صنایع‌دستی؛ از ثبت جهانی تا رهاشدگی

نادر نینوایی- به تازگی وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خبر از ثبت جهانی دزفول به عنوان شهر جهانی کپوبافی و کاشان به عنوان شهر جهانی منسوجات سنتی در شورای جهانی صنایع‌دستی داد.
اگرچه مطمئنا ثبت شهرهای صنایع‌دستی می‌تواند امر مفیدی باشد، اما آ‌ن‌طور که یکی از پژوهشگران صنایع‌دستی به «جهان‌صنعت» گفته، صرف ثبت شدن جهانی شهرهای صنایع‌دستی کافی نیست و لازم است که اقدامات و پیگیری‌های ادامه‌دار برای معرفی این شهرها و هنرهای سنتی آنان انجام شود. فراموش نکنیم که پیش از این شهرهای دیگری نظیر اصفهان، مریوان، مشهد و تبریز نیز در این حوزه به ثبت رسیده‌اند، اما کم‌توجهی به معرفی آنها و استفاده نکردن از ظرفیت‌های بالقوه، باعث شده که ثبت شدن این شهرها اثربخشی لازم را برای فعالان حوزه صنایع‌دستی نداشته باشد.
‌آثار مثبت ثبت شهرهای صنایع‌دستی
بدون شک ثبت جهانی شهرهای صنایع‌دستی به عنوان گام نخست می‌تواند اقدام مثبتی قلمداد شود.
حجت‌الله مرادخانی -‌پژوهشگر صنایع‌دستی و مدرس دانشگاه- در خصوص آثار ثبت جهانی دزفول و کاشان به «جهان صنعت» گفت: مقوله ثبت شهرها و روستاهای صنایع‌دستی در شورای جهانی صنایع‌دستی فی‌نفسه اقدام مثبتی است و قطعا اثر ترویجی و انرژی اجتماعی بسیار خوبی دارد که نمی‌توان منکر آن شد. با این وجود اثرات مثبت این ثبت در صورتی محقق خواهد شد که بتوانیم به شکل آگاهانه از این ظرفیت استفاده کنیم. وی افزود: به هر حال کپوبافان در دزفول سال‌هاست که در زمینه این هنر-صنعت فعالیت داشته و آن را شناسانده و بازار خودشان را نیز داشته‌اند. با این همه اینکه جایگاه هنر سنتی کپوبافی دزفول یا منسوجات سنتی کاشان در یک مجمع بین‌المللی تایید و ثبت می‌شود، قطعا این هنرمندان و هنرشان مختصات بسیار بارزتری پیدا می‌کند. در نتیجه این ثبت جهانی، هنرمندان این حوزه‌ها به این باور می‌رسند که فعالیت هنری آنها دارای ارزش بالایی است و در نتیجه زنجیره انتقال دانش بومی به نسل‌های بعدی از این رهگذر می‌تواند خیلی وضعیت بهتری پیدا کند. توجه داشته باشید که جریان انتقال هنرهای سنتی در مرحله نخست از جانب پدر و مادر به فرزندان به ارث می‌رسد و این نکته بسیار مهم شمرده می‌شود. این کنشگر حوزه صنایع‌دستی ادامه داد: نکته دیگر این است که به هر حال رفتن به فضای رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، موقعیت یک شهر را خاص و برجسته می‌کند.
بنابراین از این جهت هویت رسانه‌ای و فرهنگی شهرهای دزفول و کاشان با این ثبت‌ها بیشتر تقویت می‌شود و نتیجه آن می‌شود که شاید خیلی‌ها که شاید نام شهری مانند دزفول را نشنیده یا آن را نمی‌شناختند الان به واسطه این رخداد نامش را می‌شنوند و با آن آشنا می‌شوند.
بی‌ارتباط بودن ثبت‌ها با یونسکو
اگرچه گاه در تبلیغات رسانه‌ای و از زبان برخی مسوولان می‌شنویم که ثبت شهرهای صنایع‌دستی درواقع به نوعی ثبت در یونسکو است، اما این موضوع آنطور که کارشناسان و فعالان حوزه صنایع‌دستی می‌گویند، صحت ندارد.
مرادخانی مدرس دانشگاه ضمن تاکید بر این نکته که ثبت‌ها هیچ ارتباطی به سازمان یونسکو ندارد به «جهان‌صنعت» گفت: این ثبت‌ها هیچ ارتباطی به سازمان یونسکو ندارد و توسط سازمان جهانی صنایع‌دستی انجام می‌شود که ساختار غیرانتفاعی و مستقلی از یونسکو دارد.
وی افزود: مساله مهمی که مطرح است این است که اصولا کار اصلی مسوولان معاونت صنایع‌دستی باید پس از انجام ثبت آغاز شود، اما متاسفانه در برخی موارد صرفا ثبت شدن یک شهر و اعلام آن، تبدیل به نقطه پایانی بر فعالیت‌ها می‌شود. این اتفاق در سال‌های گذشته برای تبریز، اصفهان، مشهد، سیرجان و مریوان نیز افتاد.
این پژوهشگر خاطرنشان کرد: وقتی یک شهری ثبت شد، بعد از آن باید کارهای جدی و بسترسازی برای آن انجام و هر سال به آن شهر توجه دوباره شود. توجه داشته باشید یک شهر یا استانی که به ثبت می‌رسد به واسطه برندی که پیدا کرده می‌توان اعتبارات درون‌استانی را از فرمانداری‌ها و استانداری‌ها برای آن جذب کرد. این سرمایه‌های جذب‌شده می‌تواند برای ایجاد زیرساخت، حمایت از فعالان صنایع‌دستی و برای تبلیغات به کار گرفته شود.
مرادخانی ادامه داد: در سال‌های گذشته صرفا شهرها ثبت شدند و جشنی هم برگزار می‌شد که تحسین‌برانگیز هم هست، اما بعد شهر ثبت‌شده به حال خودش رها می‌شد. نتیجه این رویکرد این است که با رها شدن شهر ثبت‌شده تمام تلاش‌ها کمرنگ می‌شود، اما اگر به گونه نظام‌یافته‌ای در این خصوص تلاش شود به نظر می‌رسد حداقل می‌توانیم به واسطه اقدامات انجام‌شده سهم صنایع‌دستی را در جذب اعتبارات استان‌ها، شهرستان‌ها و حتی در بعد ملی پررنگ‌تر کنیم. متاسفانه این پیگیری‌ها و اقدامات از سوی وزارتخانه (میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی) انجام نمی‌شود و همه چیز فقط به برگزاری نشست و دورهمی در وزارت متبوع محدود می‌شود.
‌الزام تولید محتوا برای معرفی
شهرهای صنایع‌دستی
مرادخانی کنشگر حوزه صنایع‌دستی در پاسخ به این پرسش که چه اقداماتی می‌شود برای کمک به شهرهای ثبت‌شده در حوزه صنایع‌دستی انجام داد به «جهان صنعت» گفت: آنچه مسلم است در دنیای امروز هرگونه ترویج و توسعه‌ای که قرار است اتفاق بیفتد باید از کانال رخدادها محقق شود. اینکه مسوولان محلی و کشوری و نیروهای ستادی وزارت میراث فرهنگی، رویدادهایی را تعریف کنند می‌تواند نظر جامعه را جلب کند و روی بازار صنایع‌دستی تاثیر بگذارد.
وی افزود: توجه داشته باشید وقتی فرزند یک فعال و تولدکننده صنایع‌دستی می‌بیند پدر یا مادرش بعد از ۵۰ سال کار کردن به هیچ جایی نرسیده است، به هیچ عنوان ترغیب نمی‌شود که وارد این هنر-صنعت شود؛ در نتیجه انتقال هنرهای سنتی دچار انقطاع می‌شود که به هیچ وجه امر مطلوبی نیست.
مرادخانی ضمن اشاره به اهمیت تولید محتوا در خصوص شهرهای ثبت‌شده در حوزه صنایع‌دستی گفت: به نظرم در خصوص شهرهای صنایع‌دستی باید تولید محتوا شود، چرا‌که در این حوزه بسیار ضعف داریم. منظورم از تولید محتوا نیز این نیست که هرکسی به صورت پراکنده در شبکه‌های اجتماعی اقداماتی انجام دهد، بلکه منظورم تولید محتوای اصولی و با استفاده از زبان‌های بین‌المللی است، یعنی تولیدات شهرهای صنایع‌دستی باید به زبان‌های پرمخاطب بین‌المللی از جمله انگلیسی، فرانسوی و زبان‌های دیگر تولید و در شبکه‌های اجتماعی منتشر شود.
این پژوهشگر حوزه صنایع‌دستی در خاتمه در توضیح سایر اقداماتی که برای معرفی صنایع‌دستی باید انجام شود، گفت: به نظرم لازم است دولت بودجه مشخصی برای معرفی شهرهای ثبت‌شده صنایع‌دستی در نظر بگیرد و در زمینه زیرساخت‌ها، ارائه فضاهای شهری و ایجاد نمایشگاه‌های دائمی صنایع‌دستی بیشتر فعال شود.