صف طولانی سینما زیر بمباران

دبیر اسبق جشنواره فیلم فجر با تاکید براینکه در برپایی جشنواره فیلم فجر نگاه‌مان به دیگر کشورها نبوده است، گفت: جشنواره فیلم فجر یک حلقه از زنجیره تولید در سینمای ایران است نه یک حلقه مستقل‌.

سیدمحمد بهشتی، مدیرعامل اسبق بنیاد فارابی که سابقه ۱۰ سال دبیری جشنواره فیلم فجر را در کارنامه خود دارد در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه جشنواره فیلم فجر ویترین فعالیت یک ساله سینمای کشور است، گفت: در واقع جشنواره فیلم فجر جایی است که سینمای ایران محصولش را درو می‌کند و به ارزیابی می‌نشیند‌. شاید توصیف بهتر این باشد که بگوییم جشنواره فیلم فجر نوروز سینمایی ایران است‌. در جشنواره فجر است که می‌فهمیم سینمای کشور در یک سال گذشته چه کرده است‌.

او با اشاره به نگاهی که در جشنواره فیلم فجر دنبال می‌شود، تاکید کرد: به همین خاطر تلاش شد که این خصوصیت از اولین دوره جشنواره وجود داشته باشد و فکر می‌کنم تا امروز هم این موضوع جزو خصوصیات جشنواره فیلم فجر است‌. اگر سینمای ایران فرازونشیب داشته این موضوع در جشنواره فیلم فجر هم منعکس شده است‌. یک سال خشکسالی بوده، یک سال رونق بوده است‌.  در هر صورت محصولات سینمایی کشور در جشنواره عرضه می‌شوند‌.

بهشتی با بیان اینکه جشنواره فیلم فجر، کارنامه سینمای ایران است، افزود: این کارنامه ممکن است برخی سال‌ها نمره خوب گرفته باشد برخی سال‌ها نمره بد‌. مثلا در افواه یا مطبوعات می‌گویند امسال جشنواره خوبی نبود، یا سال بعد می‌گویند جشنواره خوب بود، این قضاوت‌ها، در واقع قضاوت درباره سینمای آن سال است نه جشنواره، چون خود جشنواره که فیلم تولید نمی‌کند بلکه فیلم‌ها در قالب جشنواره اجازه عرض‌اندام پیدا می‌کنند‌.

جشنواره حلقه‌ای از زنجیره تولید در سینمای کشور است نه یک حلقه مستقل

عضو موسس خانه سینما ادامه داد: این خصوصیت به این برمی‌گردد که جشنواره به عنوان حلقه‌ای از زنجیره تولیدی در سینما عمل می‌کند نه یک حلقه مستقل از جریان تولید در سینمای ایران‌. معتقدم که این خصوصیت از ابتدا در جشنواره فیلم فجر وجود داشته و همچنان هم آن را حفظ کرده است‌.

بهشتی که در سال‌های ۷۱ تا ۷۳ مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد هم بوده است، تاکید می‌کند: یکی از تلاش‌های ما و دیگر دوستان وزارت ارشاد از همان سال‌های نخست، این بود که ایام دهه فجر معرف تحولات فرهنگی در کشور باشد‌. یعنی جشنواره‌های تئاتر، موسیقی، سینما در دهه فجر متمرکز شوند تا جامعه ایران دهه فجر را با تئاتر، موسیقی، سینما به یاد آورد‌. هنوز هم این رویه وجود دارد و بعد از ۴۰ سال کسی در دهه فجر دنبال مانور نظامی یا نمایش کالاهای صنعتی و‌.‌.‌. نیست بلکه همه دنبال این هستند که ببینند در سینما، تئاتر یا موسیقی چه اتفاقی افتاده است‌. آن هم به بهانه جشنواره‌هایی که وجود داشت و دارد‌. به همین خاطر معتقدم دهه فجر متعلق به عرصه فرهنگ و هنر است‌.

در برپایی جشنواره فیلم فجر نگاه‌مان به دیگر کشورها نبود

دبیر اسبق جشنواره فیلم فجر در پاسخ به این سوال که الگوی اولیه برپایی جشنواره فیلم فجر از کجا گرفته شده بود و چقدر کپی‌برداری از نمونه‌های خارجی آن بود، اظهار داشت: ما در سینما نگاه‌مان به دیگر کشورها نبود‌. البته این به معنای این نیست که از سینمای دنیا بی‌خبر بوده باشیم اما شاهد بودیم که کشورهایی هستند که در آنجا جشنواره‌هایی برگزار می‌شود و حتی برخی از آنها جشنواره‌های اسم و رسم‌دار هم بودند اما خود آن کشور فاقد صنعت سینما بود‌. مثلا جشنواره کارلووی واری را داشتیم که هنوز هم برگزار می‌شود ولی در کشوری که میزبان برگزاری این جشنواره است صنعت سینما وجود ندارد‌. یا در قاهره، مانیل و دمشق جشنواره برپا می‌شد و حتی خیلی از کشورهای آمریکای جنوبی جشنواره داشتند اما سینما نداشتند یعنی می‌شد جشنواره داشت در حالی که سینما وجود ندارد‌. ما وضعیت مشابه این کشورها را نمی‌خواستیم‌. ما می‌خواستیم جشنواره‌ای برای سینمایی که داریم داشته باشیم‌.

او تصریح کرد: نکته دیگر این بود که بسیاری از این جشنواره‌ها با تولیدات سینمایی کشور خودشان ارتباط برقرار نمی‌کردند، جشنواره‌های کمی وجود دارند که متعلق به کشورهایی هستند که خود آن کشور تولیدکننده سینماست و اساس را بر تولیدات کشور خودش قرار می‌دهد، مثل اسکار که این خصوصیات را دارد اما در بسیاری از جشنواره‌ها این خصوصیت کمرنگ است‌.

بهشتی با بیان اینکه از روز اول اساس را بر این گذاشتیم که جشنواره فجر یک حلقه از زنجیره فعالیت‌هایی باشد که به تولید سینمای ایران کمک می‌کند، خاطرنشان کرد: این یک پیش‌فرض اولیه بود و خیلی به اینکه این روند در دیگر کشورهای دنیا اتفاق افتاده یا نه کاری نداشتیم‌. هرچند این را می‌دانستیم که در بسیاری از کشورهای دنیا این اتفاق نیفتاده است‌.

حتما می‌شد جشنواره را در سال‌های اولیه بعد از انقلاب بهتر برگزار کرد اما‌.‌.‌. ‌.

او درباره سختی‌های برگزاری جشنواره فیلم فجر در سال‌های اولیه بعد از انقلاب و اینکه چه کارهایی بهتر بود که انجام می‌شد اما شرایط اجازه آن را نمی‌داد، گفت: در طول آن سال‌هایی که من مسوولیت داشتم مسلما جشنواره فجر را بهتر از آن هم می‌شد برگزار کرد‌ ولی این حداکثر توانی بود که آن زمان داشتیم‌. الان هم چیزی یادم نمی‌آید که اگر فلان کار را می‌کردیم بهتر بود چون نسبت به ظرفیت‌هایی که آن زمان وجود داشت ما سعی کردیم در حد بالایی عملکرد مطلوب داشته باشیم‌.

در شرایطی که تهران بمباران می‌شد صف‌های طولانی مقابل سینماها وجود داشت

این صاحب‌نظر عرصه سینما ادامه داد: در شرایطی که شهر تهران بمباران می‌شد و هر لحظه ممکن بود آژیر قرمز کشیده شود ما به نحوی جشنواره را اداره می‌کردیم که صف‌های طولانی جلوی سالن‌های سینما وجود داشت‌. این رفتار حتی غیرعادی هم بود‌. یعنی در دیگر نقاط دنیا اگر کشوری در معرض چنین وضعیتی قرار گیرد، مردم به خانه‌هایشان پناه می‌برند و از اینکه در فضای عمومی مثل سینما حضور داشته باشند، پرهیز می‌کنند‌. ما در آن سال‌ها توانسته بودیم فضای سینما را آنقدر گرم کنیم که اینچنین صف‌های طولانی را در مقابل سینماها شاهد باشیم‌.

در شرایط جنگی کشور، جشنواره فیلم فجر مهمانان خارجی را میزبانی می‌کرد

بهشتی تاکید کرد: ما حتی مهمانان خارجی داشتیم که در شرایط جنگی کشور از فستیوال‌های مختلف و از رسانه‌های معتبر دنیا در جشنواره حضور پیدا می‌کردند و میزبان‌شان بودیم‌. فرض کنید در سوریه امروز این اتفاق بیفتد، آن زمان ایران شرایطش شبیه سوریه امروز بود‌. در آن شرایط جنگی نوع رفتار و برنامه‌ریزی ما به نحوی بود که آنها به جشنواره می‌آمدند و می‌دیدند که زندگی مردم جریان دارد، می‌دیدند که با یک سینمای جدی و قابل توجه روبه‌رو هستند‌. در آن شرایط، کار کردن آسان نبود ولی این کارها را انجام دادیم‌. بازهم تاکید می‌کنم حتما بهتر هم می‌شد جشنواره‌ها را برگزار کرد اما متاسفانه یکی از گرفتاری‌های ما این است اکثریت جامعه علاقه‌مند به سینما آن زمان به دنیا نیامده بودند و هرقدر ما قسم بخوریم فکر می‌کنند در حال افسانه‌بافی هستیم‌. (خنده)

بی‌انصافی است اگر بگوییم سیاستگذاران سینما، جوایز جشنواره را تقسیم می‌کردند

بهشتی در بخش دیگر این گفت‌وگو درباره سیاست‌های پرورش فیلمساز در آن سال‌ها و اینکه چقدر جشنواره با محدودیت‌هایی در ارتباط با فیلمسازان قبل انقلاب روبه‌رو بود، گفت: در آن سال‌ها فیلمسازانی که از قبل انقلاب وارد فضای فیلمسازی بعد از انقلاب شده باشند کم نبودند، این افراد در جشنواره حضور داشتند و عرض‌اندام می‌کردند و جایزه هم می‌گرفتند‌. متاسفانه مطبوعات سینمایی فضایی را دامن زدند گویی که در آن سال‌ها مسوولان سیاستگذار سینما می‌گفتند که به چه فیلمی جایزه بدهید و چه کارگردانی جایزه بگیرد انگار سیاستگذارها جوایز را تقسیم می‌کردند‌. این نگاه نوعی بی‌انصافی است چون اینگونه نبود‌.

ماجرای قهر ۳ روزه به خاطر حساسیت روی یکی از جوایز جشنواره

او با یادآوری خاطره‌ای گفت: حتی خاطرم هست یک سال معاون سینمایی بر سر یک جایزه حساسیت نشان داد، نه اینکه اعمال نظر کند فقط حساسیت نشان داد من سه روز قهر کردم و جشنواره را ترک کردم‌. بعد از اینکه این حساسیت را کنار گذاشت من سرکار برگشتم‌. اینگونه نبود که ما در جشنواره اعمال نظر کنیم یا به فیلمساز قبل انقلاب بها ندهیم یا فیلمساز بعد از انقلاب ترجیح داده شود‌. واقعا چنین فضایی نبود‌. رقابت وجود داشت، هیات داوران وجود داشت که همه در قید حیات هستند و می‌توانید از آنها بپرسید که اصلا کسی به آنها فشار می‌آورد یا اعمال نظری در کار آنها صورت می‌گرفت که به فلانی جایزه بدهید یا به فلانی جایزه ندهید‌.

بهشتی تاکید کرد: یک سلسله مراتب داشتیم، یک سینمای جوان بود که سینماگران آماتور را پشتیبانی می‌کردیم، مرکز سینمای تجربی را داشتیم که در قالب آن افرادی که استعدادی نداشتند که وارد عرصه حرفه‌ای شوند معمولا اولین فیلم‌هایشان را به آنجا معرفی می‌کردند‌. بنیاد فارابی را داشتیم که از کسانی که استعداد بیشتری داشتند حمایت می‌کرد‌. به همین خاطر از سال ۶۳-۶۴ ما شاهد ورود شدید و هرساله فیلم اولی هستیم‌. یعنی کسانی که اولین فیلم‌شان را می‌سازند به نحوی که بعد از چند سال ما در جشنواره بخشی را ایجاد کردیم برای افرادی که فیلم اول و دوم‌شان را می‌ساختند چون تعدادشان زیاد بود‌. این یعنی استعداد جدید را پشتیبانی می‌کردیم که وارد سینما شوند‌.