صحنه رویارویی

گروه جهان- یمن بار دیگر، به صدر اخبار رسانه‌های منطقه‌ای بازگشته، این بار اما، نه به خاطر کارزار نظامی سعودی‌ها علیه جنبش انصارالله (حوثی‌ها) در صنعا، بلکه به خاطر نزاعی که جدیدا در شهر جنوبی عدن شعله‌ور شده است. در چند روز گذشته، میان دو گروه عمده در این شهر درگیری خونینی رخ داد که به فرار نیرو‌های وابسته به دولت عبدربه منصور‌هادی، رییس‌جمهور مستعفی یمن، منتهی شد.
این درگیری‌ها، بار دیگر تمامیت ارضی یمن را به خطر انداخته و آینده ائتلاف سعودی- اماراتی در یمن را در‌ هاله‌ای از ابهام قرار داده است.پس از افزایش اختلافات ریاض- ابوظبی در جنوب یمن، شبه‌نظامیان وابسته به این دو کشور (نیروهای ‌هادی- شورای انتقالی جنوب) از یکشنبه گذشته در عدن در حال درگیری مسلحانه هستند. شورای انتقالی جنوب نام گروهی است که امارات در سال ۲۰۱۷ تشکیل داده و با عناصر دولت عبدربه منصور‌هادی که در عدن مستقر هستند، به شدت اختلاف دارند. دولت‌ هادی در ریاض مستقر و تحت حمایت عربستان است. ‌هادی‌ به دلیل ناتوانی در ورود به صنعا‌ و تسلط بر پایتخت، به ناچار عدن را پایتخت دولت خود معرفی کرده، اما عدن و جنوب یمن به صحنه اختلافات امارات و عربستان تبدیل شده است.
گفتنی است تحولات یمن موجب شکست ائتلاف سعودی- امارات شده و پیامد این امر نیز منجر به قدرت گرفتن حوثی‌های تحت حمایت ایران در یمن و دست آخر به نفع تهران خواهد بود. حوثی‌ها در سال‌های اخیر با ائتلاف به رهبری عربستان، گروه‌های شبه‌نظامی رقیب در یمن، گروه القاعده در یمن و همچنین شاخه گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) در یمن درگیر بوده‌اند. در یمن، عربستان علیه حوثی‌ها وارد جنگ شده و چند کشور دیگر را نیز در این مسیر با خود همراه کرده است. از سوی دیگر ایران هم حامی حوثی‌هاست، هرچند درباره دامنه و کیفیت این حمایت اختلاف نظر وجود دارد.با توجه به اینکه امروزه تنها حامی مردم یمن ایران و جبهه موسوم به جبهه مقاومت است، بدیهی است که نفوذ و رابطه ایران در یمن چند برابر زمانی شود که سعودی‌ها تصمیم گرفتند به یمن حمله کنند. از طرفی رویگردانی امارات از یمن و خروج نیروهایش از این کشور از یک طرف و تصمیم این کشور برای احیای روابطش با تهران این اطمینان را برای ابوظبی ایجاد کرده که ایران و متحدانش تهدیدی امنیتی برای منافع امارات نخواهند بود. مثلا گزارش شده است که حوثی‌های یمن توانایی هدف‌گیری مواضع اماراتی‌ها با موشک‌هایشان را در یمن دارند. با این حال گشوده شدن درهای دو کشور به روی یکدیگر به معنای تضمین امنیت کشتی‌ها، صادرات انرژی و سرمایه‌گذاری خارجی است، آن هم در زمانی که خلیج‌فارس با تنش‌های زیادی روبه‌روست. در سال‌های اخیر اختلاف‌نظر زیادی میان ابوظبی و دوبی بر سر برقراری ارتباط با ایران و همچنین موضوع یمن وجود داشته است. در حالی که ابوظبی مسائل را از دریچه امنیتی می‌نگرد، دوبی بیش از همه به تامین منافع اقتصادی در ارتباط با همسایه شمالی می‌اندیشد.
آرایش نیروها در یمن
برای فهمیدن بهتر اهمیت تحولات عدن، ابتدا لازم است به آرایش کلی نیرو‌ها در یمن و خصوصا در جنوب آن نگاهی انداخته شود. یمن از سال ۲۰۱۵ تاکنون درگیر جنگی ویرانگر بوده است. در سایه همین جنگ، نیرو‌های زیادی ظهور و بروز کردند که منافع متضادی دارند، اما بعضا به دلیل شرایط موقت، مجبور به ائتلاف با یکدیگر شدند. به همین دلیل در برخی مواقع، اتفاقاتی رخ می‌دهد که در وهله اول غیرقابل فهم به نظر می‌رسد. ماجرای عدن از جمله این اتفاقات است.
در سال ۲۰۱۴، حوثی‌ها وارد صنعا شدند و با همکاری علی عبدالله صالح، رییس‌جمهور سابق یمن، قدرت را به دست گرفتند. در آن زمان، عبدربه منصور‌هادی، رییس‌جمهور یمن بود و پس از استعفا، دست به دامن عربستان شد. عربستان نیز با ادعای اینکه ‌هادی تحت فشار حوثی‌ها مجبور به استعفا شده بود، برای بازگرداندن او به صنعا، ائتلافی نظامی از حدود ۱۰ کشور عربی تاسیس و به یمن حمله کرد. حمله‌ای که تا به امروز ادامه دارد و به فجایع انسانی منجر شده است. در میانه نزاع، صالح از حوثی‌ها جدا و سپس توسط آنها کشته شد. اما این باعث نشد که کنترل صنعا از دست حوثی‌ها خارج شود. با خروج برخی کشور‌های عربی از ائتلاف به رهبری عربستان در یمن، این ائتلاف نهایتا به یک ائتلاف سعودی‌- اماراتی تقلیل یافت. با این حال، اماراتی‌ها و سعودی‌ها توانستند برخی از استان‌های جنوبی یمن را از دولت تحت رهبری انصارالله در صنعا، بازپس گیرند. با تصرف عدن، این شهر به جای صنعا عنوان «پایتخت موقت» یمن انتخاب شد. اما تحولات اخیر عدن نشان می‌دهد که این شهر ممکن است پایتخت باقی بماند، اما نه پایتخت کل یمن. بلکه پایتخت کشور جدید «یمن جنوبی.»
نزاع در جنوب
در استان‌های جنوب یمن، چندین نیرو و جریان سیاسی حضور دارند. اما از میان این نیروها، دو گروه از همه قوی‌تر هستند: گروه موسوم به «دولت مشروع یمن» به رهبری عبدربه منصور‌هادی که تحت حمایت عربستان است و برای تصرف کل یمن تلاش می‌کند. گروه دوم، با نام «شورای انتقالی جنوبی» شناخته می‌شود و خواستار جدا شدن جنوب یمن و تاسیس کشوری جدید است. این گروه، تحت حمایت امارات است. دو گروه یادشده در روز‌های اخیر با یکدیگر درگیری‌های خونینی داشتند که به شکست گروه اول و پیروزی گروه دوم منجر شد.
از چهارشنبه گذشته، میان این دو گروه در عدن درگیری اتفاق افتاد که در آن ده‌ها تن از دو طرف کشته و مجروح شدند. اگر چه در ظاهر امر این درگیری میان دو گروه یمنی اتفاق افتاده است، اما با توجه به نفوذ چشمگیر عربستان و امارات در جنوب یمن، درگیری گروه‌های یمنی به نوعی درگیری میان عربستان و امارات قلمداد شده است‌ چرا که هر کدام از دو طرف درگیری، تحت حمایت عربستان یا امارات هستند.
در جریان درگیری‌های اخیر، نیرو‌های شورای انتقالی جنوبی، بسیاری از پادگان‌ها و مراکز اداری دولتی و حتی کاخ ریاست‌جمهوری در عدن را تصرف کردند. مقامات دولت ‌هادی، تحولات عدن را «کودتا علیه دولت قانونی» دانستند. وزارت خارجه این دولت با صدور بیانیه‌ای، گفت: «آنچه در عدن، پایتخت موقت، توسط شورای انتقالی انجام می‌شود، کودتایی علیه نهاد‌های قانونی دولت است.»
شکاف در ائتلاف سعودی
اوج‌گیری درگیری‌ها در عدن، گمانه‌ها درباره اختلافات امارات و عربستان را تقویت کرده است. خصوصا که اماراتی‌ها در چند ماه اخیر اقدماتی برای بهبود سیاست خارجی کشورشان انجام داده‌اند. آنها در اقدامی غیرمنتظره، عقب‌نشینی نیرو‌های خود از یمن را اعلام کردند و چندین هیات سری و علنی را برای بهبود روابط با ایران، به تهران اعزام کردند. ماجرای عدن، در واقع می‌تواند جدیدترین نشانه اختلاف‌نظر سعودی‌ها و اماراتی‌ها باشد. این اختلاف به جایی رسیده است که نیرو‌های نظامی عربستان مستقیما نیرو‌های تحت حمایت امارات در عدن را هدف قرار دادند. به همین دلیل، برخی ناظران معتقدند که تنش‌ها در عدن، در واقع جنگی اماراتی- سعودی با پوششی یمنی است. در همین رابطه، روزنامه فرامنطقه‌ای رای الیوم نوشت: جنگ نیابتی بین دو متحد اصلی، یعنی عربستان و امارات، بازتابی از اختلافات خاموش آنهاست که پس از عقب‌نشینی امارات از یمن و اعزام یک هیات امنیتی اماراتی به تهران به اوج خود رسید.
به نوشته این روزنامه، امارات علنا از جدایی جنوب یمن و تاسیس یک کشور جدید وابسته به خود در آنجا حمایت می‌کند. اخیرا، دکتر عبدالخالق عبدالله، استاد دانشگاه و یکی از چهره‌های نزدیک به محمد بن زاید، ولیعهد ابوظبی، در توئیتی گفته است که یمن دیگر مانند قبل یک کشور واحد نخواهد بود. افزون بر این، ضاحی خلفان، رییس پلیس دوبی‌ هم در یکی از توئیت‌هایش علنا خواستار جدایی جنوب یمن شده است. به دلیل همین حمایت‌های پیدا و پنهان امارات از جدایی‌طلبان، احمد المیسری، وزیر کشور در دولت ‌هادی، اظهارات کم‌سابقه‌ای علیه امارات و حتی عربستان بیان کرد. به گزارش الجزیره، المیسری گفت: «به شکست در عدن اعتراف می‌کنیم و به امارات تبریک می‌گوییم، اما این نبرد پایانی نیست. ۴۰۰ خودروی زرهی امارات در این عملیات مشارکت کردند و ما با تسلیحات ابتدایی خود با آنها جنگیدیم. عربستان در برابر آنچه در چهار روز بر ما گذشت سکوت کرد و شریک ما، سر ما را گوش تا گوش برید.»
دیدار پادشاه عربستان با منصور‌هادی
پادشاه و ولیعهد عربستان با رییس‌جمهور دولت مستعفی یمن دیدار و در خصوص تحولات شهر عدن گفت‌وگو کردند؛ دیداری که در مکه انجام شده و نشانه‌ای از تاکید ریاض بر حمایت از نیروهای دولتی محسوب می‌شود. خبرگزاری رسمی عربستان می‌گوید دو طرف در مورد تلاش‌ها برای دستیابی به امنیت و ثبات گفت‌وگو کرده‌اند.
یک مقام محلی به رویترز گفته ائتلاف عربی، شبه‌نظامیانی که اطراف کاخ خالی ریاست‌جمهوری در عدن جمع شده بودند را هدف قرار داده ‌است. تلویزیون دولتی عربستان گفته «این تنها عملیات اول است و عملیات دیگری در راه خواهد بود… مجلس انتقالی جنوب هنوز بخت این را دارد که عقب‌نشینی کند.»
اما از سوی دیگر احمد میسری، وزیر کشور دولت عبد ر به منصور‌هادی، در حساب کاربری خود در توئیتر نوشته است «سکوت ریاست‌جمهوری یمن در مورد رخدادهای یمن مشکوک است و مناسب نیست». این مقام ارشد دولت‌ هادی از ریاض نیز انتقاد کرده و نوشته است «عربستان برای چهار روز در مورد ماجرا سکوت کرد.»
توطئه تجزیه یمن
گفتنی است که یمن تا سال ۱۹۹۰ دو کشور بود. یمن شمالی با نام رسمی «جمهوری عربی یمن» و یمن جنوبی با نام «جمهوری دموکراتیک خلق یمن» شناخته می‌شد. این دو کشور نهایتا در سال ۱۹۹۰ با توافق یکدیگر یک کشور واحد شدند و علی عبدالله صالح به عنوان رییس‌جمهور یمن جدید انتخاب شد. اما با وجود این اتحاد، احساسات جدایی‌طلبانه در یمن جنوبی هیچ‌گاه کاملا از بین نرفت. با شروع جنگ یمن در سال ۲۰۱۵، جدایی‌طلبان جنوبی، فرصت را برای تحقق آمال خود مناسب دیدند. اما آیا این بار موفق می‌شوند بار دیگر در جنوب یمن کشور دیگری تاسیس کنند؟
واضح است که برخی کشورها، خصوصا امارات، از تاسیس یک کشور جدید در جنوب یمن حمایت می‌کنند‌ و حتی عربستان که هم‌اکنون ظاهرا با جدایی‌طلبان مخالفت می‌کند، در سال ۱۹۹۰ نظر مساعدی درباره اتحاد دو یمن شمالی و جنوبی نداشت. اما امروز، وضعیت یمن به دلیل اوضاع جنگی پیچیده‌تر شده است. اگر شورای انتقالی جنوبی موفق شود کشور یمن جنوبی را احیا کند، تلاش‌های عربستان برای بازگرداندن ‌هادی به صنعا و اخراج حوثی‌ها از آنجا، بیش از پیش دشوار خواهد بود. چرا که‌ هادی از اساس یکی از سیاستمداران جنوب یمن به شمار می‌رود و در صورت جدایی بخش جنوبی یمن، دیگر کسی در یمن شمالی او را به عنوان رییس‌جمهور قبول نخواهد کرد. به همین دلیل احتمالا عربستان در کوتاه‌مدت با جدایی جنوب یمن موافقت نخواهد کرد.
از این گذشته، با درگیری‌های عدن، این پرسش مطرح شده است که پس از سیطره جدایی‌طلبان بر عدن، سرنوشت دولت ‌هادی و ائتلاف سعودی‌ها چه می‌شود. آیا امارات با حمایت از جدایی‌طلبان عدن، به ائتلاف سعودی‌ها و دولت ‌هادی تیر خلاص زده است؟ به نظر می‌رسد که در حال حاضر سعودی‌ها بر اماراتی‌ها فشار می‌آورند که دست از حمایت از جدایی‌طلبان بردارد یا حداقل آنها را مهار کند. امارات، فعلا خواستار تنش‌زدایی در عدن شده و درگیری‌ها را محکوم کرده است. اما باید دید در آینده با جدایی‌طلبان تحت حمایت خود چه می‌کند.
در این میان حوثی‌ها نیز به نوبه خود، مشتاقانه تماشاگر اختلافات میان ائتلاف سعودی- اماراتی هستند. محمد علی الحوثی از مقامات شورای‌عالی سیاسی چهارشنبه گذشته در توئیتی نوشت «پس از هشدار مزدوران مبنی بر وخامت اوضاع در عدن، آیا لاف زدن‌ها ادامه خواهد داشت؟ یا آنکه همچون گلوله برف ذوب خواهد شد؟ هیچ نجاتی برای فرمانداری‌های اشغال شده متصور نیست، مگر به واسطه اخراج اشغالگران و پایان هر گونه رابطه با آنها.»
یک روز بعد، این گروه حملات فرا‌مرزی خود را تشدید کرد‌ و بار دیگر جنگ را به سمت عربستان سعودی کشاند. حوثی‌ها روز پنجشنبه مسوولیت دو حمله به فرودگاه بین‌المللی ابها را با استفاده از پهپادهای «قاصف ۲-ک» به عهده گرفتند و اعلام کردند این حملات «در پاسخ به جنایات خشن و محاصره مردم بزرگ یمن» صورت گرفت.
تمایل سعودی‌ها به قدرت‌گیری «اصلاح»
در ۱۸ ماه گذشته اختلافات متعددی میان جدایی‌طلبان جنوب که تحت حمایت امارات هستند از یک سو و نیروهای هم‌پیمان با دولت مستعفی یمن که تحت حمایت سعودی‌ها هستند از سوی دیگر، رخ داده است. جدایی‌طلبان که مایل به جدا شدن بخش جنوبی یمن از بخش شمالی هستند، مدت‌هاست نسبت به دولت مستعفی که به مدت چندین دهه تحت سیطره شمالی‌ها بوده، بدبین هستند. جدایی‌طلبان و امارات همچنین با ائتلاف عبد ربه منصور‌هادی، رییس‌جمهوری مستعفی یمن با «اصلاح» که یک حزب اسلام‌گرای صاحب نفوذ است، مخالف هستند. این در حالی است که سعودی‌ها «اصلاح» را در راستای بازسازی یمن ضروری تلقی می‌کنند و همزمان امارات، مخالف هر گونه نقش کلیدی این جریان بوده زیرا این جریان با اخوان‌المسلمین در ارتباط است. اخوان‌المسلمین یک جنبش سیاسی اسلام‌گرای منطقه‌ای است که رهبران امارات، آن را تهدیدی داخلی و در عین حال، نیرویی رادیکال در جهان عرب تلقی می‌کنند.
درگیری‌ها در خیابان‌های یمن پس از آن آغاز شد که حمله‌ای موشکی به یک رژه نظامی به کشته شدن ده‌ها مبارز جدایی‌طلب و یک فرمانده برجسته منجر شد. حوثی‌ها مسوولیت این حمله را برعهده گرفتند اما جدایی‌طلبان، جریان اصلاح را به ایفای نقش در این حمله متهم می‌کنند. خشونت‌های اخیر تهدیدی برای عربستان و آرزوهای سعودی‌ها برای بازگرداندن دولت مستعفی یمن محسوب می‌شود. عدن به مدت چندین سال به عنوان مقر دولت مستعفی تصور می‌شده و صنعا، پایتخت یمن تحت کنترل حوثی‌ها بوده است.