صنعت برق گرفتار روزمرگی

«جهان‌صنعت»- اقتصاد ناکارآمد و ناترازی جدی در درآمدها و هزینه‌های صنعت برق، مشکلی است که عوارض آن در طول یک دهه اخیر به شکلی بحران‌زا گریبانگیر این صنعت و شرکت‌های فعال آن شده است.
براساس آمارهای رسمی وزارت نیرو، متوسط تولید برق نیروگاه‌های حرارتی، عددی در حدود ۳۸ درصد است. این بدان معناست که از هر صد واحد انرژی اولیه ورودی به نیروگاه‌ها، ۳۸ درصد برق تولید می‌شود و ۶۳ درصد در فرآیند تبدیل انرژی به برق هدر می‌رود.
این عدد نه تنها عجیب است، بلکه تحلیل آن هم غم‌انگیز است، زیرا نشان از هدر رفتن منابع انرژی ورودی به نیروگاه‌ها اعم از گاز یا گازوییل دارد، آن هم در شرایطی که کشور با کمبود گاز مواجه است.
هرچند کارشناسان می‌گویند بازده ۱۰۰ درصدی هم به لحاظ فنی امکان‌پذیر نیست، با این حال بازدهی ۳۸ درصدی با توجه به متوسط راندمان تولید در نیروگاه‌های دنیا نشان از هدر رفتن انرژی دارد. علاوه بر این، بخشی از تولید برق در نیروگاه‌ها هم حین انتقال در شبکه توزیع از بین می‌رود که این رقم بین ۲۰ تا ۳۰ درصد اعلام شده است.
تولیدکنندگان برق می‌گویند با مشکل قیمت‌های دستوری، مطالبات انباشته، کمبود منابع برای سرمایه‌گذاری و ناهماهنگی بین سیاست‌ها و اجرا در دولت مواجه هستند که این مشکل مختص به دولت ابراهیم رییسی هم نیست و تقریبا در همه دولت‌های گذشته، این مشکل وجود داشته است.
در میان همه مشکلات پیش روی صنعت برق اما وضعیت برای بخش خصوصی بغرنج‌تر است. بخش خصوصی تولیدکننده برق بیشترین آسیب را از محل کسری بودجه و عدم توانایی وزارت نیرو در پرداخت مطالبات نیروگاه‌ها متحمل شده‌اند.
فرار سرمایه‌گذاران
فصل تابستان داغ در برخی استان‌ها آغاز شده است، فصلی که بیشترین بار مصرف برق را بر دوش می‌کشد. در دو سال گذشته کمبود برق، دولت را وا داشت تا تولید موجود نیروگاه‌ها را مدیریت کند و تنها راهکار پیش‌رو، قطع برق صنایع بود، اقدامی که زیان‌های زیادی را به صنعت کشور وارد کرد.
امسال هم شرایط همان است و با وجودی که دولت اعلام می‌کند تولید برق امسال رو به افزایش است، با این حال گزارش‌ها نشان می‌دهد که ناترازی همچنان پابرجاست.
اسدالله صبوری کارشناس انرژی و فعال حوزه برق در این رابطه می‌گوید: وضعیت کنونی صنعت برق کشورمان محصول سیاستگذاری‌ها، تصمیمات کلان وزارت نیرو در سه دهه گذشته است، یعنی مشکلات همیشه بوده و متاسفانه مدیران آن را حل نکرده‌اند و آن را گردن تحریم‌ها انداخته‌اند.
او اضافه می‌کند: نتیجه این سیاستگذاری‌ها در دو دهه اخیر، فراری دادن سرمایه‌گذار از صنعت برق بوده است. واقعیت این است که وزارت نیرو سرمایه‌گذاری در این صنعت را تسهیل نمی‌کند و تقریبا تمام اختیارات را در هزاران گره پنهان در داخل دستورالعمل‌ها در دست خودش نگه داشته که گردش کارها را بسیار طولانی و غیرموثر کرده است.
این فعال صنعت برق با بیان اینکه قیمت سوخت برای نیروگاه‌ها به گونه‌ای است که بازده حرارتی اهمیت نداشته، تصریح کرد: وقتی اولویت جلوگیری از خاموشی است، نیروگاهی با بازدهی حرارتی کم را هم وارد مدار کرده و از آن برق تولید می‌کنند یا پیش از آنکه تعمیرات و بازرسی‌ها به طور کامل یا به موقع انجام شده باشد، به نیروگاه‌ها دستور داده می‌شود بازدیدها و تعمیرات میان‌دوره را به عقب بیندازند، این رویه یعنی آینده‌فروشی.
او اضافه می‌کند: این کار بدان معناست که عمر مفید نیروگاه‌ها را از پیش مصرف می‌کنند تا در زمان حال خاموشی نداشته باشند.
چالش نیروگاه‌های اختصاصی صنایع
یکی از راهکارهای عبور از چالش تابستان و کمبود برق برای صنایع که بیشترین زیان را از کمبود برق در زمان پیک مصرف متحمل می‌شوند، راه‌اندازی نیروگاه‌های اختصاصی است. از سال گذشته که این پیشنهاد از سوی وزارت نیرو ارائه شده برخی صنایع اقدام به ساخت نیروگاه اختصاصی کرده‌اند.
محمدرضا شریفی مدیرعامل بهره‌برداری و تعمیرات مپنا در این رابطه می‌گوید: برنامه احداث نیروگاه توسط صنایع و ورود این بخش به حوزه نیروگاهی هم قطعا داستان‌ها و چالش‌های خاص خود را خواهد داشت و ممکن است به یک گرفتاری جدید برای صنعت برق تبدیل شود. به همین دلیل است که این صنعت به شکلی مستمر درگیر روزمرگی‌هایی است که امکان برنامه‌ریزی را از آن سلب می‌کند.
او بر این باور است که اقتصاد برق مالکان نیروگاه‌ها را دچار مشکل کرده است و در نتیجه این اقتصاد نامتعادل، منابع حاصل از فروش برق متناسب با هزینه‌های نیروگاه از جمله هزینه تعمیرات و بهره‌برداری نیست.
او اضافه می‌کند: متاسفانه امروز صنعت برق به شدت دچار روزمرگی شده است به طوری که عمده شرکت‌های فعال این صنعت تلاش می‌کنند زیر فشار مشکلات موجود، امورات روزمره خود را بگذرانند. این موضوع در اظهارات و سخنان مسوولان دولتی هم به خوبی هویداست.
این مدیر صنعت برق متذکر می‌شود: در شرایط فعلی متاسفانه امکان برنامه‌ریزی‌های میان‌مدت و بلندمدت وجود ندارد و صرفا تلاش برای عبور از بحران‌های روزمره است. مثلا بخشی از سال اولویت و دغدغه عبور از پیک مصرف تابستان است و بخش دیگر دغدغه تامین سوخت در ایام سرد سال است.
شریفی بر این باور است که مجموعا این مشکلات باعث شده که امکان برنامه‌ریزی دقیق در تولید برق و سایر بخش‌های مرتبط با این صنعت از سیاستگذار سلب شود.
به گفته وی ناترازی جدی بین تولید و مصرف برق که ممکن است به دلیل مدیریت مصرف در بین مشترکان حقیقی خود را نشان ندهد، هزینه قابل‌توجهی برای بخش‌های اقتصادی داشته‌، در عین حال که به دلیل شرایط مالی حاکم بر صنعت برق، رفع این ناترازی دشوار است.