سکوت استراتژیک

آرزو فرشید- تکلیف نخست‌وزیری در کشور دوست و برادر- عراق – هنوز معلوم نیست اما ایران سکوت پیشه کرده و صرفا نظاره می‌کند. بعد از اعتراضات گسترده مردم عراق «عادل عبدالمهدی» نخست‌وزیر- حدود پنج ماه قبل- از مقام خود کناره‌گیری کرد و این وظیفه را به صورت موقت ادامه داد. با استعفای او،‌ «محمد توفیق علاوی» نامزد نخست‌وزیری شد اما نتوانست در مهلت مقرر برنامه‌ای مدون ارائه کند و حمایت همه نیروها را هم جلب نکرد. بعد از او عدنان الزرفی، از سوی برهم صالح معرفی شد و گروه‌های مختلف عراقی درباره او نیز به اتفاق نظر نرسیدند. تازه‌ترین گزینه موردنظر برهم صالح مصطفی الکاظمی است. رییس‌جمهور عراق حکم نخست‌وزیری کاظمی را با حضور سران تشکل‌های اصلی شیعی و سنی و کرد، به او ابلاغ کرد و از او خواست که هرچه زودتر دولت خود را تشکیل دهد.
آمریکایی‌ها که در به منصب رساندن الزرفی ناکام بودند حالا دل به الکاظمی بسته‌اند اما ایران همچنان نظاره‌گر است. الکاظمی که پیشتر مسوول اطلاعات عراق بود گزینه مطلوب ایران نیست اما مخالفتی نیز با او نمی‌شود. تحلیلگران مسائل منطقه این سکوت را در راستای کاهش حساسیت‌ها دانسته و معتقدند که شیعیان عراق خود از پس این موضوع برخواهند آمد.
سفیر ایران در عراق در صفحه توئیتر خود رسما به تحولات اخیر این کشور واکنش نشان داد و نوشت: «جمهوری اسلامی ایران به قانون و نظام سیاسی عراق احترام می‌گذارد و هر شخصیتی که در فرآیند قانونی و با رای اعتماد پارلمان این کشور به نخست‌وزیری انتخاب شود، مورد حمایت ماست.»
کمال دهقانی فیروزآبادی رییس کمیته روابط خارجی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز با تاکید بر اینکه جمهوری اسلامی ایران به هیچ عنوان قصد مداخله در مسائل داخلی عراق را ندارد، در این رابطه گفته است: «این شامل تمامی کشورهای همسایه هم می‌شود. ظرفیت همکاری ایران و عراق در زمینه‌های فرهنگی، اقتصادی و سیاسی بسیار زیاد است. این تعامل خوب در تمامی حوزه‌های بین ایران و عراق وجود دارد که می‌تواند موتور محرکی برای کشورهای منطقه با اولویت همسایگان و کشور مقاومت باشد. آنچه برای جمهوری اسلامی ایران مهم است این است که دولتی در عراق مطابق با قوانین و مورد وفاق همه گروه‌ها و مردم تشکیل شود و در جهت منافع ملی عراق گام بردارد و ان‌شاءالله در آینده شاهد همکاری گسترده با این کشور باشیم.»
کاهش حساسیت‌ها
تعامل خوب و روابطی که فیروزآبادی به آن اشاره دارد قطعا وقتی محقق می‌شود که نخست‌وزیر آتی نسبت به ایران موضع نداشته و بازیگر زمین آمریکایی‌ها نباشد. ایران اما ورود مستقیم به این موضوع را به مصلحت ندیده و به نزدیکی فکری خود با شیعیان عراق امیدوار است. سیدجلال ساداتیان کارشناس مسائل منطقه این رویه را بهترین تصمیمی می‌داند که ایران می‌توانست بگیرد و گرفته است.
او در گفت‌وگویی با «جهان‌صنعت» گفت: «شیعیان در عراق خواهان نخست‌وزیری نعیم السهیل هستند و باید منتظر ماند و دید که نتیجه این کشمکش چیست و بالاخره چه کسی انتخاب می‌شود. هرچه باشد آمریکایی‌ها همه تلاش خود را برای نخست‌وزیری الزرفی کردند و حتی رییس‌جمهور تهدید به استعفا کرد. بی‌ثمر بودن این اقدام سبب شد که حرف خود را پس بگیرد و حالا هم الکاظمی را معرفی کرده است. در ادامه تحولات اگر موفق شوند و الکاظمی یا هر فردی با گرایش مثل او را منصوب کنند، کشمکش‌ها به نوعی ادامه خواهد یافت اما اگر شیعیان که مورد حمایت ایران هستند، موفق شوند وضعیت تفاوت خواهد داشت.»
وی افزود: «ایران اعلام کرده که در مسائل داخلی عراق دخالت نمی‌کند اما به هرحال ایران عنصر تاثیرگذاری در منطقه است و اینکه نخست‌وزیر در عراق گرایش آمریکایی داشته باشد یا گرایش مستقل در مسائل منطقه اثرگذار است. روشن است که اگر فردی با گرایش مستقل روی کار باشد طبیعتا ایران جایگاه خاص خود را خواهد شد ولی اگر به سمت آمریکایی‌ها بروند، کشمکش‌ها بیشتر و مشکلات فراوانی ایجاد خواهد شد.»
این تحلیلگر مسائل منطقه توضیح داد: «شیعیان عراق بیشتر به آقای نعیم السهیل علاقه دارند و فکر می‌کنند که او منافع عراق را بیشتر تامین می‌کند. اما اگر کسانی که شیعیان مایل نیستند مثل الزرفی که خیلی واضح گرایش آمریکایی داشت یا همین آقای کاظمی روی کار بیایند مشکلاتی ایجاد می‌شود. البته فکر نمی‌کنم با الکاظمی هم به توافق برسند زیرا بر سر سهم‌بندی‌های تعداد وزرا حتما مشکل خواهند داشت. ناگفته نماند که کردها و سنی‌ها با نعیم‌السهیل مشکل دارند.»
ساداتیان پیش‌بینی درباره نتیجه این تحولات را سخت دانست و گفت: «ایران با شیعیان روابط صمیمانه‌تری دارد. منظور این نیست که با کردها و اهل تسنن مشکل دارد اما با شیعیان رابطه بهتری دارد. به همین خاطر نیز سکوت کرده تا ببیند که شیعیان به چه نتیجه‌ای می‌رسند. ایران خیلی دخالت نمی‌کند زیرا در میان شیعیان هم حساسیت‌هایی نسبت به مواضع ایران وجود دارد. به همین خاطر ایران اظهار بی‌نظری کرده و آقای امیرعبداللهیان هم گفت که مساله تعیین نخست‌وزیر مساله داخلی عراق است و ایران دخالت نمی‌کند.»
وی تاکید کرد: «پیش‌بینی ماجرا را در این مقطع سخت می‌دانم چون آن‌که باید طبق قانون نخست‌وزیر را معرفی کند رییس‌جمهور است و رییس‌جمهور هم خیلی به جلب رضایت شیعیان توجه ندارد. البته بدون تایید آنها یعنی پارلمان هم نمی‌تواند کاری کند. شاید هم به این امید بوده است که بتواند از اختلافات بین شیعیان استفاده کند و آنچه را که می‌خواهد به تصویب برساند.»
گزینه میانه
برخی دیگر از تحلیلگران مسائل منطقه نیز بی‌محاباتر بوده و از حالا نتیجه تحولات عراق را پیش‌بینی می‌کنند. مثلا علی‌اکبر اسدی معتقد است که الکاظمی حمایت داخلی و خارجی لازم را برای تشکیل دولت دارد. او در گفت‌وگویی گفته است: «به نظر می‌رسد او نسبت به گزینه‌های قبلی شانس بیشتری برای تشکیل دولت دارد چرا که برخی از گروه‌های شیعه عراقی روی او اجماع نظر دارند و با توجه به ادامه خلأ قدرت در عراق و عدم موفقیت گزینه‌های قبلی در تشکیل کابینه، احتمالا او بتواند دولت جدیدی را در عراق تشکیل دهد گرچه نمی‌توان چیزی را در این زمینه قطعی دانست.»
وی افزود: «البته او با چالش‌هایی نیز مواجه است و در همین چارچوب او باید نظر گروه‌های سیاسی شیعه، سنی و کرد را جلب کند و این خود فرآیندی پرچالش و سخت است که تحقق آن بستگی به نوع تعامل او با گروه‌های سیاسی عراق و میزان همراهی آنها با گزینه جدید پیشنهادی نخست‌وزیری دارد.»
این کارشناس مسائل منطقه الکاظمی را چندان هم آمریکایی نمی‌داند و معتقد است که او می‌تواند در عین حال حمایت آمریکا و ایران را داشته باشد.
وی همچنین در مورد نگاه گروه‌های معترض عراقی به الکاظمی نیز اظهار کرد: «به نظر می‌رسد آنها نیز نگاه سلبی به او ندارند در حالی که این گروه‌ها در مورد برخی از نامزدهای قبلی موضع‌گیری‌های تند داشتند. البته باید به این موضوع توجه داشت که انرژی جنبش اعتراضی در عراق به مرور زمان تحلیل رفته و بیماری کرونا باعث شده اعتراضات و حضور معترضان خیابانی کمرنگ شود و در نتیجه مطالبات حداکثری آنها نیز تا حدودی رنگ ببازد.»
اسدی تصریح کرد: «ادامه خلأ قدرت در عراق و عدم تشکیل دولت می‌تواند برگزاری انتخابات در عراق را به تعویق بیندازد و به نظر می‌رسد جریان‌های اعتراضی در عراق به این نتیجه رسیده‌اند که در خصوص تشکیل دولت موقت که قرار است زمینه را برای برگزاری انتخابات در این کشور فراهم کند، باید مقداری از مطالبات حداکثری خود بکاهند.»
به هر ترتیب باید منتظر ماند و دید که الکاظمی از سوی کدام یک از گروه‌های داخلی و عناصر موثر خارجی مورد حمایت قرار می‌گیرد و چه آینده‌ای برای عراق رقم می‌خورد؛ آینده‌ای که قطعا در روابط فی‌ما‌بین با ایران اثرگذار است و از همین رو مورد توجه ماست.