شیفت سیاستی به خودروی بورسی

«جهان‌صنعت»- بنیامین نجفی- در حدود یک سال گذشته که از عرضه خودرو در بورس کالا می‌گذرد هنوز اجماع لازم در روند اجرایی شدن این سیاست شکل نگرفته و بدنه دولت و سیاستگذاری کشور نسبت به آن دچار اختلاف هستند و در این مدت صدای واحدی از سیاستگذاران شنیده نشده است. سازمان بورس استدلال خود را دارد و شورای رقابت یا وزارت صمت استدلال‌های دیگری. با وجود این اگرچه این اتفاق برای اولین بار در ایران افتاد، اما از نگاه اکثر فعالان بازار، ‌کارشناسان و متقاضیان خودرو تجربه عرضه خودرو در بورس کالا تجربه موفق بوده است. البته پیش و پس از عرضه خودرو در بورس کالا روش‌های دیگری هم مورد آزمون قرار گرفت، به طوری که حتی عرضه در بورس کالا به مرحله توقف هم رسید و وزارت صمت رسما اعلام کرد که طرح سامانه یکپارچه خودرو را به جای عرضه در بورس کالا اجرایی خواهد کرد و وعده داد که از این طریق به تدریج آرامش به بازار برمی‌گردد. استدلال مخالفان عرضه خودرو در بورس کالا این بود که سبب تورم و گرانی خودرو و افزایش قیمت‌ها در بازار آزاد شده است. از نگاه کارشناسان این اظهارات در حالی مطرح می‌شد که اساسا افزایش قیمت خودرو در بازار آزاد طی سال گذشته متاثر از شاخص‌های اقتصاد کلان و افزایش نرخ ارز بود که در مقطعی از سال گذشته با شوک قیمتی مواجه شد. حالا پس از آزمون و خطاهای مختلف درخصوص روش‌های مختلف عرضه خودرو از جمله قرعه‌کشی و سامانه یکپارچه به نظر می‌رسد سیاست بازگشت به بورس کالا در دستور کار قرار گرفته است. در حال حاضر با اعلام موافقت وزارت صمت مبنی بر تداوم عرضه تمامی کالاها در بورس کالا، حالا خودرو در یک‌ قدمی تالار نقره‌‌ای قرار گرفته است. چند هفته پیش رییس‌جمهوری به سه وزیر صمت، نفت و اقتصاد ماموریت داد که درخصوص عرضه کالاها در بورس کالا اعلام‌نظر کنند. در نهایت با برگزاری چندین جلسه، هشتم مردادماه صورت‌جلسه‌ای منتشر شد که مطابق آن هر سه وزارتخانه موافقت خود را با درخواست رییس‌جمهوری اعلام کردند. بدین ترتیب پیش‌بینی می‌شود خودرو در سرلیست عرضه در بورس کالا قرار بگیرد. «جهان‌صنعت» در گفت‌وگو با کارشناسان به بررسی تجربه عرضه خودرو در بورس کالا پرداخته است.
دخالت‌های شورای رقابت التهاب را افزایش داد
در ارتباط با این موضوع علی بخشنده کارشناس بورس کالا در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» می‌گوید: خودرو مانند خیلی از محصولات دیگر در چارچوب اقتصاد دستوری خرید و فروش می‌شد که در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ وارد بورس شد. در ابتدای این امر بازار کمی ابهام داشت، اینکه شاید مشخص نبود خودرو قرار است با چه ساز‌و‌کاری در بورس کالا معامله شود. ولی با وجود این شاهد بودیم که مثل سایر محصولات خودرو هم وارد بورس کالا شد. او ادامه داد: اینکه الان با سیاست دستوری قیمت‌ها را پایین نگه داریم بازار آزاد اصلا به این موضوع نگاه نمی‌کند. بازار ما دلاری شده و خودش را با دلار آزاد تنظیم و قیمت‌گذاری می‌کند. حالا اینکه ما بیاییم قیمت را پایین نگه داریم، آنچه در عمل اتفاق می‌افتد این است که سود نهایی را واسطی می‌برد که از کارخانه خرید انجام می‌دهد و بعد با فروش محصول از رانت بهره‌مند می‌شود. در این شرایط سود دلال از سود کارخانه بیشتر خواهد بود و بعضا می‌بینیم که قیمت بازار آزاد و کارخانه تا دو برابر با یکدیگر فاصله دارند. بورس کالا کمک کرد که هم رفاه مصرف‌کننده و هم رفاه تولیدکننده بیشتر شود و نقش واسط از خرید و فروش خودرو از بین برود. بخشنده تصریح کرد: متاسفانه به بهانه‌های واهی مثل سامانه جامع خودرو چالش‌هایی برای بورس کالا ایجاد کردند و مشاهده می‌کنیم که در سامانه جامع هیچ اتفاقی نمی‌افتد و برای خودروی وارداتی ۶۵ هزار نفر ثبت‌نام کردند بدون اینکه بدانند چه محصولی را قرار است خریداری کنند. یک قانون بد همیشه بهتر از بی‌قانونی است. ما یک سیستم مدون مثل بورس کالا را با یک سامانه‌ای که پر از ابهام و اشکال بود جایگزین کردیم، فقط به این دلیل که بگوییم قیمت‌ها را ثابت نگه داشته‌ایم و مثلا بگوییم که با ۵۰۰ میلیون تومان می‌توان خودروی خارجی خرید، اما این سیاست شکست خورد و باعث شد که عرضه‌ها متوقف شود. خودروسازان در بورس کالا با روند خوبی محصول‌شان را می‌فروختند و به تدریج هم عرضه‌های‌شان در حال افزایش بود. بورس نوعی دماسنج است. اگر قیمت در حال بالا رفتن باشد به این معنی است که بازار ملتهب شده است و نیاز به افزایش عرضه وجود دارد، چراکه افزایش قیمت ناشی از کمبود عرضه بوده است و می‌توانستیم رقابت را با افزایش عرضه و با عرضه‌ها در تاریخ تحویل بلندمدت جواب بدهیم، اما متاسفانه بدنه وزارت صمت در آن زمان و شورای رقابت با دخالتی که در این موضوع کردند باعث شدند التهاب بازار خودرو بیشتر شود. از سوی دیگر واردات خودرو توانست مقداری از التهاب بازار را کاهش دهد و حالا با ورود خودروهای دست دوم و صفر بازار می‌تواند به ثبات برسد.
تجربه موفق عرضه خودرو در بورس کالا
در همین‌باره حسن حسین‌نیا دیگر کارشناس بورس کالا در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» اظهار کرد:‌ عرضه خودرو در بورس در دنیا مرسوم نیست ولی در کشور ما به دلیل شرایط خاص اقتصادی و تورمی که داریم کالایی به نام خودرو به یک کالای سرمایه‌ای تبدیل شده تا سپر تورمی بشود. این اتفاق باعث شده که روش‌های مختلف عرضه خودرو را در کشورمان شاهد باشیم؛ از عرضه قرعه‌کشی تا دیگر روش‌ها. قرعه‌کشی هم به طور مداوم دچار اصلاح و تغییر شد و البته قیمت‌گذاری دستوری که متاثر از آن وجود داشت. او ادامه داد: یک مدل دیگر هم عرضه خودرو در بورس کالا بود. اگر به تاریخ عرضه خودرو در بورس کالا برگردیم شاهد بودیم که اولا همزمان دلار شروع به جهش قیمتی کرد و از طرف دیگر هم در آن شرایط برای خودرو تقاضای خیلی زیادی از طریق قرعه‌کشی ایجاد و برای آن به صورت میلیونی ثبت‌نام شد. قیمت‌های بورس کالا از قیمت‌گذاری دستوری شورای رقابت با مکانیسم عرضه و تقاضا بالاتر آمد، اما با قیمت بازار فاصله زیادی داشت و عملا بسیار کنترل شده به دست مصرف‌کننده می‌رسید. خودرو در بورس کالا به قیمت پایه معامله شد و در چند عرضه در بورس کالا اصلا متقاضی برای آن وجود نداشت. یعنی شرایط عرضه در بورس کالا به گونه‌ای رقم خورد که نوعی تعادل را شاهد بودیم. از طرف دیگر بورس کالا یک مزیت دیگر داشت، اینکه اگر خودروساز در تحویل خودرو تخلف می‌کرد با جریمه روبه‌رو می‌شد و حتی کسانی که ثبت‌نام کرده بودند و خودرو را دیر تحویل گرفتند مبلغ جریمه را هم دریافت کردند. اگر جمیع جهات را لحاظ کنیم تجربه عرضه خودرو در بورس کالا اگرچه جهانی نیست در داخل کشور ما خوب جواب داد. منتقدانی که می‌گویند همزمان در بازار آزاد شاهد افزایش قیمت بودیم، بی‌انصافی می‌کنند، چراکه شرایط کلی اقتصاد کشور را در نظر نمی‌گیرند. در آن زمان شاهد جهش قیمت دلار هم بودیم که همه کالاها را به سمت بالا شیفت داده بود.