سیاست‌های اشتباه دولت‌ها گریبانگیر باستان‌شناسی ایران

دکتر عبدالرضا مهاجری‌نژاد*
کشور مصر یکی از کشورهایی است که در حوزه باستان‌شناسی بسیار غنی بوده و توانسته به خوبی در این حوزه تولید محتوا داشته باشد. این کشور همچنین در زمینه کاوش‌های باستان‌شناسی و انتشار نتایج این پژوهش‌ها نیز عملکرد موفقی داشته است.
در ایران با وجود آنکه در این سال‌ها در ظاهر تاکید زیادی روی اهمیت مساله فرهنگ شده اما این موضوع آن‌طور که انتظار می‌رفته طرف توجه مسوولان امر قرار نگرفته است.
توجه داشته باشید یک کشور زمانی می‌تواند موفق عمل کند که در زمینه فرهنگ سرمایه‌گذاری کرده و در این حوزه تولید قدرت و ثروت داشته باشد. وقتی تولید محتوای علمی و فرهنگی در کشوری مغفول بماند نتیجه آن است که بحث تولید قدرت و ثروت معنی پیدا نکرده و تحقق نمی‌یابد.
در شرایط کنونی به اعتقاد من مقوله فرهنگ در کشور گم شده یا حداقل به آن کم‌توجهی می‌شود. در واقع اگرچه در سطح محدودی به فرهنگ عامه و عمومی پرداخته‌ایم اما اهمیت توجه به فرهنگ گذشته و تاریخ شکوهمندمان را نادیده گرفته‌ایم و نتوانسته‌ایم در این شاخه، تولید علم مناسب و درخور داشته باشیم.
به بیان دیگر به‌نظرم مشکل اینجاست که حوزه فرهنگ در اولویت کشور نیست. به مصر بنگرید که دائما در حال انجام کاوش و پژوهش در حوزه باستان‌شناسی است و این مساله را حتی در ترکیه و برخی کشورهای تازه استقلال یافته نیز می‌بینیم.
برای جبران عقب‌ماندگی کنونی در حوزه فرهنگِ گذشته و تاریخ ایران، باید براساس برنامه پیش برویم. به نظرم در مرحله اول لازم است که یک بررسی دقیق صورت گیرد و ببینیم از برنامه دوم توسعه تا برنامه هفتم توسعه تا چه میزان توانسته‌ایم در حوزه تاریخ و فرهنگ گذشتگان‌مان به برنامه‌های در نظر گرفته شده عمل کنیم. در واقع ابتدا باید ارزیابی کنیم که تا چه میزان توانسته‌ایم به اهداف مشخص شده در برنامه‌های توسعه دست یابیم.
این یک واقعیت است که در سال‌های پس از انقلاب نتوانسته‌ایم حتی یک موزه استاندارد در حد موزه ملی بسازیم و بسیاری از اشیای ارزشمند در گنجینه موزه‌ها خاک می‌خورد و در این وضعیت وزیر میراث فرهنگی حرف از مقایسه موزه ملی با موزه لوور می‌زند.
ما همواره هم به لحاظ اقتصادی و هم به لحاظ فرهنگی از برنامه‌های توسعه عقب هستیم و شاید در طول هر دوره، ۲۰درصد برنامه‌ها تحقق پیدا کند بنابراین ریشه عقب‌ماندگی در تمام حوزه‌ها از جمله در حوزه فرهنگ را باید عقب ماندن از برنامه‌ها بدانیم.
باید در نظر داشت که دلایل مالی و کمبود بودجه و سیاست‌های اشتباهی که دولت‌ها بعضا پی گرفته‌اند، این عقب‌ماندگی در زمینه فرهنگ و تاریخ کشور را تشدید کرده است همچنین استفاده از مدیران غیر‌متخصص در وزارتخانه تخصصی مثل وزارت میراث فرهنگی نیز می‌تواند یکی از دلایل تشدید ناکامی‌ها در حوزه فرهنگ و تاریخ باشد. دخالت بیجای دولت‌ها و نهادها در حوزه تاریخ و فرهنگ نیز در این سال‌ها آسیب‌زا بوده است.
در نهایت باید اذعان داشت در حال حاضر در زمینه کاوش و مرمت باستان‌شناسی اقدام شایان توجهی در کشور انجام نمی‌شود و نتیجه این وضعیت آن بوده که حرکت قطار باستان‌شناسی کشور هدفمند نباشد.
* عضو هیات علمی
پژوهشگاه میراث فرهنگی