بوده است.
«سپندارمذ» لقب ملی زمین است یعنی گستراننده، مقدس، فروتن. زمین نماد عشق است چون با فروتنی، تواضع و گذشت به همه عشق می‌‌ورزد. زشت و زیبا را به یک چشم می‌‌نگرد و همه را چون مادری در دامان پر مهر خود امان می‌‌دهد. به همین دلیل در فرهنگ ایران باستان «سپندارمذ» را به‌عنوان نماد عشق می‌‌پنداشتند. پسوند «گان» هم به معنی «جشن» است، و در نتیجه «سپندارمذگان» به معنی «جشن سپندارمذ» (جشن روز زن و زمین) است.
در هر ماه، یک بار، نام روز و ماه یکی می‌‌شده است که در همان روز که نامش با نام ماه مقارن می‌‌شد، جشنی ترتیب می‌‌دادند متناسب با نام آن روز و ماه. مثلا شانزدهمین روز هر ماه «مهر» نام داشت که در ماه مهر، «مهرگان» لقب می‌‌گرفت. همین طور روز پنجم هر ماه «سپندارمذ» یا «اسفندارمذ» نام داشت که در ماه دوازدهم سال که آن هم «اسفندارمذ» نام داشت، جشنی با همین عنوان می‌‌گرفتند.
«سپندارمذگان» جشن زمین و گرامیداشت عشق است که هر دو در کنار هم معنا پیدا می‌‌کردند. در این روز زنان به شوهران خود بامحبت هدیه می‌‌دادند. مردان نیز زنان و دختران را بر تخت شاهی نشانده، به آنها هدیه داده و از آنها اطاعت می‌‌کردند. جشن «سپندارمذگان» یا «اسفندگان»، روز گرامیداشت زنان در ایران باستان بوده است.