شفافیت گزینشی، ضدشفافیت است

حسین انتظامی دستیار ارشد وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و سرپرست سازمان سینمایی در اولین گفت‌وگوی زنده تلویزیونی خود در این پست، با حضور در برنامه «شهر فرنگ» شبکه خبر در گفت‌وگو با حمیدرضا مدقق به تشریح برنامه‌ها و اولویت‌های خود با موضوع «چشم‌انداز سینمای ایران» پرداخت.
انتظامی که صحبت‌های خود را با تبریک صعود تیم ملی فوتبال به مرحله یک‌چهارم نهایی جام ملت‌های آسیا آغاز کرد، در پاسخ به سوالی درباره احتمال تمدید مسوولیتش پس از «سرپرستی» به‌عنوان «رییس» در سازمان سینمایی گفت: قرار بر این است که اگر بتوانم خدمتی به سینما بکنم و از طرفی سینماگران هم بنده را بپسندند این مسوولیت ادامه پیدا کند. من با نیت تداوم به سازمان سینمایی آمده‌ام و امیدوارم موفق باشم.
او در ادامه در پاسخ به این سوال که «سینمای ایران چه چیز پنهانی دارد که نیاز به شفافیت پیدا کرده است» گفت: برای ورود به بحث شفافیت مقدمه‌ای لازم است. ما قانونی به نام دسترسی آزاد به اطلاعات دارم که در سال ۸۷ در مجلس و در سال ۸۸ در مجمع تشخیص مصلحت نظام تصویب شد. از همه مردم می‌خواهم که با این قانون آشنا شوند چراکه جزو حقوق آنان است و از این نظر یک قانون انقلابی است که تکالیف حکومت نسبت به مردم را مشخص می‌کند. مطابق این قانون هر کدام از شهروندان ایرانی از هر موسسه عمومی و دستگاه حاکمیتی تقاضای اطلاعات و اسناد کند، آن دستگاه موظف است حداکثر ظرف ۱۰ روز این اسناد و اطلاعات را در اختیار آن شهروند قرار دهد. این کار بسیار سختی برای کشوری است که هنوز زیرساخت‌های لازم و فرهنگ این فرآیند را ندارد.
«شفاف‌سازی» یکی از ۹ کلان‌برنامه وزیر ارشاد است
انتظامی در ادامه با تاکید بر اینکه این قانون الزامی برای همه دستگاه‌هاست گفت: مشخصا در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جناب آقای دکتر صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۹ کلان‌برنامه دارند که همه بخش‌های وزارتخانه باید حول آن برنامه‌ها‌ حرکت کنند. یکی از این کلان‌برنامه‌ها‌ شفاف‌سازی است.
دستیار ارشد وزیر ارشاد در ادامه ضمن تفکیک «شفافیت» با «افشای اسناد مالی» ادامه داد: افشای اسناد مالی صرفا مقدمه شفافیت است و اوج شفافیت، پیش‌بینی‌پذیری حاصل می‌کند.
به این معنا که یک دستگاه ضوابط خود را اعلام می‌کند و یک فرد با مطالعه این ضوابط و بدون مراجعه باید بداند آیا حمایتی شامل حالش می‌شود یا خیر. از طرفی باید فرمول محاسبه حمایت هم اعلام شده باشد تا فرد در خانه و با ماشین حساب بتواند میزان مبلغ حمایتی که به او تعلق می‌گیرد را حساب کند. و بعد هم که فهرست حمایت‌ها منتشر شد، افراد ببینند که همه چیز طبق محاسبات خودشان بوده است.
انتظامی افزود: این اوج شفافیت است. در این صورت بسیاری از فسادهایی که در دستگاه‌های دولتی وجود دارد در سایه شفافیت از بین خواهد رفت. از این منظر شفافیت نوعی مبارزه با فساد است و مبارزه با فساد با «بگم‌بگم» اتفاق نمی‌افتد. مبازره با فساد با شفافیت و پیش‌بینی‌پذیری محقق می‌شود. شفافیت از این منظر در وزارت ارشاد یک الزام است.
شفاف‌سازی در سینما به چه معناست؟
سرپرست سازمان سینمایی مشخصا درباره شفافیت در عرصه سینما، گفت: سازمان از دوره مهندس حیدریان شفاف‌سازی را شروع کرده بود. مخاطب ما باید بداند چه کسانی درباره کارش تصمیم می‌گیرند. هزینه و درآمد رویدادها باید مشخص باشد. به عنوان مثال جشنواره فجر یا سینماحقیقت برگزار می‌شود، هم سینماگران هم مردم باید بدانند که ما چقدر درآمد داشتیم، چقدر هزینه کردیم، چقدر به داوران پرداخت کردیم، چقدر جایزه دادیم چقدر هزینه پشتیبانی کردیم. این باعث می‌شود در کارمان دقیق‌تر شویم و پذیرش انتقادها و روش‌هایی که کار ما را بهبود ببخشد ساده‌تر باشد.
در ادامه برنامه مدقق انتقاد یک روزنامه‌نگار قدیمی درباره انتشار آمارهای سازمان سینمایی را مطرح کرد و اینکه انتشار این آمارها چه کمکی به حل مسائل مهم می‌کند، که انتظامی در پاسخ به این نقد گفت: این کمک می‌کند که سیاستگذاری ما درست باشد. چنین بازخوردهایی کمک می‌کند در مقام سیاستگذار و تصمیم‌سازی بهتر عمل شود. وقتی نگاه سامانه‌ای داشته باشیم می‌توانیم با این بازخوردها ضوابط را اصلاح کنیم. مثلا می‌گویند چرا به این فیلم یا کتاب یا نشریه این‌قدر پرداخت کردید و به رقیبش مقداری دیگر. یا ضوابط ما قابل دفاع و روزآمد است یا نیست. اگر نیست باید اصلاح شود.
مدقق پرسید: «مثلا با شفاف‌سازی مشکل بیکاری اهالی سینما چطور حل می‌شود؟»، سرپرست سازمان سینمایی در پاسخ به این سوال گفت: بعضی چیزها مستقیم مربوط نیست اما به شیوه‌ای هم می‌توان گفت شفاف‌سازی به این امر کمک می‌کند. اولا اگر ما بتوانیم درآمدها و هزینه‌ها و ضوابط را روزآمد نگه داریم باعث می‌شود روش‌ها و سیاست‌ها به سمتی برود که زمینه اشتغال سینماگران فراهم شود. مثلا نکته‌ای که همیشه مورد انتقاد سینماگران بوده این است که کسانی باید فعالیت حرفه‌ای کنند که عضو خانه سینما هستند، یعنی کسی باید فیلمبردار یک کار سینمایی باشد که عضو انجمن فیلمبرداران باشد. این کمک می‌کند کسانی که خارج از صنف هستند و با روابط دیگری وارد عرصه فعالیت حرفه‌ای می‌شوند از طریق خود صنف جلوی آنها گرفته شود و زمینه اشتغال کسانی که به شکل حرفه‌ای در صنف هستند فراهم شود. دستگاه حکومتی و سیاستگذار باید جهت‌گیری‌هایش را براین اساس اصلاح کند. شفافیت باید ضوابط را هم شامل شود. یعنی عملا خودش را با مطالبات صنفی همراه کند. مجری برنامه در بخش دیگر برنامه شهر فرنگ گزارش مرکز آمار را بیان کرد که براساس آن تنها ۱۹ درصد مردم سال ۹۶ به سینما رفتند، او در ادامه پرسید «این شفاف‌سازی چه دردی از مخاطب دوا می‌کند؟»، که انتظامی در پاسخ گفت: متاسفانه مصرف فرهنگی در کشورمان پایین است، از قضا یکی از کارهای ویژه وزارت فرهنگ این است که با سیاستگذاری‌هایش و بسته‌های حمایتی و اولویت‌هایش کمک کند به مصرف فرهنگی افزوده شود. به عنوان مثال یکی از سیاستگذاری‌های وزارت فرهنگ و سازمان سینمایی این است که زیرساخت‌های سینمایی را گسترش دهد و با توجه به آمایش سرزمین به آن بها دهد. در حال حاضر خیلی از شهرهای کشور حتی سینما ندارند. این سینما داشتن به کاهش آسیب‌های اجتماعی، افزایش مصرف فرهنگی و همبستگی اجتماعی کمک می‌کند. طبعا وقتی ضوابط و اولویت‌های ما روشن باشد نشانی از شفافیت است.
انتظامی در پاسخ به انتقادات درباره گزینشی بودن برخی آمارهای اعلام شده، گفت: شفافیت گزینشی حتما حرکتی ضدشفافیت است چون بی‌اعتمادی بیشتری تولید می‌کند.
انتظاری که از شفافیت داریم این است که به سرمایه اجتماعی کمک کند. سرمایه اجتماعی سه پایه دارد؛ اعتماد مردم به حاکمیت، اعتماد حاکمیت به مردم و اعتماد مردم به مردم.
خیلی‌ها می‌گویند این مولفه سوم ناشی از دو مولفه اول است. اگر در سایه شفافیت بتوانیم شرایطی ایجاد کنیم که اعتماد را افزایش دهیم خیلی از مسائل حل می‌شود. تدبیر همکاران ما این است که این آمارها را کامل اعلام کنند. من ادعا نمی‌کنم در همه آمار وزارت ارشاد دقت بالا وجود داشته باشد، ولی همه همکاران این تلاش را دارند. چون در آغاز راه هستیم حتما اختلال‌هایی داریم ولی حسن شفافیت این است که برگشت‌پذیر است یعنی اگر کسی بگوید ای کاش چنین ستونی را هم در فلان آمار می‌گذاشتید ما می‌توانیم در آمارهای بعدی این اصلاح را انجام دهیم.
سرپرست سازمان سینمایی درباره آمارهایی که این سازمان درباره حمایت از جشنواره‌ها اعلام کرده و اینکه چرا اشاره‌ای به جشنواره ملی و جهانی فیلم فجر و جشنواره فیلم کوتاه و سینماحقیقت نشده است، گفت: این جشنواره‌ها را خود ما برگزار می‌کنیم و جداگانه بیلان آن منتشر خواهد شد. ۴۵ روز بعد از پایان رویدادهایی مثل همین جشنواره‌ها یا نمایشگاه کتاب یا مطبوعات فهرست درآمدها و هزینه‌های آنها باید منتشر شود. اما این آمار اعلام شده درباره جشنواره‌هایی است که دیگران برگزار می‌کنند و سازمان سینمایی در جهت توسعه سینما به آنها کمک می‌کند.
او افزود: سوال یا انتقاد منطقی این می‌تواند باشد که سازمان بگوید با چه فرمولی به یک جشنواره ۱۰۰ میلیون تومان کمک کرده و به یک جشنواره دیگر ۵۰ میلیون تومان. شفافیت یعنی این ضابطه را از ما بخواهند. حتی اوج شفافیت مشارکت‌پذیری است‌ یعنی ما این ضابطه را اول به شکل پیش‌نویس منتشر کنیم و از اهالی سینما، منتقدان، سیاستگذاران فرهنگی و سینمایی، نخبه‌ها، دانشگاهیان و‌… بخواهیم که بگویند آیا فرمولی که ما تعریف کردیم جامع هست یا نه.
انتظامی تاکید کرد: مثلا من معتقدم که هرچقدر در استان‌ها کار کنیم به قوام و توسعه کشور کمک می‌کنیم، لذا اگر به من بسپارند که فرمول حمایت از جشنواره‌ها را بنویسم حتما می‌نویسم که جشنواره‌هایی که در استان‌ها و شهرستان‌های کم‌برخوردار برگزار می‌شوند حتما باید ضریب ۲ بگیرند.
سرپرست سازمان سینمایی در پاسخ به سوالی درباره راهکار تکرار نشدن اشتباهات و اختلالات در آمارها گفت: یکی از راهکارها این است که به ما فشار آورده شود که ضوابط را اعلام کنیم. اینکه موضوع جشنواره‌ها مهم است یا سطح داوری؟ سطح مشارکت مهم است یا نه؟ تکراری بودن یا نبودن مهم است؟ و …
یکی از برنامه‌های دولت عقب‌نشینی به نفع صنوف است
انتظامی گفت: یکی از اشکالات دستگاه‌های دولتی این است که گمان می‌کنند خودشان باید جشنواره برگزار کنند در حالی که یکی از برنامه‌های دولت عقب‌نشینی به نفع صنوف است یعنی به جایگاه تنظیم مقررات خودش برگردد و در اموری که صنف یا بخش خصوصی کارآمد و سالم داریم که بتوانند فعالیتی را به خوبی انجام دهند دولت نباید تصور کند که عقل کل است و باید خودش انجام دهد.
او تاکید کرد: همت همکاران ما در سازمان سینمایی این است که برای همه این موارد ضوابط نوشته شود و مبنایی که بوده را روی کاغذ آورند. روش درست شفافیت هم آن است که این ضوابط وقتی نوشته شدند به شکل پیش‌نویس اعلام شوند تا بعد از جمع‌آوری نظرات و پیشنهادات و انتقادات به فرمول خاصی برسیم.
مدقق از سرپرست سازمان سینمایی پرسید «در نهایت حرف آخر را چه کسی یا چه نهادی می‌زند؟» که انتظامی پاسخ داد: سازمان سینمایی مسوول است که براساس جمع‌بندی این نظرات و سیاست‌هایی که دارد حرف آخر را بزند. مثلا یکی از سیاست‌های جدی وزارتخانه این است که ایران، تهران نیست این باید رویکرد ما باشد. نمی‌شود وزیر بگوید ایران، تهران نیست، اما من در سازمان سینمایی ایران را تهران بدانم.
انتظامی این وعده قطعی را هم داد که ظرف همان مدت زمان ۴۵ روز فهرست هزینه‌ها و درآمدهای جشنواره‌ها اعلام شود. او این را هم خطاب به مجری شهر فرنگ گفت که «حتی اگر ما این آمار را منتشر نکردیم می‌توانید آبروی ما را ببرید.»
مدقق در ادامه پرسید: «برخی نهادهای تابع سازمان سینمایی حمایت‌هایی که از بخش تولید کرده بودند را منتشر کردند ولی بعد مشخص شد که برخی از این حمایت‌ها تبدیل به فیلم نشدند.
برای بازگرداندن آن بودجه‌ها چه کاری انجام می‌شود؟»، انتظامی گفت: خوشبختانه انتشار آن فهرست باعث شد فارابی جهت‌گیری خودش را عوض کند و چندین ماه است که بیشتر در قالب تسهیلات کمک می‌کند‌ یعنی طرفشان یک بانک است و کمک بلاعوض نیست. برای مواردی که به آن اشاره کردید هم باید تدابیر حقوقی صورت گیرد که در حال پیگیری هم هست.
راهکار مقابله با ورود پول‌های مشکوک به سینما
سرپرست سازمان سینمایی در پاسخ به سوالی درباره نحوه جلوگیری از ورود سرمایه‌های کلان غیرشفاف و مجهول به سینما، گفت: شفافیت، جاده دوطرفه است. نمی‌شود فقط دولت شفاف عمل کند، فقط سازمان سینمایی شفاف عمل کند. قانون شفافیت، قانون درخشانی است و اگر همه ما به آن برگردیم خیلی از مشکلات کشور حل خواهد شد.
مدقق پرسید: «فکر می‌کنید اهالی سینما تن به این بدهند که قراردادهای بازیگران یا نحوه ورود سرمایه به پروژه‌های سینمایی را شفاف اعلام کنند؟» انتظامی در پاسخ به او گفت: این همت الان در خانه سینما وجود دارد. یعنی ما آمادگی داریم که به عنوان دستگاه حاکمیتی در این مسیر حرکت کنیم. مثلا صنف این را از ما بخواهد. اگر در تیتراژ فیلم متقاضی پروانه نمایش کسی به عنوان فیلمبردار، کارگردان یا بازیگر و… از مسیر حرفه‌ای خودش وارد نشده پروانه نمایش صادر نشود. به مصلحت دولت نیست که در مسائل داخلی صنوف دخالت کند بلکه سازمان باید نظارت و پشتیبانی کند. درباره مسائل مربوط به هزینه‌های سرمایه‌گذاری و تولید فیلم‌ها هم با سازوکارهایی که در خانه سینما قابل طراحی است می‌توان ابهامات را روشن کرد. حتی اطلاع دارم که خانه سینما می‌خواهد به سمتی برود که قراردادهای مختلف تولید فیلم تحت نظارت آنها و با فرمول‌های ثابت و شفاف بسته شود.
انتظامی در پاسخ به این سوال که آیا ممکن است پروانه نمایش فیلمی که هزینه ساخت آن مجهول است صادر نشود، گفت: این هم در سازوکارهای سینمایی و صنفی قابل تعریف است. خانه سینما می‌تواند از ما بخواهد مطابق قواعد و مقررات حرفه‌ای صنف، پروانه مالکیت بعد از تاییدیه آنان صادر شود.
او افزود: همه ما در هر حوزه فرهنگی که باشیم باید از گردش بالای اقتصادی استقبال کنیم. ما مسرور هستیم که در یکی دو سال گذشته گردش سینمای ایران و مبلغی که از اکران به دست می‌آید جهش کرده است. بنابراین باید از اصل ورود سرمایه استقبال کنیم، ولی این قضیه باید نظام‌مند باشد و جوری نباشد که علاقه‌مندان سرمایه‌گذاری در سینما را فراری دهیم.
سرپرست سازمان سینمایی درباره جدیدترین دستورش برای ادغام موسسه رسانه‌های تصویری در دیگر زیرمجموعه‌های سازمان در جهت کوچک‌سازی و چابک‌سازی سازمان گفت: این تصمیم، تدبیر من نیست. مجموعه مدیران سازمان سینمایی تجربه، بلوغ و پختگی قابل توجهی دارند و تک‌تک این اقدامات در این جمع چکش‌کاری می‌شود و تبعات آن بررسی می‌شود تا رفتار شتاب‌زده و پوپولیستی انجام نشود. اما با کوچک‌سازی، چابک‌سازی صورت می‌گیرد. مخصوصا زمانی‌که مشکلات بودجه‌ای پیش می‌آید ممکن است دستگاهی که قرار است از نظام توسعه فرهنگ حمایت کند بخش قابل توجه منابعش را خرج خودش، هزینه کارمندان و تجهیزات و رویدادها کند و چیزی صرف هدف اصلی نشود. از طرف دیگر وقتی یک سازمان حجیم باشد نمی‌تواند نسبت به تحولات روز واکنش منطقی، کارآمد و سریع داشته باشد. از سوی دیگر حوزه سینما و دیگر حوزه‌ها که همسایه فناوری‌های مدرن هستند سرعت تحولاتشان بالاست بنابراین نمی‌توانیم با آرایش پنج سال پیش این وضعیت را اداره کنیم.