شکاف در روابط فراآتلانتیک

گروه جهان- ائتلاف میان واشنگتن و اروپا اگرچه برای مدت بیش از ۷۰ سال به عنوان یک بنیاد و اساس محکم برای ثبات اروپا ایفای نقش کرده و پشتوانه‌ای برای ارزش‌های نظام غرب تحت رهبری آمریکا بوده است اما اکنون به نظر می‌رسد که مناسبات دیرین بین دو سوی اقیانوس اطلس در حال بازنگری و در آستانه دگرگونی‌های قابل توجه است. به نظر می‌رسد در سال جاری میلادی (سال ۲۰۲۰)، مناسبات میان دو سوی آتلانتیک در مسیر بازنگری‌های جدی قرار گرفته است.
پیشتر در هفته جاری اتحادیه اروپا از گنجاندن نام آمریکا در فهرست «کشورهای امن» خودداری کرد. این بدان معناست که از مسافران آمریکایی در کشورهای عضو این اتحادیه برای آینده‌ای قابل پیش‌بینی استقبال نخواهد شد که دلیل آن شمار بالای مبتلایان به کرونا در ایالات متحده است. این یکی از معدود مواردی است که اروپا بدون توجه به مناسباتش با آمریکا، مناسباتی که ده‌ها سال است در قالب روابط راهبردی قلمداد می‌شود، این ابرقدرت غرب را از فهرست اولویت‌ها خارج می‌کند. اگرچه به نظر می‌رسد شیوع کرونا دلیل این مهم باشد اما می‌تواند نقطه آغازی برای زاویه گرفتن اروپا از آمریکا نیز باشد.
نکته بحث‌برانگیز درباره اقدام اروپا برای پذیرفتن اتباع کشورهای مختلف در دوران شیوع کرونا این است که در همان فهرستی که اروپا حاضر نشده نام آمریکا را بگنجاند، نام چین به چشم می‌خورد. اروپا البته تاکید کرده این یک اقدام سیاسی نیست و سعی کرده با اعلام این موضوع از دونالد ترامپ دلجویی کند و مانع از خشم او شود؛ مردی که از زمان جلوس بر کرسی ریاست در کاخ سفید، در موارد متعدد اروپا را مورد هجمه قرار داده است.
شبکه سی‌ان‌ان در گزارشی با عنوان «روابط اروپا و آمریکا؛ از اختلاف‌های عادی تا شکاف‌های ژرف» می‌نویسد: اینها نشانه‌هایی از انزوا و تنهایی آمریکا بیش از همیشه است. با این همه سایرین در خفا چنین می‌گویند که اگر بروکسل می‌خواست این امر ناگوار را برای آمریکایی‌ها دلپذیرتر کند، می‌توانست دست‌کم مقداری طعم آن را شیرین کند. یک دیپلمات اتحادیه اروپا که خواسته نامش فاش نشود، در مورد نحوه اتخاذ این تصمیم اروپایی‌ها به سی‌ان‌ان گفت: در گذشته این احتمال وجود داشت که اروپا برای جلب نظر و رضایت آمریکا، چین را از فهرست‌های اینچنینی حذف کند، اما حالا حالت عکس آن رخ داده است. حال مسافران آمریکایی به دلیل شیوع کرونا در ایالات متحده، برای آینده‌ای قابل پیش‌بینی اجازه ورود به اتحادیه اروپا را ندارند. شاید به نظر برسد که این رویداد، گواهی دال بر گسست مناسبات میان دو سوی اقیانوس اطلس است.
اروپا به دنبال استقلال دیپلماتیک از آمریکا
بر کسی پنهان نیست که واشنگتن این روزها کمتر به امور اروپا علاقه نشان می‌دهد. همچنین کاملا مشخص است که کشورهای اروپایی به طور فعالانه‌ای جویای استقلال دیپلماتیک بیشتری از آمریکا هستند. این مساله به ویژه برای ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا صادق است.
یکی از راه‌هایی که بروکسل تصور می‌کند می‌تواند به واسطه آن از واشنگتن فاصله بگیرد، تعامل با چین به عنوان یک شریک راهبردی و اقتصادی است. به عبارت دیگر کاهش اتکا به یکی از ابرقدرت‌های جهان با برقراری توازن در مناسباتش با ابرقدرتی دیگر. در سال‌های گذشته وقتی ترامپ بسیاری از توافقنامه‌های بین‌المللی را زیر پا گذاشت، اتحادیه اروپا بدون دنباله‌روی محض از کاخ‌سفید، در مورد موضوعات مهم و بین‌المللی موضع خود را حفظ کرد.
نگاهی به رفتار دونالد ترامپ در قبال مواردی چون توافق آب و هوایی پاریس و توافق هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ معروف به برجام و الگوی رفتاری اروپا در قبال این نوع رفتار واشنگتن، حاکی از آن است که اتحادیه اروپا در متحد شدن با چین در مقابل قدیمی‌ترین متحدش یعنی آمریکا قابل درک است. این در حالی است که ترامپ در سه سال گذشته بار‌ها به اتحادیه اروپا و سیاست کشور‌های اروپایی حمله کرده است. ناتو را به عنوان دژ دفاعی آمریکا و اروپا را در برابر دشمنان خارجی مورد انتقاد قرار داده و از رهبران اروپایی و سیاست‌های آنها نیز مدام انتقاد کرده است.
یک مقام اتحادیه اروپا که در زمینه سیاست خارجی اتحادیه اروپا فعالیت دارد، گفت: دور شدن واشنگتن از اروپا به عنوان یک اولویت ژئوپلیتیک در دوره ریاست‌جمهوری باراک اوباما آغاز شد. او اضافه کرد: اوباما به اندازه روسای جمهور پیشین آمریکا علاقه‌ای به خاورمیانه نداشت؛ منطقه‌ای که از نظر جغرافیایی بیشتر یک مشکل اروپایی است و در عوض، اولویت‌هایش را از اروپا به چین و آسیا تغییر می‌داد.
تشدید اختلاف با پیروزی ترامپ در انتخابات
با این همه ناظران مسائل ائتلاف در مورد این مساله اتفاق‌نظر دارند که روابط اروپا و آمریکا در چهار سال گذشته به تیرگی گرایید و در صورت پیروزی ترامپ در انتخابات ۲۰۲۰، بدتر نیز خواهد شد.
به گفته ولینا چاکاروا، عضو موسسه اتریشی فعال در زمینه سیاست امنیتی و اروپایی، ترامپ اتحادیه اروپا و به ویژه آلمان را یک رقیب تجاری و اقتصادی قلمداد می‌کند، این یعنی اینکه تنش‌ها در صورت پیروزی او در انتخابات، ادامه خواهد یافت.
این کارشناس یادآور شد: از آنجا که اتحادیه اروپا در جهت استقلال قوی‌تر در زمینه امنیتی و دفاعی گام برمی‌دارد، ترامپ در تلاش است این تمهیدات را از طریق حمله به اعضای اروپایی ناتو و همچنین با تدابیر اقتصادی و تجاری تضعیف کند.
مقام یادشده تاکید کرد جدایی ترامپ از چندجانبه‌گرایی در زمینه موضوعات مهم بین‌المللی همچون ایران توام با کاهش مسوولیت آمریکا در بخش امنیتی اروپا، این تفکر اروپایی را تقویت کرده که باید از آمریکا فاصله گرفت و امورات خود را در عرصه جهانی به سرانجام رساند.
این مشخصه یک دولت خصمانه آمریکایی که سخت تلاش می‌کند از همکاری با اروپایی‌ها سر باز زند، موردی است که دیپلمات اتحادیه اروپا به آن اشاره داشت و گفت: مشکل این است که مقام‌های واشنگتن خواستار همکاری با اروپا هستند، اما از دولت اجازه تعامل به نحوی جدی را ندارند. آنها تا آنجا که بتوانند از این مساله دست نمی‌کشند اما اگر ترامپ یک دوره دیگر رییس‌جمهوری شود، آنگاه به دردسر واقعی دچار می‌شویم.
اروپا، امیدوار به پیروزی بایدن
چاکاروا گفت: به همین دلیل موسسات اتحادیه اروپا و رهبران کشورهای عضو این اتحادیه امیدوارند جو بایدن پیروز انتخابات ۲۰۲۰ باشد. وی (بایدن) طرفدار چندجانبه‌گرایی است و انتظار می‌رود که مناسبات بین آمریکا و اروپا را تحکیم بخشد. سی‌ان‌ان با شماری از مقام‌های موسسات اتحادیه اروپا و دیپلمات‌ها از هر دو طرف اقیانوس اطلس برای اظهارنظر در مورد این مساله تماس برقرار کرد که اکثرشان از اظهارنظر خودداری کردند. برخی اذعان کردند که به اعتقاد آنها این یک مساله مهم است.
در همین حال سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در مورد علت اصلی و بالقوه اتحادیه اروپا برای دوری از مناسبات تاریخی با آمریکا گفت: آمریکا و اتحادیه اروپا در شراکت قوی و بادوامی برپایه ارزش‌های مشترک دموکراتیک، احترام به حقوق بشر و حاکمیت قانون، روابط عمیق اقتصادی و تعهد به شکوفایی و امنیت دو سوی اقیانوس اطلس سهیم هستند. او اضافه کرد: این شراکت دیرینه، حیاتی است زیرا ما در زمینه تمهیدات بین‌المللی بسیاری هماهنگ هستیم.
به گفته یک دیپلمات اتحادیه اروپا، پرسش این نیست که آیا می‌توانیم روابط را به جایی که وجود داشت، بازگردانیم بلکه این است که آیا می‌توانیم آمریکا را به الحاق مجدد به نظم غربی متقاعد کنیم. این دیپلمات اروپایی گفت: تغییرات اساسی جاری در آمریکا احتمالا به قوت خود باقی خواهد بود و ما باید خود را با این مساله وفق دهیم و بهترین رابطه ممکن را برقرار کنیم. این تغییرات، ساختاری است و مبتنی بر یک شخص خاص نیست. البته هیچ‌یک از این نظرات به این معنا نیست که ائتلاف دو سوی اقیانوس اطلس از اهمیت برخوردار نخواهد بود. آمریکا همواره متحد مهم‌تری برای اروپا در مقایسه با چین خواهد بود. علاوه بر این، برنامه‌های بزرگ اتحادیه اروپا برای تعامل بیشتر با چین، دست‌کم در شرایط کنونی، به واسطه شیوع بیماری کووید۱۹ متحمل ضربه بزرگی شده است. سخنگوی وزارت خارجه آمریکا اما درباره احتمال شکاف در روابط تاریخی آمریکا و اروپا گفت: ایالات متحده و اتحادیه اروپا مشارکتی پایدار و محکم دارند که مبتنی بر ارزش‌ها و حکومت‌های دموکراتیک مشترک و احترام به حقوق بشر، قانون، روابط اقتصادی عمیق و تعهد به رفاه و امنیت بین طرفین آتلانتیک است. این مشارکتی دیرینه و حیاتی است . در این میان تلاش اروپا برای یافتن مکانی جدید در عرصه جهانی به دلیل غیرقابل پیش‌بینی بودن نقش بین‌المللی آمریکا را فقط می‌توان برای کسانی خبری خوب دانست که این قدرت‌های غربی در گذشته‌ای نه چندان دور علیه آنها متحد بوده‌اند.