شرط حل بحران آب با فناوری‌های نوین

«جهان‌صنعت»- آنگونه که مدیرکل دفتر امور اقتصادی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی عنوان کرده، اصلاح الگوی کشت نیازمند مدیریت دقیق منابع آبی و سیاست‌های حمایتی است و بدون اطلاعات به‌روز از منابع آب سطحی و زیرزمینی و کنترل مصرف غیرمجاز، حتی فناوری‌های نوین نیز نمی‌توانند بحران آب را حل کنند.
علیرضا نیکویی، مدیرکل دفتر امور اقتصادی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی در گفت‌وگو با ایسنا، با توجه به بحران شدید کم‌آبی در کشور درباره محصولات کم‌آب‌بری که می‌توانند جایگزین محصولات پرآب‌بر شوند و اصلاحاتی که در الگوی کشاورزی باید ایجاد شود، اظهار کرد: یک بیان واحدی برای دسته‌بندی محصولات پرآب‌بر وجود ندارد. ممکن است یک محصول در یک منطقه پرآب‌بر محسوب شده و در منطقه دیگری چنین نباشد. مثلا برنج در مازندران و گیلان، به عنوان یک گیاه پرآب‌بر محسوب نمی‌شود چون تناسب اقلیمی دارد، هرچند در همین استان‌ها نیز موضوع ارتقای بهره‌وری و کاهش مصرف آب، مدنظر قرار دارد اما برنج در استان‌های مرکزی قطعا یک محصول پرآب‌بر محسوب می‌شود، به‌ویژه که وقتی از منابع آب زیرزمینی برای کشت برنج استفاده می‌شود.
وی افزود: در یک منطقه خاص نیز، اگر مدیریت‌های ویژه‌ای اعمال شود، یک محصول پرآب‌بر تبدیل به محصول معمولی خواهد شد. مثلا به‌خاطر تناسب اقلیمی در یک منطقه ذرت کشت می‌شود که محصولی پرآب‌بر محسوب می‌شود اما با به‌کارگیری روش آبیاری نوین (تیپ) و انتخاب رقم مناسب و حفظ بقایا و اصلاح تاریخ کاشت، مصرف آب آن به‌شدت کاهش می‌‎یابد. مشکل، محصول کم‌آب‌بر نیست، مشکل عدول از مرز توان آبی و سرزمینی و میزان بارگذاری بر منابع آب است که ناچار چنین مفاهیمی، وارد ادبیات کشت‌وکار شده است. یا مثلا کشت موز در جنوب شرق کشور، به ظاهر پرآب‌بر محسوب می‌شود اما نباید از تناسب اقلیمی آن در آن منطقه غافل بود، البته در همان شرایط، ارتقای بهره‌وری و کاهش مصرف آب مدنظر است.
مدیرکل دفتر امور اقتصادی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی درباره کشاورزی فراسرزمینی و اهمیت آن در شرایط فعلی کشور و اینکه آیا می‌توان به این طرح به عنوان یک راهکار نگاه کرد، گفت: کشاورزی فراسرزمینی سازوکار خاص خود را دارد که اگرچه در فضای واردات آب مجازی تعریف می‌شود اما برنامه عملیاتی آن نتوانسته به‌نحوی عمل کند که به عنوان پشتیبان امنیت غذایی کشور، عمل کند و نیازمند رعایت برخی الزامات فنی، سیاستی، تبادل فناوری، رعایت حقوق ژنوم گیاهی و ذخایر گیاهی، اثرات تغییر مبادلات ارزی، همسویی با جبران نیازمندی‌های بازار داخلی و‌… است که چنین نشده است.
وی درباره اینکه چه تغییراتی باید در کشاورزی ما در شرایط فعلی ایجاد شود، اظهار کرد: تا زمانی که میزان آب قابل دسترس کشور و نیز آب قابل برنامه‌ریزی بخش کشاورزی مشخص نباشد و آمار و اطلاعات به‌هنگام و متقنی از آن به تفکیک آب‌های سطحی و زیرزمینی برای مناطق مختلف وجود نداشته و منابع مصرف غیرمجاز کنترل نشود، نمی‌توان مصرف آب را مدیریت کرد. حتی ارتقای بهره‌وری و به‌کارگیری فناوری‌ها مانند سامانه‌های نوین آبیاری و کشاورزی و آبیاری هوشمند نیز نخواهند توانست در مدیریت مصرف آب، موثر باشند و حتی ممکن است به چالش‌های بیشتر در حوزه آب دامن بزنند.
نیکویی درباره اصلاح الگوی کشت که مدت‌هاست بحث آن مطرح می‌شود اما هیچ گامی در این راستا برداشته نمی‌شود، مطرح کرد: اساس اصلاح الگوی کشت بر آب قابل برنامه‌ریزی استوار است و تا زمانی که این مهم به طور دقیق، به‌هنگام و به تفکیک منابع آب زیرزمینی و سطحی در مناطق مختلف مشخص و مدیریت نشود، اجرای اصلاح الگوی کشت نخواهد توانست به اهداف کاهش مصرف آب بخش کشاورزی کمک کند. ضمن اینکه اعمال سیاست‌های حمایتی و تشویقی و کنترلی نیز بسیار مهم است تا مطلوبیت‌پذیری و رقابت‌پذیری را فراهم کند. از منظر علمی به‌ طور نسبی به سطح کفایت رسیده‌ایم اما بانک داده‌ای متقن از سطوح تولیدی، نوع کشت، مکان‌محوری، دسترسی به نهاده‌ها و نیز بسترهای رصد و پایش بر الگوی کشت، تاثیرگذار هستند.
وی تاکید کرد: اجرای الگوی کشت، نیازمند الزامات و تامین نیازمندی‌ها مانند کودهای شیمیایی، ماشین‌های کشاورزی، بذر مناسب، قیمت خرید مناسب و رقابت‌پذیر، تامین به ‌موقع و به‌ میزان آب و…. است و از سوی دیگر تکمیل لایه‌های داده‌های پایه‌ای مربوط به الگوی کشت مانند سامانه تناسب اراضی، اطلاعات مکان‌محوری بهره‌برداران و زمین و… و تکمیل پازل الگوی کشت (باغبانی، دام و طیور، زراعت چوب و‌…) است. مدیرکل دفتر امور اقتصادی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی در پایان گفت: اصلاح الگوی کشت ضمن دنبال کردن اهداف امنیت غذایی به مقوله امنیت آبی نیز می‌پردازد اما از آنجایی که وضعیت نابسامانی بر آب کشور حاکم است، متاسفانه پرداختن به امنیت غذایی که در برنامه هفتم پیشرفت و سند ملی دانش‌بنیان امنیت غذایی بدان پرداخته شده، منجر به امنیت آبی نخواهد شد.